عبور از سه ایستگاه شناسایی، غربالگری و توانمندسازی

 کریم تبریزیان- چه تعداد کودک در طول روز مجبورند که در سطح شهر تهران به جای تحصیل کار کنند؟ برای کاهش این آسیب چه اقداماتی باید کرد؟ عملکرد شهرداری و سایر ارگان‌ها تا چه اندازه توانسته میزان کار کودکان را کاهش دهد؟
این پرسش‌هایی است که پژوهش تازه شهرداری تهران به آن پاسخ داده است؛ پژوهشی که بهار سال ۱۴۰۳ به روز شده و اکنون در سایت شفافیت شهرداری تهران هم بارگذاری شده است.
در این پژوهش با حدود ۳۹۷ کودک در ۷۵ پاتوق خیابانی، تمامی خطوط مترو، ۶ مرکز کودکان در ساعت‌های متفاوت شبانه‌روز گفت‌وگو شده است. از میان کودکانی که با آن‌ها گفت‌وگو شده است، میانگین سن کودکان ۱۲.۷ سال است. و میانگین سن ورود آن‌ها به کار خیابان هم ۹.۲ سال به دست آمده است. غالب جمعیت کودکانی که کار می‌کنند پسر هستند و حدود ۸۱ درصد جمعیت هم از اتباعند. نیمی از آن‌ها به مدرسه نمی‌روند. ۹۳ درصد این کودکان می‌گویند هیچ کارفرمایی ندارند و تنها ۶.۴ درصد اعلام کردند که کارفرما دارند.
نکته قابل توجه در این مطالعه این بود که میانگین درآمد کودکان در روز حدود ۲۱۵ هزار تومان و در ماه حدود ۵ میلیون به دست آمد. موضوعی که تاحد زیادی با داده‌ها و ادعاهای مسئولان درباره این کودکان در تضاد بود.
برنامه بهزیستی برای حمایت از «کودکان کار»
رئیس سازمان بهزیستی کشور برنامه سازمان برای حمایت و ساماندهی کودکان کار را تشریح کرد.
سیدجواد حسینی ، استراتژی بهزیستی را در این زمینه با رویکرد اجتماع‌محور، محله‌محور، خانواده کانون، دانش‌بنیان، مشارکتی و تجربه‌گرا عنوان و اظهار کرد: به طور کلی برای حمایت از کودکان کار باید سه مرحله شامل «پیشا رهسپاری»، «رهسپاری» و «پسارهسپاری» طی شود و برای این کار باید از سه ایستگاه شناسایی، غربالگری و توانمندسازی عبور کنیم. وی ادامه داد: در بهزیستی باید از اعانه‌بگیری و اعانه دادن مبتنی بر نظریه کمبود عبور کرده و به نظریه دارایی‌مبنا برسیم، چراکه همه افراد دارای توانایی‌هایی هستند که با استفاده از آنها، می‌توان این کودکان را توانمند کنیم زیرا توانمندسازی بدون توجه به داشته‌ها نمی‌تواند به سرانجام برسد.
رئیس سازمان بهزیستی با تاکید بر اینکه مهارت‌آموزی در دوره پیشا رهسپاری از اهمیت بسیاری برخوردار است، اعلام کرد که مددجویان باید در هنگام رهسپاری یک مهارت بر اساس استعداد و علاقه خودشان و استعداد محل زندگی بیاموزند.
وی در این راستا به اجرای طرح مهارت‌آموزی به مددجویان ۱۴ تا ۱۸ سال پرداخت و گفت: از این پس نباید شاهد آن باشیم که نوجوانی در ۱۸ سالگی بدون یک مهارت کاربردی مبتنی بر استعداد خود و محل زندگی و علاقه‌اش رهسپار شود. در حین رهسپاری نیز باید اقدامات به صورت کافی انجام شود. حسینی با بیان اینکه باید جهت مهارت‌آموزی به این کودکان آموزش‌هایی ارائه شود، افزود: در حال حاضر نیز تعداد کودکان کار در استان تهران کم است و اکنون بهزیستی استان تهران نیز به مردم اعلام کرده است که اگر کودک کاری مشاهده شد آن را به بهزیستی گزارش دهند. رئیس سازمان بهزیستی کشور با تاکید بر اینکه باید برای کودکان کار توانمندسازی و مهارت‌آموزی انجام شود، گفت: در حال حاضر با سازمان فنی و حرفه‌ای وارد رایزنی شده‌ایم تا این کودکان مهارت کسب کنند. پس از این مرحله فرصت‌های شغلی نیز برای آنها ایجاد می‌کنیم.
حسینی در خصوص کودکان کار نیز گفت: با اقدامات انجام شده تعدادشان به شدت کاهش یافته است. بهزیستی با ۶۵۰ مرکز شبه خانواده کودکان کار را ساماندهی و توانمند می‌کند و مهارت می‌آموزد.
