عدالت برای همه

 برنا داوودی محکمه چای دبش نشان از تحقق عدالت برای همه در نظام اسلامی دارد.دکتر بهمن کشاورز در تعریف عدالت قضایی گفته است: «عدالت قضایی عبارت از آن است که کلیه ی افراد و اشخاص جامعه به طور یکسان و بدون تبعیضات ناشی از وضعیت طبقاتی یا موقعیت اجتماعی یا وضعیت عقیدتی و سیاسی به طور یکسان از خدمات قضایی دادسراها و دادگاه ها استفاده کنند.
عدالت قدیمی‌ترین مفهومی است که بشر با ادراک وجدانی خود آن را از آغاز تمدن شناخته و به عنوان هدفی آرمانی، برای استقرار و تحقق آن بسیار کوشیده است. در تاریخ تمدن انسانی پیش از آن‌که فکر قانون و مفهوم آن شکل بگیرد،‌اندیشه عدالت و قواعد آن شکل گرفته است.
در اهمیت عدالت همین بس که آموزه عدل الهی یکی از تعالیم و آموزه‌های گران‌سنگ تمام پیامبران الهی بوده و خداوند متعال برپایی عدالت را هدف خود از بعثت انبیاء و انزال کتب آسمانی معرفی کرده است. «لقد ارسلنا رسلنا بالبینات و انزلنا معهم الکتاب و المیزان لیقوم الناس بالقسط؛ حتی در برخورد با کفار نیز عدالت ‌پیشگی از معیارهای انسانی در دین به شمار آمده است.» «یا ایها الذین آمنوا کونوا قوامین لله شهداء بالقسط و لا یجرمنکم شنآن قوم علی الا تعدلوا اعدلوا هو اقرب للقوی.»
عدالت به صورت مضاف، جهت خاصی از مفهوم گسترده عدالت را در بر می‌گیرد. عدالت اقتصادی در بردارنده عدالت در جهت اقتصاد جامعه است، عدالت سیاسی شامل اجرای عدالت در جهت سیاسی است، عدالت قضایی نیز در بردارنده اجرای عدالت در جهت قضایی (رسیدگی و صدور حکم به ‌قصد ایجاد تناسب و توازن بین حقوق فرد و اجتماع در چهارچوب قانوناست.
عدالت قضایی از محوری‌ترین پایه‌های عدالت اجتماعی در اسلام به شمار می‌رود به گونه‌ای که دوام و زوال حکومت اسلامی در گرو آن بوده و کارآمدی نظام نیز تا حد زیادی بدان بستگی دارد. این نوع از عدالت از بزرگ‌ترین اهداف هر نظام قضایی است تا در سایه آن عدالت کیفری به خوبی اجرا شود.
باید توجه داشت که «عدالت قضایی» متفاوت از «عدالت کیفری» است. عدالت کیفری بیشتر بر آیین دادرسی کیفری استوار است و می‌تواند بزه‌کار را از ناکرده بزه تفکیک نموده و ضمن جلوگیری از خودسری و استبداد مجریان عدالت کیفری، از اشتباهات قضایی ممانعت و اجرای عدالت را میسر سازد؛ اما عدالت قضایی به دنبال اجرای عادلانه مجازات و در صدد پی‌گیری عدالت در مرحله قضاوت و پس از آن است.
تحقق عدالت قضایی زمانی میسر خواهد بود که سیستم قضایی به گونه‌ای عادلانه برنامه ریزی شده باشد. از این رو عدالت قضایی بیش از هر چیز، وام‌دار عدالت کیفری و قوانین عادلانه است. فرآیند صدور تا اجرای حکم، گرفتار چالش‌های ریز و درشتی است که نیازمند برنامه‌ریزی دقیق، برای رهاندن روند اجرای عدالت از این چالش‌هاست. جرایمی که قابلیت آن را دارند تا مسیر اجرای عدالت توسط مجریان قانون را منحرف سازند را جرایم علیه عدالت قضایی می‌نامند.
