ورود بخش خصوصی به عرصه فضا

  علی اصغر لواسانی- ماهواره سنجشی کوثر و ماهواره هدهد که مدتی قبل در پژوهشگاه فضایی ایران رونمایی شد، در نخستین ساعات امروز۱۵ آبان توسط ماهواره‌بر سایوز روسی از پایگاه «وستوچنی» روسیه پرتاب خواهد شد.
ماهواره کوثر نخستین محصول فضایی شرکت امیدفضا است که طراحی آن در تابستان ۱۳۹۸ آغاز شد، این ماهواره از استاندارد ماهواره‌های مکعبی پیروی می‌کند که باعث کاهش زمان و هزینه فرآیند ساخت می‌شود.
«کوثر» ماهواره مجهز به دوربین‌هایی در طیف NIR و RGB و نخستین ماهواره ایرانی با وضوح متوسط ۳.۴۵ متر GSD است که به معنای پیشرفته‌ترین ماهواره تا سال ۱۴۰۰ در ایران است.
ماهواره کوثر ۳۰ کیلوگرم وزن دارد و عمر مداری آن بیش از سه سال تخمین زده شده است، این ماهواره برای کاربردهای کشاورزی، نقشه‌ برداری و حدنگاری مناسب است و محدوده تصویر رنگی آن ۱۵ کیلومتر و نرخ تصویربرداری ۶ فریم بر ثانیه دارد و میانگین سن تیم سازنده این ماهواره ۲۶ سال اعلام شده است.
«هدهد» یک ماهواره با استاندارد ماهواره‌های مکعبی است و مأموریت آن ایجاد بستر اختصاصی ارائه خدمات اینترنت اشیا بین‌المللی باند باریک است.
نحوه انجام ماموریت این ماهواره به صورتی است که پس از دریافت پیام کاربر زمینی، آن را ذخیره کرده و در موقعیت مناسب برای کاربر مورد نظر ارسال می‌کند.
مزیت استفاده از ماهواره در زمینه ارائه خدمات اینترنت اشیا، یکپارچگی و عدم وابستگی به مرزها و پوشش‌دهی بین المللی است و توانایی ارائه این خدمات به مناطق دور افتاده، جنگلی و کوهستانی را دارد، بیشترین کاربرد خدمات ماهواره هدهد در بخش‌های کشاورزی، حمل‌ونقل و تدارکات و محیط زیست خواهد بود.
وزن این ماهواره چهار کیلوگرم و ارتفاع مداری آن ۵۰۰ کیلومتر است و عمر مداری چهار سال دارد و برای مقاصد کشاورزی و نقشه‌برداری مورد استفاده قرار می‌گیرد.
این پرتاب، نخستین تلاش بخش خصوصی فضایی کشور برای تولید و پرتاب ماهواره به فضا است که یک گام جدی در صنعت فضایی ایران به حساب می‌آید.
اولین گام ورود بخش‌خصوصی به فضا با پرتاب ماهواره‌های کوثر و هدهد
سفیر ایران در مسکو با اشاره به پرتاب قریب الوقوع دو ماهواره کوثر و هدهد گفت: امید است با پرتاب این دو ماهواره، نخستین گام ورود بخش خصوصی جمهوری اسلامی ایران به عرصه فضا محکم و با صلابت برداشته شود.
کاظم جلالی سفیر جمهوری اسلامی ایران در مسکو پایتخت فدراسیون روسیه صبح روز دوشنبه ۱۴ آبان ۱۴۰۳ در پیامی که به مناسبت پرتاب قریب الوقوع ماهواره «هدهد» و «کوثر»، در حساب شخصی خود در شبکه اجتماعی ایکس به اشتراک گذاشت، عنوان داشت: دو ماهواره ایرانی «کوثر» و «هدهد» در ادامه توسعه همکاری‌های علمی و فناوری ایران و روسیه، امروز ۱۵ آبان ساعت ۲:۴۸ بامداد به وقت تهران از سوی ماهواره‌بر «سایو» در مدار ۵۰۰ کیلومتری زمین قرار خواهند گرفت.
وی در این زمینه افزود: این دو ماهواره توسط جوانان نخبه ایرانی شرکت دانش بنیان «امید فضا» طراحی و ساخته شده و با حمایت‌های معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش بنیان ریاست جمهوری، سازمان فضایی ایران و سفارت جمهوری اسلامی ایران در روسیه آماده پرتاب شده‌است.