وضعیت کودکان کار در جهان
در جهان ۲۵۰ میلیون کودک کار وجود دارد که بیش از سه چهارم تا ۹۰ درصد از آنها در کشورهای مختلف در حال رشد بوده و در خیابان کار می‌کنند، اما در خانه زندگی می‌کنند و نان‌آور خانه هستند. طبق آمار سازمان جهانی کار ۱۲۰ میلیون‌ نفر از ۲۵۰ میلیون کودک کار، وارد بازار کار شده و مشغول به کار تمام‌وقت هستند و ۱۳۰ میلیون کودک دیگر به صورت پاره وقت کار می‌کنند که اغلب آنها پسر هستند. همچنین براساس تخمین‌های جدید این سازمان از این تعداد ۱۲۲.۳ میلیون کودک در منطقه آسیا و پاسیفیک، ۴۹.۳ میلیون نفر در آفریقا و ۵.۷ میلیون کودک در آمریکای لاتین و کارائیب زندگی می‌کنند. به این ترتیب، بیشترین کودکان کار در آسیا زندگی می‌کنند.
از سوی دیگر طبق گزارش یونیسف از هر ۱۲ کودک در جهان یک کودک به صورت اجباری ناچار به کار می شود. البته به طور کل به ازای هر ۶ کودک در دنیا یک کودک، کار می‏کند و تعداد کودکانی که در مشاغل سخت فعالیت می‌کنند و بدترین اشکال کار کودک هستند، در سال ۲۰۰۶، ۱۲۶ میلیون نفر بوده است. اکثر کودکان کار یعنی ۷۰ درصد از آنها درگیر کارهای کشاورزی هستند، در حالی‌که فقط ۹ درصد در کارهای صنعتی اشتغال دارند، همچنین در کشورهای آنگولا، برمه، کلمبیا، کنگو، لیبریا، سودان و اوگاندا گاهی از کودکان در درگیری‌های نظامی استفاده می‌شود. در ایالات متحده آمریکا نیز حدود هزار کودک در مزارع کار می‌کنند که اکثر آنها از گروه مهاجرانی بوده‌اند که به طور غیر قانونی از آمریکای لاتین به ایالات متحده آمریکا مهاجرت کرده‌اند
تعریف کودک کار
کارشناسان کودکانی که در خیابان دیده می‌شوند را در ۴ گروه طبقه بندی می‌کنند. گروه اول کودکان فقیری هستند که شب‌ها به خانه‌شان برمی‌گردند. احتمالا به مدرسه می‌روند و بزهکار نیستند. گروه دوم نسبتا مستقل‌ هستند و پیوندهای آن‌ها با خانه در شرف از هم گسستن است. حضور آن‌ها در مدرسه هم کم‌کم خاتمه پیدا می‌کند. در ادامه هم بزهکاری آن‌ها شروع می‌شود.گروه سوم کودکان خانواده‌های خیابانی هستند که به همراه خانواده خود در خیابان زندگی و کار می‌کنند. وضعیت آن‌ها با فقر گره خورده است. در هندوستان به آن‌ها «ساکنین پیاده‌رو»گفته می‌شود و در آمریکا کودکان خانواده‌های بی‌خانمان هستند  و گروه چهارم نیز تماس خود را با خانواده قطع کرده‌اند و تمام وقت خود را در خیابان می‌گذرانند و کودکان خیابانی «واقعی» هستند.  البته سازمان ملل این معضل را در قالب کودک کار، پسر یا دختری است که خیابان، خانه و محلّ زندگی او شده و تحت حمایت و نظارت کافی بزرگسالان مسؤول قرار ندارد، تعریف کرده است.
وضعیت کودکان کار در ایران
طبق گزارش سازمان بهزیستی در مورد کودکان کار؛ بیشتر دستفروشی‌ها و گل فروشی‌ها توسط دختران انجام گرفته است و پسران اکثرا در کارهایی مانند زباله گردی و باربری فعالیت دارند. در ایران علاوه بر نبود آمار دقیق در مورد تعداد کودکان کار، محل کار این کودکان به خوبی مشخص نیست. همچنین به علت سیل مهاجرت اتباع افغانستانی به کشورمان، وضعیت سنی و جنسیتی کودکان کار در ایران تغییرات زیادی داشته است که در این گزارش بدان خواهیم پرداخت. در ایران درباره کودکان کار خیابانی آمارهای مختلف و متناقضی اعلام می‌شود. برخی مطالعات نشان می‌دهد جمعیت کودکان کار در خیابان و کودکان خیابانی در شهرهای بزرگ ایران رو به گسترش است؛ مهم‌ترین علت این افزایش هم به نظر رشد جمعیت مهاجران افغانستانی است.
طبق گزارش مرکز تحقیقات مجلس حداقل ۳ میلیون و ۲۰۰ هزار کودک از چرخه تحصیل باز ماندند. بر اساس آمارها تعداد کودکان کار ایران در بازه‌ای بین یک میلیون و ششصد هزار نفر تا ۲ میلیون و ۱۰۰ هزار نفر برآورد شده است. حدود ۳ میلیون و پانصد هزار کودک حاشیه نشین و بیش از ۷۰۰ هزار کودک مهاجر و پناهنده وجود دارد.
تمامی کودکانی که در خیابان کار می‌کنند کودک کار نیستند؛ کودک در خیابان کودکی است که در خیابان کار می‌کند اما کودک خیابان کودکی است که در خیابان زندگی می‌کند.
