مصرف غیربهینه انرژی

محمود شرافت- ناترازی گاز به‌عنوان یک چالش جدی در ایران، با وابستگی 70 درصدی به گاز طبیعی و محدودیت‌های تولیدی روبه‌رو شده است.مشكلات تأمين انرژی، به ویژه گاز طبیعی، یک چالش مهم برای اقتصاد و توسعه کشورها محسوب می‌شود. ایران با توجه به منابع غنی گازی که دارد، اما با مشکلاتی همچون افزایش مصرف، محدودیت در تولید و وابستگی به یک منبع اصلی، مواجه است.
از جمله عواملی که موجب مشکلات تأمین انرژی در ایران می‌شود، می‌توان به وابستگی بالای بخش‌های مختلف مصرفی به گاز طبیعی و مصرف غیربهینه انرژی اشاره کرد. استفاده بیش از حد از گاز طبیعی در بخش‌های مختلف، از جمله صنعت، حمل و نقل، و راه‌های روستایی، منجر به ناتوانی در تأمین نیازهای دیگری از انرژی می‌شود.وابستگی تنها به یک منبع اصلی مانند میدان پارس جنوبی هم از دیگر عواملی است که مشکلات را تشدید می‌کند. هر گونه محدودیت یا کاهش در تولید این میدان می‌تواند منجر به کاهش تأمین گاز برای کشور شود.
تولید ناکافی گاز به عنوان یکی از عوامل اصلی ناترازی ایران مطرح است.در حال حاضر محدوديت تأمين گاز در ماههاي سرد سال براي بخشهاي سيماني، نيروگاهي و تزريق به ميادين نفتي به حداكثر مقدار خود رسيده و عملاً امكان جبران ناترازي از اين محل وجود ندارد، لذا در سال ١٤٠١ علاوه بر بخش هاي ذكر شده، محدوديت بيشتري متوجه بخشهاي پتروشيمي و فولادي شد. در اين سال ميزان ناترازي به صورت متوسط در سه ماه سرد سال و در سردترين ماه سال به ترتيب ٢٢٥ و ٣١٥ ميليون مترمكعب در روز بوده است و ادامه روند كنوني شرايط را با چالش بسيار جدي تري روبه رو خواهد كرد.
ناتوانی در توسعه زیرساخت‌های لازم برای تولید، انتقال، و توزیع گاز نیز به چالش‌های اصلی موجب ناترازی می‌شود. عدم سرمایه‌گذاری کافی در این زمینه موجب ناتوانی در بهره‌برداری بهینه از منابع موجود گاز می‌شود.عليرغم ذخاير بالاي گاز كشور، توسعه ميادين گازي به دليل كمبود منابع مالي و نرخ پايين بازگشت سرمايه در اولويت مجموعه وزارت نفت نبوده است.
رشد سریع جمعیت و صنایع در ایران، به همراه افزایش مصرف گاز، باعث می‌شود که تقاضا بیشتر از توان تولیدی باشد و نتیجتاً ناترازی گاز افزایش یابد. گرچه افزايش توليد گاز يكي از راهكارهاي مهم پيشرو است، اما بهينه سازي و مديريت مصرف انرژي با توجه به
رشد فزاينده مصرف، وجود ظرفيت بالا، نياز به سرمايه گذاري كمتر، پايداري آثار پروژهاي بهينه سازي و بين نسلي بودن منابع انرژي بايد در اولويت اقدامات قرار گيرد.
نیروگاه‌های گازی اساسا برای عبور از پیک مصرف برق مورد بهره‌برداری قرار می‌گیرند، هزینه سرمایه‌ای کمتری نیاز دارند، اما به علت محدودیت ترمودینامیکی از بازدهی بسیاری پایینی برخوردار هستند. در همین راستا و به منظور افزایش راندمان نیروگاه‌های گازی یک واحد بخار در کنار نیروگاه‌ گازی قرار می‌گیرد تا از انرژی هدر رفته توربین گازی برای فعال‌سازی نیروگاه بخار استفاده کند. مجموع توربین بخار و توربین گازی فعال در یک واحد نیروگاهی به نیروگاه سیکل ترکیبی معروف است.
بازدهی نیروگاه‌های سیکل ترکیبی تا ۲ برابر نیروگاه‌های گازی قابل ارتقا است، اما هزینه سرمایه‌گذاری اولیه یک واحد سیکل ترکیبی نیز نزدیک به ۲ برابر یک واحد گازی محاسبه می‌شود. همچنین در شرایطی که سیکل خنک‌سازی واحد بخار نیروگاه سیکل ترکیبی متناسب با شرایط آب و هوایی تعیین نشود، مصرف آب قابل توجهی نسبت به نیروگاه‌های گازی خواهیم داشت.
معمولا با توجه به قیمت‌های فعلی سوخت فسیلی در دنیا، بیش از ۹۰ درصد هزینه‌های تولید برق را شامل می‌شود. همین امر موجب شده که همواره جهت‌گیری تحقیقات و توسعه تکنولوژی نیروگاهی در راستای افزایش راندمان حرارتی نیروگاه‌ها باشد؛ به‌طوری‌که در حال حاضر راندمان حرارتی نیروگاه‌های جدید به بیش از ۶۰ درصد افزایش یافته است.
در ایران سیاست‌های کلان کشور در حوزه انرژی و قیمت‌های یارانه‌ای سوخت و البته برق باعث شده که به موضوع نوسازی و بازسازی نیروگاه‌های فرسوده قدیمی و جایگزینی آن‌ها با نیروگاه‌های جدید کمتر توجه شود. البته در این زمینه کمبود منابع مالی بخصوص طی چند سال اخیر بی‌تاثیر نبوده است. ضمن اینکه رشد نیاز مصرف کشور نیز مستلزم احداث سالانه حدود ۷۰۰۰ مگاوات نیروگاه‌های جدید است که سرمایه‌گذاری کلانی را می‌طلبد.
با افزایش توان نیروگاه‌ها و از رده خارج کردن نیروگاه‌های فرسوده و تبدیل واحدها به سیکل ترکیبی نه تنها می‌توان میزان تولید را افزایش داد بلکه میزان راندمان نیروگاه‌ها نیز افزایش پیدا می‌کند، در این بین می‌توان با صرفه‌جویی گاز نیز در راستای حل ناترازی موجود گام برداشت.