جلالی همچنین خاطرنشان کرد: امید است با پرتاب این دو ماهواره، نخستین گام ورود بخش خصوصی جمهوری اسلامی ایران به عرصه فضا محکم و با صلابت برداشته شود.
دستاوردهای ایران در حوزه ماهواره‌های سنجش از دور
در سال‌های اخیر، ایران با وجود محدودیت‌های بین‌المللی و تحریم‌ها توانسته است در زمینه توسعه ماهواره‌های سنجش از دور به موفقیت‌هایی دست یابد. چند نمونه از مهم‌ترین ماهواره‌های سنجش از دور ایرانی عبارت‌اند از:
ماهواره خیام: یکی از جدیدترین ماهواره‌های ایرانی که قابلیت تصویربرداری با دقت بالا را دارد و به ایران این امکان را می‌دهد تا از داده‌های سنجش از دور برای مدیریت منابع طبیعی، کشاورزی و نظارت بر تغییرات محیطی بهره‌مند شود. ماهواره خیام دارای رزولوشن بالا و توانایی ارسال داده‌های مداوم است که در مدیریت بحران‌ها و نظارت بر محیط زیست بسیار موثر است.
ماهواره نوید: این ماهواره در سال 1390 به فضا پرتاب شد و یکی از اولین گام‌های ایران در زمینه سنجش از دور محسوب می‌شود. نوید با بهره‌گیری از فناوری‌های بومی، داده‌های مهمی از وضعیت آب و هوایی و پوشش گیاهی ایران فراهم می‌کند.
ماهواره ظفر: ماهواره ظفر که با همکاری سازمان فضایی ایران توسعه یافته، قابلیت‌های سنجش از دور در حوزه‌های کشاورزی و محیط زیست را داراست و می‌تواند در پایش بلایای طبیعی و وضعیت محیطی کشور نقشی موثر ایفا کند.
ماهواره سنجشی طلوع و سری ماهواره‌های پارس نیز از نوع ماهواره‌های سنجشی هستند.
ایران در دهه‌های اخیر تلاش‌های گسترده‌ای برای توسعه فناوری‌های فضایی و ماهواره‌های سنجش از دور داشته و دستاوردهای قابل‌توجهی را در این زمینه کسب کرده است. با وجود چالش‌های فنی، تحریم‌ها و محدودیت‌های بین‌المللی، کشور توانسته با سرمایه‌گذاری در تحقیق و توسعه، تربیت نیروهای متخصص و ایجاد زیرساخت‌های علمی، به پیشرفت‌های مهمی در حوزه ماهواره‌های سنجش از دور دست یابد. در ادامه به برخی از مهم‌ترین دستاوردهای ایران در این حوزه می‌پردازیم.
ماهواره‌های سنجش از دور اولیه ایران
ایران از اوایل دهه 80 شمسی با هدف تقویت توانمندی‌های فضایی خود، به توسعه ماهواره‌های سنجش از دور و تحقیقاتی اقدام کرد. در این دوران، تمرکز بیشتر بر ساخت ماهواره‌های کوچک و دستیابی به دانش پایه‌ای طراحی و ساخت ماهواره بود. اولین ماهواره‌های ساخته شده عمدتاً تحقیقاتی و آموزشی بودند و با هدف بررسی عملکرد سیستم‌ها و تکنولوژی‌های پایه در فضا توسعه یافتند.
از نمونه‌های اولیه می‌توان به ماهواره‌های آموزشی “مصباح” و “سینا” اشاره کرد. این ماهواره‌ها گرچه ظرفیت‌های محدودی داشتند، اما برای انتقال داده‌های اولیه و آزمایش فناوری‌ها، به‌ویژه در زمینه کنترل ماهواره و برقراری ارتباط با ایستگاه‌های زمینی، به کار گرفته شدند.
ماهواره‌های ایرانی سنجش از دور و کاربردهای عملیاتی
با پیشرفت تدریجی در فناوری‌های فضایی، ایران توانست به طراحی و ساخت ماهواره‌های سنجش از دور با قابلیت‌های عملیاتی‌تر دست یابد. یکی از نخستین دستاوردهای مهم در این زمینه، ماهواره “نوید” بود که در سال 1390 به فضا پرتاب شد. ماهواره نوید به عنوان یکی از اولین ماهواره‌های سنجش از دور بومی ایران، با توانایی تصویربرداری از زمین، تجربه‌ای حیاتی برای مهندسان و پژوهشگران ایرانی فراهم کرد. با این پرتاب، ایران گام بزرگی به سوی بهره‌برداری از داده‌های سنجش از دور در کاربردهای محیط‌زیستی و مدیریت منابع برداشت.