در مطالعاتی که وامقی و همکارانش در سال ۱۳۹۶ از سوی سازمان بهزیستی انجام داده‌اند تعداد کودکان خیابانی در تهران بین ۳۲۴۰ نفر تا ۱۰۵۵۳ نفر محاسبه شده است. بر این اساس تعداد کودکان کار در ایران هم بین ۲۰۲۳۹ نفر تا ۳۴۷۱۹ نفر برآورد شده است. مقایسه ویژگی‌های جمعیت شناختی کودکان خیابانی تهران و خانواده‌هایشان در سال‌های ۹۲ و ۹۶ و در ۱۵ استان کشور در سال ۱۳۹۹ بدین شرح است:
۳۷ درصد قومیت کودکان کار افغانستان است در تهران اما ۶۶ درصد کودکان کار افغانستانی هستند. حدود دو سوم کودکان کار اظهار داشتند که دارای مدارک هویتی از قبیل شناسنامه پاسپورت و کارت ملی هستند. از میان ایرانی‌ها بیش از همه فارس سپس بلوچ و بعد کولی‌ها هستند. کودکان کولی‌های برخی شهرهای شمال و شمال شرقی کشور که معروف به غربی‌ها هستند و پس از آن تعدادی هم کودکان مهاجر بلوچ پاکستانی در حاشیه شهرها زندگی می‌کنند. کودکان کار مهاجر بلوچ پاکستانی نسبت به کودکان کار افغانستانی مدارک هویتی و مجوزهای اقامت کمتری دارند و عمده مهاجران بلوچ پاکستان فاقد مدارک هویتی یا مجوزهای اقامت هستند.
سن
بر اساس بررسی‌هایی که از سوی ارزیابان سازمان بهزیستی، وامقی و روشن فکر در سال‌های ۱۳۹۵ و ۱۳۹۶ صورت گرفت؛ ۶۰ درصد کودکان کار ۱۰ تا ۱۴ ساله و مابقی ۱۵ تا ۱۸ ساله بودند. در سال ۱۳۹۹، ۷۱ درصد کودکان کار ۱۰ تا ۱۴ ساله و مابقی ۱۵ تا ۱۸ ساله برآورد شدند. این موضوع نشان می‌داد طی سالیان اخیر درصد کودکان کار زیر ۱۴ سال بیشتر شده است. یکی از مهم‌ترین علل بیشتر شدن جمعیت کودکان کار زیر ۱۴ سال، حضور بیشتر کودکان افغانستانی زیر ۱۴ سال در خیابان است.
بر اساس برآوردها ۶۳ درصد کودکان کار زیر ۱۵ سال، افغانستانی هستند. این در حالی است که خانواده‌های افغانستانی ترجیح می‌دهند کودکان بالای ۱۵ سال خود را به جای کار در خیابان به مهارت آموزی و کار در کارگاه‌ها بفرستند.
همچنین با افزایش سن، سهم و درصد دختران کار افغانستانی کم و سهم پسران افغانستانی بیشتر می‌شود. سن کار کودک در دهه اخیر در جهان کاهش یافته است با این حال کودکان کولی (غربتی) همواره از سنین پایین‌تری شروع به کار می‌کنند.
جنسیت
اغلب کودکان خیابانی پسر هستند؛ در بررسی‌هایی که سازمان بهزیستی کشور در سال ۱۳۹۱ انجام داد ۹۲ درصد کودکان خیابانی در ایران پسران هستند. با این وجود نسبت پسر به دختر در گروه‌های مختلف کودکان خیابانی یکسان نیست.
در کودکان کار افغانستانی بیشترین نسبت پسر به دختر وجود دارد و ۸۰ درصد کودکان کار افغانستانی پسر هستند. در ایرانی‌ها ۶۵ درصد کودکان کار ایرانی پسر هستند. در میان کودکان ایرانی کولی اکثریت با دختران است و ۶۰ درصد کودکان ایرانی کولی دختر هستند.
بر اساس آمارهای بهزیستی که در سال ۱۴۰۰ نیست بر آن تاکید شده است خانواده‌ها از یک سنی به بعد به ویژه از سن بلوغ کمتر اجازه می‌دهند دختران در خیابان یا در برخی مشاغل سخت حضور داشته باشند. در چنین شرایطی دختران در سنین بالاتر بیشتر در منزل کار می‌کنند. کارشناسان دو دلیل عمده را در کاهش تعداد دختران در خیابان در سنین بالاتر را مطرح می‌کنند. بر این اساس اولاً خانواده‌ها نگران مزاحمت، تهدید و تعرض به دختران در سنین بالاتر بوده و دوماً این خانواده‌ها ترجیح می‌دهند دختران بعد از سن بلوغ کم کم آماده ازدواج شوند. بیشتر دستفروشی‌ها و کل فروشی‌ها کار دختران بوده و پسران بیشتر در کارهایی مانند زباله گردی، باربری و مانند این‌ها فعالیت دارند.
ازدواج و خانواده
حدود ۸۸ درصد کودکان کار بر اساس آمارها در سال ۱۳۹۹ پیش خانواده می‌خوابند و مابقی شب را در مکان‌هایی می‌گذرانند که والدینشان حضور ندارند.