از مهم‌ترین اهداف حکومت اسلامی برپا داشتن حق و احقاق حق صاحبان حقوق و دفع باطل و طرد باطلگرایان و در نهایت اجرای احکام و حدود الهی در مقام قضاوت و داوری است، که از آن به «عدالت قضایی» تعبیر می‌شود. این مقصد جز با وجود دستگاه قضایی مستقل، عدالت محور، مقتدر، قاطع واستوار که با کمال دقت و احتیاط و پرهیز از لغزش و انحراف ضامن اجرای مقررات الهی باشد، قابل تصور نیست. از این رو سیستم قضایی یک جامعه باید به گونه‌ای طراحی شود که مال، جان و حیثیت افراد آن در قوانین مدون و همچنین در شیوه‌های اجرایی آن رعایت شده باشد. بی‌تردید عدالت، در نظام قضایی اسلام برخاسته از آموزه‌های قرآن، روایات و سیرة عملی معصومین(ع) خصوصاً حضرت امیرالمؤمنین علی(ع) است که شالوده و شاکله نظام قضایی اسلام را تشکیل می‌دهد. در این راستا رویکرد امام خمینی(س) به شاخصه‌های عدالت قضایی با توجه به سیرة عملی معصوم(ع) برای جامعة اسلامی در عصر حاضر لازم وضروری است.
 از آنجا که روش دادرسی، یک نظامِ شکلی است نه محتوایی و در حال حاضر نظام‌های قضایی و دادرسی غالباً به تقلید از یکدیگر تدوین می‌شود و دائماً در حال تغییر هستند؛ از این رو ضرورت تبیین روش‌های دادرسی عادلانه در نظام قضایی اسلام و استقرای شاخصه‌های دادرسی اسلامی به منظور الگوسازی این نظامِ عادلانه امری اجتناب‌ناپذیر می‌نماید.عدالت برای همه
 برنا داوودی محکمه چای دبش نشان از تحقق عدالت برای همه در نظام اسلامی دارد.دکتر بهمن کشاورز در تعریف عدالت قضایی گفته است: «عدالت قضایی عبارت از آن است که کلیه ی افراد و اشخاص جامعه به طور یکسان و بدون تبعیضات ناشی از وضعیت طبقاتی یا موقعیت اجتماعی یا وضعیت عقیدتی و سیاسی به طور یکسان از خدمات قضایی دادسراها و دادگاه ها استفاده کنند.
عدالت قدیمی‌ترین مفهومی است که بشر با ادراک وجدانی خود آن را از آغاز تمدن شناخته و به عنوان هدفی آرمانی، برای استقرار و تحقق آن بسیار کوشیده است. در تاریخ تمدن انسانی پیش از آن‌که فکر قانون و مفهوم آن شکل بگیرد،‌اندیشه عدالت و قواعد آن شکل گرفته است.
در اهمیت عدالت همین بس که آموزه عدل الهی یکی از تعالیم و آموزه‌های گران‌سنگ تمام پیامبران الهی بوده و خداوند متعال برپایی عدالت را هدف خود از بعثت انبیاء و انزال کتب آسمانی معرفی کرده است. «لقد ارسلنا رسلنا بالبینات و انزلنا معهم الکتاب و المیزان لیقوم الناس بالقسط؛ حتی در برخورد با کفار نیز عدالت ‌پیشگی از معیارهای انسانی در دین به شمار آمده است.» «یا ایها الذین آمنوا کونوا قوامین لله شهداء بالقسط و لا یجرمنکم شنآن قوم علی الا تعدلوا اعدلوا هو اقرب للقوی.»
