فرهنگ و محیط زیست

 طلا غفوریان- فرهنگ مجموعه ای از قوانین، دانش، آداب و رسوم و اعتقاداتی است که انسان به عنوان عضوی از جامعه می آموزد. در تعریف محیط زیست نیز می توان گفت حیوانات، گیاهان، آب، هوا، خاک و همه چیزهایی که زندگی انسان ها را احاطه کرده، بر آن اثر می گذارد یا از آن ها تاثیر می پذیرد؛ محیط زیست ما را تشکیل می دهد.
آموزش و فرهنگ‌­سازی عموم جامعه در همه اقشار سنی از ارکان مهم در حفاظت محیط­ زیست است. مهم‌­ترین هدف در ارتقای فرهنگ محیط ­زیستی افراد جامعه ایجاد شناخت در مورد اهمیت تعامل انسان با محیط ­زیست و تأثیر عملکرد وی به صورت منفی یا مثبت بر محیط است. رکن اصلی در آموزش افراد، ایجاد توانمندی در آنان برای تصمیم‌­گیری صحیح، تغییر رفتار و عملکرد و استفاده بهینه از منابع می‌باشد. هرچه آگاهی مردم جامعه در خصوص محیط­‌زیست بیشتر باشد، اجرای قوانین و رضایت‌مندی آنان نیز افزایش می‌­یابد.
امروزه معضلات، مشکلات و تنگنا‌های محیط زیستی، دیگر یک موضوع محلی و یا حتی ملی به شمار نمی‌آید، بلکه با توجه به وابستگی در هم تنیده محیط زیست با ابعاد مختلف زندگی بشر، هر پیامد محیط زیستی در هر نقطه از کره زمین، موضوعی فراگیر برای همه خواهد بود.
انسان برای زنده ماندن، رشد و بقا نیازمند هوای پاک، خاک سالم، سرپناه، آب تمیز و بطور کلی محیط زیست سالم است؛ ما همواره باید در تلاش برای حفظ محیط زیست و جهانی پایدار باشیم. در سال ۲۰۲۳ زمین با بحران آب و هوا، گرمای بی سابقه، کاهش شدید طبیعت و تنوع زیستی مواجه بوده است و آلودگی هوا جان میلیون ها نفر را گرفت؛ این باعث شد که بسیاری از کشورها برای مقابله با این بحران ها و ایجاد جهانی پایدارتر گردهم بیایند و چاره اندیشی کنند؛ در سال ۲۰۲۳ با حمایت سازمان ملل متحد پیمان ها و قراردادهای مهمی برای پایان دادن به آلودگی جهان بسته شد.
ایجاد و حفظ یک رابطه سالم با محیط زیست می تواند نوید ساختن آینده ای پایدار را بدهد؛ اما چطور می شود این ارتباط درست را تشکیل داد؟ لازمه ی حفظ محیط زیست همواره افزایش سطح آگاهی زیست محیطی است که این آگاهی موجب تشکیل فرهنگ و بروز رفتارهای سازگار با محیط زیست و مسئولانه افراد و نهادها می شود و در نهایت می تواند به بهبود محیط زیست، نجات انسان و موجودات دیگر کمک کند.
بهترین زمان برای افزایش سطح آگاهی زیست محیطی و تبدیل آن به فرهنگ، زمان کودکی است. مدرسه، کانون های پرورش فکری و موسسات آموزشی فضاهای مناسبی برای آموزش و افزایش آگاهی کودکان و نوجوانان نسبت به مسائل زیست محیطی در جامعه هستند. این آموزش ها می تواند به شکل برنامه های سرگرم کننده، فیلم، جشنواره، مسابقه، تور محیط زیستی و… انجام پذیرد که علاوه بر تقویت حس مسئولیت پذیری نسبت محیط زیست موجب افزایش روشنفکری و خلاقیت و تشکیل ایده‌ها، مسیرها و راهکارهایی برای توسعه پایدار و بهبود محیط زیست نیز می‌شود.
استفاده های بی رویه از منابع زیست محیطی ، برنامه ریزیهای اشتباه و غیر اصولی موجب شده است تا آب ، خاک و هوا در محیط انسانها تخریب شده و از سلامت آنها کاسته شود. به ویژه این نابودی و تخریب در شهرهای بزرگ ، پر جمعیت و صنعتی همچون تهران ، بیشتر دیده می شود. شاید عوامل بسیار زیادی را بتوان برای نابودی محیط زیست انسان نام برد اما هیچ کدام به اندازه ساختار فرهنگی مردم جامعه مهم نیستند. نقش انسانها و فرهنگشان بر محیط زیست اثر غیر قابل انکاری دارد و فرهنگ و محیط زیست دو مسئله در هم تنیده هستند و نمی توان آنها را از هم جدا کرد. فرهنگ عامل مهمی در توسعه یا نابودی منابع طبیعی و زیستی دارد.
شاید بتوان گفت در ایران ، یکی از مهمترین موانع بر سر راه حفاظت از محیط زیست ، نداشتن علاقه مردم به حفظ آن است. شاید مردم ایران به لحاظ فرهنگی ، به طبیعیت علاقه داشته باشند ولی غالباً علاقه ای به آموزش دیدن در زمینه چگونگی حفظ و نگهداری از آن ندارند. در این زمینه لازم است نهادهای مسئول همچون شهرداری ، سازمان محیط زیست ، مدارس و دانشگاه ها ، برنامه های منسجم و پیگیرانه ای جهت آموزش مسائل مربوط به حفظ محیط زیست داشته باشند و قبل از آن سعی کنند در افراد ، انگیزه کافی برای حفظ محیط زیست را ایجاد کنند. بهترین راه این است که ابتدا سعی کنند توجه عموم را به مسئله محیط زیست جلب کنند.