بر اساس مطالعه‌های کیفی (از سوی بهزیستی و در سال ۱۴۰۰) معمولاً اعضای یک خانواده یا فامیل در ساعات اولیه صبح به صورت گروهی به محل کار خود می‌آیند و شب با هم باز می‌گردند.
در مطالعاتی که شهرداری تهران در سال ۱۳۸۹ انجام داده است حدود ۷۱ درصد کودکان خیابانی تهرانی با پدر و مادر یا یکی از این دو زندگی می‌کنند. در بررسی‌هایی که صورت گرفته است بیشترین فراوانی مراجعه کودکان به مراکز کودکان خیابانی غیردولتی ۱۹ درصد و مراکز کودکان خیابانی وابسته به بهزیستی ۱۵ درصد است.
یافته‌ها نشان می‌دهد با افزایش سن و بعد از ۱۵ سالگی، کودکان کار ترجیح می‌دهند با دوستان خود زندگی کنند.
نتایج ارزیابی سریع و پاسخ به وضعیت کودکان خیابانی در سال ۱۳۹۲ نشان می‌دهد ۸۵ درصد از کودکان خیابانی ازدواج نکردند. ۱۲ درصد متأهل، ۰,۴ درصد طلاق گرفته و ۲ درصد نامزد بوده‌اند. با افزایش نرخ مهاجرت از سوی افغانستان و بیشتر شدن کودکان کار افغانستانی نسبت کودکان کار متأهل هم کاهش یافته است؛ به طوری که در سال ۱۳۹۹ تنها ۰,۸ درصد، کمی کمتر از یک درصد کودکان کار خیابانی متأهل بوده یا ازدواج موقت داشته‌اند.
تحصیلات
بر اساس آمارها در سال ۱۳۹۹، حدود ۷۲ درصد کودکان کار به اشکال مختلف به مدرسه می‌روند. بیشتر این دانش آموزان مقطع دبستان را سپری و برخی هم تا اول متوسطه حضور دارند؛ تعداد کمی از کودکان کار هستند که مقطع متوسطه دوم را هم سپری می‌کنند. با افزایش سن میزان تحصیل در کودکان به شکل معناداری کاهش می‌یابد. با این حال در سال‌های گذشته میزان تحصیل کودکان کار کمی بهبود یافته است در حالی که در سال ۸۹ حدود یک چهارم کودکان کار بی‌سواد بودند؛ در سال ۱۳۹۶، ۴۸ درصد کودکان ۱۰ تا ۱۴ ساله مشغول تحصیل در مقطع ابتدایی بودند.
وضعیت ترک تحصیل در میان کودکان کولی به علت سنت کار کردن کودکان بسیار بیشتر است. خروج از تحصیل به علت کار مهمترین علت ترک تحصیل کودکان است. بر اساس مطالعات شهرداری تهران ۶۴ درصد کودکان کار علت ترک تحصیل خود را اشتغال به کار عنوان کردند.
نگاهی به دلایل افزایش کودکان کار در جامعه
به نوشته امیرحسین صفدری محقق و پژوهشگر علم حقوق، قوانینی که در حال حاضر در خصوص حمایت از حقوق کودکان کار در کشور ما موجود است، قوانینی پراکنده، مبهم و کلی است به طوری که کاملا به نظر می رسد قانونگذار صرفا از روی رفع تکلیف و نه احساس مسئولیت آنها را وضع کرده است. باید پذیرفت که در هر جامعه ای معضل کودکان کار بسیار جدی و مهم می باشد، و باید نسبت به این معضل اجتماعی مسولیت پذیر بود و چاره ای اندیشید، چرا که حمایت و حفاظت از کودکان کار و ایجاد شرایط و امکانات زندگی مناسب با رفاه اجتماعی بالا برای آنها وظیفه کل جامعه است.
مطابق با اصل سی ام قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران دولت وظیفه دارد تحصیل رایگان را برای تمام فرزندان ایرانی فراهم کند. این مسله هرگز قابل انکار نیست که اکثر خانواده های بچه های کار از نظر اقتصادی و مالی تحت فشارهای سنگینی هستند و همین مسله هم سبب شده که خانواده های آنها برای کسب درآمد حداقلی این کودکان مظلوم را برای کار روانه کوچه و خیابان کنند، که این مسله علاوه بر این که باعث می شود این کودکان از تحصیل باز بمانند سلامتی جسمی و روحی آن ها را هم به خطر می اندازد که این مسله دور از حق و عدالت می باشد. در ماده 8 قانون حمایت از اطفال و نوجوانان مصوب 1399 قانونگذار ما به صراحت بیان می کند: هر کس با تهدید، ترغیب یا تشویق موجب فرار طفل یا نوجوان از خانه یا مدرسه و یا ترک تحصیل وی شود یا اطفال یا نوجوانان را بدین منظور فریب دهد و یا موجبات آن را تسهیل یا فراهم کند، در صورت فرار یا ترک تحصیل، حسب مورد به یک یا چند مورد از مجازات های درجه شش قانون مجازات اسلامی محکوم می شود و در صورت عدم تحقق فرار یا ترک تحصیل، برای بار اول با اخطار پلیس ویژه اطفال و نوجوانان مواجه و در صورت تکرار به مجازات فوق محکوم می شود.