عدالت به صورت مضاف، جهت خاصی از مفهوم گسترده عدالت را در بر می‌گیرد. عدالت اقتصادی در بردارنده عدالت در جهت اقتصاد جامعه است، عدالت سیاسی شامل اجرای عدالت در جهت سیاسی است، عدالت قضایی نیز در بردارنده اجرای عدالت در جهت قضایی (رسیدگی و صدور حکم به ‌قصد ایجاد تناسب و توازن بین حقوق فرد و اجتماع در چهارچوب قانوناست.
عدالت قضایی از محوری‌ترین پایه‌های عدالت اجتماعی در اسلام به شمار می‌رود به گونه‌ای که دوام و زوال حکومت اسلامی در گرو آن بوده و کارآمدی نظام نیز تا حد زیادی بدان بستگی دارد. این نوع از عدالت از بزرگ‌ترین اهداف هر نظام قضایی است تا در سایه آن عدالت کیفری به خوبی اجرا شود.
باید توجه داشت که «عدالت قضایی» متفاوت از «عدالت کیفری» است. عدالت کیفری بیشتر بر آیین دادرسی کیفری استوار است و می‌تواند بزه‌کار را از ناکرده بزه تفکیک نموده و ضمن جلوگیری از خودسری و استبداد مجریان عدالت کیفری، از اشتباهات قضایی ممانعت و اجرای عدالت را میسر سازد؛ اما عدالت قضایی به دنبال اجرای عادلانه مجازات و در صدد پی‌گیری عدالت در مرحله قضاوت و پس از آن است.
تحقق عدالت قضایی زمانی میسر خواهد بود که سیستم قضایی به گونه‌ای عادلانه برنامه ریزی شده باشد. از این رو عدالت قضایی بیش از هر چیز، وام‌دار عدالت کیفری و قوانین عادلانه است. فرآیند صدور تا اجرای حکم، گرفتار چالش‌های ریز و درشتی است که نیازمند برنامه‌ریزی دقیق، برای رهاندن روند اجرای عدالت از این چالش‌هاست. جرایمی که قابلیت آن را دارند تا مسیر اجرای عدالت توسط مجریان قانون را منحرف سازند را جرایم علیه عدالت قضایی می‌نامند.
از مهم‌ترین اهداف حکومت اسلامی برپا داشتن حق و احقاق حق صاحبان حقوق و دفع باطل و طرد باطلگرایان و در نهایت اجرای احکام و حدود الهی در مقام قضاوت و داوری است، که از آن به «عدالت قضایی» تعبیر می‌شود. این مقصد جز با وجود دستگاه قضایی مستقل، عدالت محور، مقتدر، قاطع واستوار که با کمال دقت و احتیاط و پرهیز از لغزش و انحراف ضامن اجرای مقررات الهی باشد، قابل تصور نیست. از این رو سیستم قضایی یک جامعه باید به گونه‌ای طراحی شود که مال، جان و حیثیت افراد آن در قوانین مدون و همچنین در شیوه‌های اجرایی آن رعایت شده باشد. بی‌تردید عدالت، در نظام قضایی اسلام برخاسته از آموزه‌های قرآن، روایات و سیرة عملی معصومین(ع) خصوصاً حضرت امیرالمؤمنین علی(ع) است که شالوده و شاکله نظام قضایی اسلام را تشکیل می‌دهد. در این راستا رویکرد امام خمینی(س) به شاخصه‌های عدالت قضایی با توجه به سیرة عملی معصوم(ع) برای جامعة اسلامی در عصر حاضر لازم وضروری است.
 از آنجا که روش دادرسی، یک نظامِ شکلی است نه محتوایی و در حال حاضر نظام‌های قضایی و دادرسی غالباً به تقلید از یکدیگر تدوین می‌شود و دائماً در حال تغییر هستند؛ از این رو ضرورت تبیین روش‌های دادرسی عادلانه در نظام قضایی اسلام و استقرای شاخصه‌های دادرسی اسلامی به منظور الگوسازی این نظامِ عادلانه امری اجتناب‌ناپذیر می‌نماید.