پیمانامه جهانی حقوق کودک یک پیمان نامه بین المللی است که برای دفاع و حمایت از حقوق کودکان تهیه شده بر اساس ماده ۳۲ پیمانامه جهانی حقوق کودک، کشورهای عضو این پیمان باید حق کودک برای حمایت در برابر استثمار اقتصادی و انجام هرگونه کاری که زیان بار بوده و یا برای بهداشت جسمی، روحی، معنوی، اخلاقی و پیشرفت اجتماعی کودک مضر باشد را به رسمیت بشناسند.
عوامل زیادی در خصوص افزایش کودکان کار در جامعه ی ما وجود دارد که مهمترین آنها شامل:
1. فقر مالی خانواده ها.
2. فقر فرهنگی و اجتماعی خانواده ها.
3. طرد شدن کودکان در محیط خانواده.
4. فرار کودکان از خانه.
5. ترک تحصیل کودکان.
6. اعتیاد والدین یا کودکان.
7. فوت والدین.
8. طلاق والدین.
9. بیماری های روحی و روانی والدین.
10. افزایش روابط نامشروع و... از اصلی ترین عوامل افزایش کودکان کار در جامعه ما می باشد.
برای جلوگیری از افزایش کودکان کار در جامعه ی ما این راهکارها را می توان ارائه داد:
1. از بین بردن فقر و ایجاد اشتغال برای افراد جامعه.
2. برقراری عدالت اجتماعی به همراه رفاه اجتماعی.
3. شناسایی کودکان کار و برقراری ارتباط صحیح با آنها.
4. حمایت مردم از کودکان کار در جامعه.
5. ارائه خدمات رایگان به کودکان کار در همه زمینه ها.
6. تصویب یک قانون جامع و علمی در جهت حمایت همه جانبه با ضمانت اجرای بالا از کودکان کار.
7. برخورد قاطع مقام قضایی و انتظامی با افرادی که به کودکان آسیب وارد می کنند و آنها را مجبور به کار کردن می کنند و... از مهمترین راهکارها جهت جلوگیری از افزایش کودکان کار می باشد.
طبق پژوهش های میدانی انجام شده در حوزه کودک، کودکان کار بیشتر از سایر کودکان مورد کودک آزاری قرار می گیرند که این مسله قطعا در آینده به جامعه ی ما آسیب های خطرناکی وارد می کند. افراد جامعه باید آگاه باشند و بدانند که در همه حال به کودکان کار محبت کرده و به آنها احترام بگذارند و نباید رفتارها نسبت به این کودکان رفتارهای غیراخلاقی باشد، چرا که این مسله اولا دور از شرافت انسانی ما بوده و ثانیا رفتارهای غیراخلاقی سبب می شود تا این کودکان سرخورده شوند و نگاهشان به افراد جامعه تغییر کند که این مسله سبب می شود جامعه دچار آسیب شود.
سهم چشمگیر اتباع از کودکان خیابانی تهران
دبیر مرجع ملی حقوق کودک اعلام کرد که تا ۸۵ درصد از کودکان در موقعیت خیابان در تهران از کودکان اتباع هستند.
سهم چشمگیر اتباع از کودکان خیابانی تهران
سیدعلی کاظمی معاون وزیر دادگستری و دبیر مرجع ملی حقوق کودک در آیین افتتاحیه کارگاه هم‌اندیشی، هم‌افزایی و برنامه‌ریزی در موضوعات راهبردی برای اطفال و نوجوانان یکی از وظایف مهم این مرجع را برنامه‌ریزی و انسجام‌بخشی به برنامه‌های مختلفی برشمرد که در حوزه کودکان اتفاق می‌افتد و افزود: از سال پیش توجه جدی به این موضوع صورت گرفته و در این راستا برگزاری سالانه حدقل یک کارگاه را در دستور کار داشتیم تا موضوعات مهم و راهبردی کودکان مورد بحث و بررسی و تبادل نظر قرار گیرد.
کاظمی اظهار داشت: راهبرد اصلی ما این بود که آسیب‌های کودکان و کودکانی که در معرض آسیب هستند را در کانون توجه قرار داده و سپس به موضوع محیط دوستدار کودک و زمامداری دوستدار کودک به عنوان سه راهبرد اصلی جهانی در مورد کودکان بپردازیم اما تا زمانی که ما کودکان آسیب‌دیده و پرچالش داشته باشیم نمی‌توانیم مدعی ایجاد جامعه دوستدار کودک باشیم، تا زمانی که کودک در خیابان باشد نمی‌توانیم مدعی اجرای قوانین مترقی در حوزه کودکان باشیم، تا زمانی که کودک بی‌سرپرست را در مراکز نگهداری می‌کنیم نمی‌توانیم صحبت از دوستدار کودک بودن کنیم، بر این اساس اولویت خود را بر کاهش، حذف و ریشه کن کردن برخی از چالش‌های حوزه کودکان قرار دادیم، سال گذشته ۱۰ محور راهبردی در حوزه آسیب‌های کودکان و نوجوانان مورد بحث قرار گرفت، کارگروه‌هایی تشکیل و مباحث خوبی طرح شد و اقدامات خوبی نیز در استان‌های مختلف شروع و به نتیجه رسید.
وی به توفیق به دست آمده در حوزه کودکان بی‌سرپست و بدسرپرست در سال گذشته اشاره کرد و افزود: سال گذشته دستگاه قضایی اقدامات خوبی را برای خانواده‌دار کردن بسیاری از کودکان بی‌سرپست و بدسرپرست انجام داد که نمونه بارز آن واگذاری ۳۶۰ کودک شیرخوارگاه حضرت علی اصغر علیه السلام شهر مشهد به خانواده‌های دارای شرایط و تخلیه آن بود، این اتفاق و خبر خوبی است که در شهری مانند مشهد با همت و همکاری در دادستانی و بهزیستی تنها شیرخورگاه این شهر خالی شده است. در تهران نیز اتفاقات خوبی در این حوزه شکل گرفت، دستورالعمل و آیین‌نامه مراقبت موقت از کودکان هم تصویب شد و به بهزیستی این اختیار داده شد تا کودکان را به خانواده‌ها بسپارد، بر این اساس سال گذشته جزو معدود سال‌هایی بود که میزان خروجی کودکان از ورودی بیشتر بود و در مجموع آمار کودکان در مراکز سیر نزولی داشت و با برنامه‌ریزی‌های انجام شده انتظار داریم در سال‌های آینده به سمتی برویم که این تعداد به حداقل ممکن برسد.
معاون وزیر دادگستری اظهار داشت: در حوزه کودکانِ در موقعیت خیابان نیز اقدامات خوبی در بخش‌های مختلف با رویکردهای مختلف انجام شد، در تهران با محوریت معاونت حقوق عامه و پیشگیری از وقوع جرم دادسرای عمومی و انقلاب و همکاری شهرداری، سازمان بهزیستی، فراجا، دادستانی و سایر بخش‌ها اتفاقات خوبی در حوزه کودکان خیابانی صورت گرفت و امروز تعداد این کودکان به عنوان پدیده‌ای که از دید بسیاری از افراد قابل کنترل و مهار نبود مدیریت شد و شاهد هستیم تعداد این کودکان در معابر تهران بسیار کاهش یافته است.
دبیر مرجع ملی حقوق کودک در بخش دیگری از سخنان خود اظهار داشت: تا ۸۵ درصد از کودکان در موقعیت خیابان در تهران از کودکان اتباع هستند، بر این اساس نیاز داریم سیاست‌گذاری‌های حقوقی اتباع مورد توجه قرار گیرد، در حوزه اتباع اقدامات جدی انجام شده و تعدادی از خانواده‌های اتباع که ورود غیرقانونی داشته‌اند رد مرز شدند، بر اساس تحقیقات صورت گرفته مشخص شد بسیاری از مشکلات ما در حوزه کودکانِ در موقعیت خیابان در تهران ناشی از بازماندگی از تحصیل است و نه لزوما ناشی از فقر.
کاظمی با اشاره به اینکه در حوزه برنامه‌ریزی به یک مدل بلوغ و تکامل و تعالی نیاز داریم افزود: یک شبه نمی‌توان به مدل خوبی برای برنامه‌ریزی و حل مشکلات حوزه کودکان دست یافت. امسال بر اساس تجارب و ارزیابی های انجام شده روی ۵ چالش و آسیب در حوزه کودکان متمرکز هستیم که عبارتند از اعتیاد کودکان، کودکان در موقعیت خیابان، بازماندگی از تحصیل، بی‌هویتی و بی‌سرپرستی، این موارد بیشتر مورد توجه استان‌هاست که سرمایه‌گذاری در این حوزه می‌تواند نویددهنده دستاوردهای خوبی در آینده باشد.
وی به تشکیل دولت جدید و لزوم حفظ تجارب، دانش و سرمایه فکری به دست آمده در حوزه کودکان نوجوانان اشاره کرد و گفت: تا لحظه آخر وظیفه خود در خصوص ریل‌گذاری و پیگیری امور را در دستور کار داریم، تلاش داریم از ظرفیت نهادهای غیردولتی استفاده واقعی شود، در این حوزه و بر اساس تجارب به دست آمده، موضوع مشارکت نهادهای مردمی به درستی محقق نشده که علت آن یا نبود زیرساخت مناسب یا عدم اعتماد مناسب بین دستگاه‌های دولتی و غیردولتی و یا اختلاف سلیقه در روش‌ها و منش‌ها و کنش‌ها بوده، در این زمینه پیش قدم شدیم تا در این حوزه به صورت جدی و واقعی ورود کرده و از ظرفیت بخش‌های غیردولتی استفاده نماییم.
کاظمی خطاب به شرکت‌کنندگان در این کارگاه اظهار داشت: کار اصلی به عهده شماست، در سال گذشته در برخی استان‌ها انقلابی در حوزه کودکان و نوجوانان اتفاق افتاده که نشان داد اگر ذهن‌ها،‌ اراده‌ها و  عقل‌ها را با هم گره بزنیم و عزم جدی و اراده جدی خود را برای کودکان به عنوان سرمایه‌های عظیم کشور به کار بگیریم، کشور ما توان این را دارد که با همین امکانات موجود تحولات بزرگی را رقم بزند.
وجود کودکان‌ کار ریشه در مشکلات مختلف دارد
یوسف بیانلو، جامعه‌شناس گفت: وجود کودکان کار یکی از آسیب‌های اجتماعی است که به‌ دلیل درست نپرداختن به مسائل مختلف  ایجاد شده است.
وی با بیان اینکه مسئله کودکان کار می‌تواند ریشه‌های اقتصادی، خانوادگی، فرهنگی و حتی ریشه‌های سیاسی داشته باشد، افزود: کودک کار مولد جامعه‌ای است که در آن خانواده و بخش‌های دیگر که می‌توانستند در تامین کودک نقش داشته باشند، وظایف خود را به درستی انجام نداده‌اند.
این جامعه‌شناس تصریح کرد: کودکان کار یک آسیب اجتماعی و فرهنگی هستند و عوامل مختلفی در به وجود آمدن این آسیب‌ها موثر هستند.
وی با بیان اینکه اگر جامعه به لحاظ اجتماعی و فرهنگی پوشش لازم برای بخش‌های مختلف ایجاد کند، به‌ نوعی می‌تواند کمبودهای اقتصادی و مادی موجود از خانواده را تأمین کند تا کودکان به سمت این مسائل کشیده نشوند که این امر در جوامع در حال توسعه، کاهشی است.
بیانلو با بیان اینکه این آسیب‌ها وقتی با وجود قوانین و مقررات به درستی کنترل شوند در جامعه گسترش پیدا نمی‌کنند، عنوان کرد: در این شرایط جامعه دچار آسیب‌های دیگر نمی‌شود.
کودکان کار در پی تامین نیازهای مادی
وی با اشاره به اینکه کودک کار کودکانی  هستند که در جامعه بلاتکلیف بوده و دست به اقداماتی می‌زنند که نیازهای مادی و اولیه خود را تامین کنند، گفت: اما وجود کودکان کار خود مسئله بسیار مهمی در جامعه است.
 این جامعه‌شناس خاطرنشان کرد: به لحاظ استانداردهای جهانی، مواردی که سازمان بهداشت جهانی WHO و سازمان ملل بخش یونیسف تعیین می‌کند، این است که افراد زیر ۱۸ سال نباید کار کنند و این افراد زیر سن قانونی بوده و باید کودکی کرده و آموزش ببینند و نیازهای اولیه زندگی آنان به لحاظ عاطفی و رشد اجتماعی برای جامعه‌پذیر شدن آن‌ها انجام شود.
وی با تاکید بر اینکه کودکان کار فقط کودکان حاضر در چهارراه‌ها و میادین نیستند، افزود: در برخی موارد کودکانی هستند که به دلیل تامین نیازهای اقتصادی و مادی مجبور هستند که در شرکت‌های تولیدی و مراکز دیگر با حقوق پایین و شرایط سخت کار کنند.
بیانلو ادامه داد: تبعات وجود کودکان کار این است که امنیت فضای جامعه کاهش پیدا می‌کند‌ و می‌تواند زمینه‌ساز آسیب‌های اجتماعی دیگر مثل اعتیاد، سرقت، جرم‌ کودک‌آزاری و سایر موارد شود.
وی تصریح کرد: راه چاره این است که به لحاظ علمی و دقیق باید برنامه‌ریزی کرد و برای سر و سامان دادن به این کودکان و برای ایجاد فضای خوب در جامعه حتماً اقدامات درستی وجود داشته باشد.

وجود کودکان کار مشکلی جهانی است
ابوالفضل شاهمرادی کارشناس علوم تربیتی و حوزه تخصصی راهنمایی و مشاوره کودک در گفتگو با خبرنگار موج‌رسا گفت: کودکان کار، به گروهی از کودکان گفته می‌شود که به‌ کار در بیرون از خانه اشتغال دارند.
وی با بیان اینکه آسیب­‌های اجتماعی ناشی از کار کودکان مشکلی جهانی است و پیشینه مطالعاتی وسیعی دارد، افزود: تعریف کودکان کار در کشورهای مختلف یکسان نیست به گونه‌ای که در برخی کشورهای آسیایی کار افراد در گروه سنی هشت تا ۱۳ ساله در زمره کار کودکان قرار می‌گیرد.
مدرس دانشگاه ابراز کرد: اما عمده تعریفی که شامل بیش‌تر کشورهای جهان از جمله ایران می‌شود اشتغال کودکان زیر ۱۵ سال است.
وی با تاکید بر اینکه در ایران نیز مسئله کار کودکان در خیابان‌ها، از دهه هفتاد در شهرهای بزرگ کشور رواج یافته، عنوان کرد: این موضوع مورد توجه مسئولان و پژوهشگران قرار گرفته است.
شاهمرادی یادآور شد: کودکان کار به چند دسته تقسیم می‌شوند که دسته‌ای از آن‌ها در خیابان‌ها کار می‌کنند و آخر شب‌ها به خانه بازمی‌گردند و احتمالاً به مدرسه می‌روند و لزوماً در دام بزه نمی‌افتند.
 وی با اشاره به اینکه گروهی دیگر از رفتن به مدرسه و تجربه دوران کودکی بی‌بهره هستند و ارتباطشان با خانواده در شرف قطع شدن است، اظهار کرد: سلامت روحی و جسمی آن‌ها تهدید می‌شود و زمینه بزهکاری برای این دسته فراهم‌تر است.
مدرس دانشگاه گفت: گروهی دیگر به مدرسه نمی‌روند و همراه خانواده خود در خیابان‌ها زندگی می‌کنند و گروه دیگر هم از اساس بی‌خانواده هستند و در خیابان رشد می‌کنند و ناگزیر تن به کار می‌دهند.
چالش‌های فراوان پیش‌روی کودکان کار
وی با بیان اینکه چالش‌های پیش روی کودکان کار نسبت به سایر کودکان و افراد بزرگسال بیش‌تر است و در معرض آسیب زیادی قرار دارند، خاطرنشان کرد: به همین دلیل، کودک کار را می‌توان در ذیل مفهوم کودک آسیب در نظر گرفت.
شاهمرادی افزود: چالش‌های اقتصادی فرهنگی، اجتماعی، روحی، فیزیکی، جسمی از جمله چالش‌های پیش‌روی کودکان کار است.
وی با بیان اینکه یکی از راه حل‌های اساسی برای رفع این معضل، ایجاد فرصت‌های آموزشی برای کودکانی است که از تحصیل بازمانده‌اند، بیان کرد: با مجموعه برنامه‌های کوتاه مدت و بلندمدت می‌توان با این معضل مقابله کرد.
مدرس دانشگاه یادآور شد: شناسایی کودکان خیابانی و برقراری ارتباط با آن‌ها، ایجاد سرپناه مناسب برحسب وضعیت کودکان خیابانی و خانواده‌های آنان، تدوین قوانین مورد نیاز برای حمایت کودکان خیابانی، مشخص کردن سازمان مسئول حمایت، شامل اقدامات کوتاه مدت است‌.
تاثیرات وجود کودکان کار در آینده جامعه
فاطمه محمدی، روانشناس و مشاور خانواده گفت: حضور کودکان کار در جامعه یکی از معضلات بسیار جدی است که می‌تواند تاثیرات جدی در آینده فرد و طبیعتاً در آینده جامعه نیز داشته باشد.
وی افزود: این کودکان به دلیل اینکه در شرایط اقتصادی و اجتماعی نامطلوب قرار دارند، از امکانات اولیه زندگی از جمله تحصیل، بازی و تفریح محروم می‌شوند.
این روانشناس با بیان اینکه کودکانی که در محیط اجتماعی کار می‌کنند، بسیار زودتر از زمان مقرر وارد بازار کار می‌شوند، عنوان کرد: این افراد معضلاتی از جمله فشار روانی را متحمل می‌شوند و استرس‌های موجود و ترس‌هایی که پیش می‌آید از دیگر آسیب‌های موجود است.
وی تصریح کرد: تحصیل نکردن این افراد باعث می‌شود از فرصت‌های موجود برای پرورش استعدادهای خود دور می‌مانند و نمی‌توانند به حیطه استعدادیابی نزدیک شوند و با توجه به اینکه کودکان آینده جامعه را می‌سازند، وجود این شرایط می‌تواند تاثیر منفی در آینده فرد و جامعه به وجود بیاورد.
محمدی با اشاره به اینکه شرایط سخت زندگی و نبود حمایت‌های اجتماعی ممکن است افراد را به سمت یک مجموعه بزهکاری‌ها گرایش بدهد و رفتارهای ناهنجار از خودشان نشان بدهند، مطرح کرد: این شرایط ممکن است عوارض نامطلوبی در سال‌های سال داشته باشد.
کاهش کودکان کار با حمایت اقتصادی
وی خاطرنشان کرد: کودکان برای تهیه موارد و ملزومات زندگی، تَن به انجام کارهایی می‌دهند که ممکن است کارهای بزهکارانه باشد.
این روانشناس با تاکید بر اینکه کودکان کار از تحصیل دور می‌مانند و نمی‌توانند استعدادهای خود را درخشان کنند و در آینده شغل مناسبی داشته باشند، ادامه داد: این چرخه معیوب ادامه پیدا می‌کند و یک فقر پایدار در زندگی فرد ادامه پیدا می‌کند.
وی افزود: از مجموعه اقداماتی که می‌توان در این زمینه انجام داد این است که به خانواده‌ها و افراد آگاهی بخشی در زمینه حقوق کودکان داده شود.
 محمدی گریزی به اقتصاد نابسامان برخی خانواده‌ها زد و گفت: افرادی که در وضعیت اقتصادی نامناسب قرار دارند با حمایت اقتصادی و تامین چرخه اقتصادی خانوار توسط نهادهای مربوطه می‌توان مانع ورود این افراد به بازار کار شوند و از آسیب‌های آن جلوگیری کرد.