پس از آن، ماهواره‌هایی چون “فجر” و “پیام” نیز طراحی و پرتاب شدند. پیام به عنوان یک ماهواره سنجش از دور، دارای قابلیت تصویربرداری از زمین با رزولوشن متوسط بود و در مدارهای پایین قرار گرفت. ماهواره پیام با هدف پایش زمین و بررسی تغییرات محیطی، نظارت بر منابع آب، و نقشه‌برداری از مناطق مختلف کشور به کار رفت.
, ماهواره “خیام” و گام مهم در دقت تصویربرداری
ماهواره “خیام”، یکی از دستاوردهای مهم ایران در حوزه ماهواره‌های سنجش از دور، در سال 1401 با همکاری متخصصان ایرانی و با استفاده از برخی تکنولوژی‌های بین‌المللی به مدار زمین پرتاب شد. این ماهواره، با داشتن رزولوشن بالا و قابلیت تصویربرداری دقیق‌تر نسبت به ماهواره‌های پیشین، به ایران امکان می‌دهد که داده‌های با کیفیت‌تری از زمین جمع‌آوری کند. این تصاویر می‌توانند در مدیریت منابع آبی، برنامه‌ریزی کشاورزی، پایش جنگل‌ها، و نظارت بر تغییرات شهری و زیست‌محیطی مورد استفاده قرار گیرند.
ماهواره خیام برای اهدافی نظیر پایش محیط‌زیست، پایش فرونشست زمین، به‌روز‌رسانی نقشه‌های کشاورزی، و مدیریت بحران در زمان بروز بلایای طبیعی کاربرد دارد. این دستاورد، نه تنها ظرفیت علمی و فنی ایران را ارتقا بخشید، بلکه در سطح جهانی نیز به عنوان یک پیشرفت مهم شناخته شد.
توسعه زیرساخت‌ها و تربیت نیروی انسانی متخصص
ایران علاوه بر طراحی و ساخت ماهواره‌ها، به توسعه زیرساخت‌های پشتیبانی و تربیت نیروی انسانی متخصص در این زمینه نیز توجه ویژه‌ای داشته است. سازمان فضایی ایران و پژوهشگاه فضایی ایران نقش مهمی در ایجاد آزمایشگاه‌ها، ایستگاه‌های زمینی و آموزش نیروی کار تخصصی ایفا کرده‌اند. این زیرساخت‌ها، امکان کنترل و ارتباط با ماهواره‌ها را فراهم کرده و به توسعه مهندسی و پژوهش‌های فضایی کمک کرده‌اند.
یکی از مهم‌ترین برنامه‌ها در این زمینه، همکاری با دانشگاه‌های کشور در قالب پروژه‌های تحقیقاتی و تربیت نیروی متخصص است. این پروژه‌ها نه تنها امکان تبادل دانش بین متخصصان را فراهم می‌کنند، بلکه باعث تقویت زیرساخت‌های علمی و فناوری‌های مرتبط با سنجش از دور می‌شوند.
برنامه‌های آینده و توسعه ماهواره‌های سنجش از دور پیشرفته‌تر
ایران با برنامه‌ریزی برای پرتاب ماهواره‌های جدید و پیشرفته‌تر، همچنان در تلاش برای توسعه فناوری‌های سنجش از دور است. از برنامه‌های آینده ایران می‌توان به پروژه‌های توسعه ماهواره‌های سنجش از دور با رزولوشن بسیار بالا و طراحی ماهواره‌هایی با کاربردهای چندگانه اشاره کرد.
ماهواره “پارس 1” و “پارس 2” از جمله پروژه‌های در حال توسعه هستند که با قابلیت‌های تصویربرداری و جمع‌آوری داده‌های چند طیفی، می‌توانند در بهبود مدیریت منابع طبیعی، پایش محیط‌زیست و کمک به اقتصاد کشاورزی کشور نقش بسزایی ایفا کنند. این ماهواره‌ها با رزولوشن بالاتر و دقت تصویربرداری بیشتر، می‌توانند به ایران کمک کنند تا به‌صورت خودکفا در مدیریت منابع و پایش تغییرات محیطی و اقلیمی عمل کند.
 چالش‌ها و فرصت‌های پیش‌روی ایران
هرچند توسعه ماهواره‌های سنجش از دور در ایران با چالش‌های متعددی مواجه بوده است که برخی از مهم‌ترین آن‌ها شامل تحریم‌ها، محدودیت‌ها و ... بوده است با این حال، این چالش‌ها سبب شده‌اند که کشور به سمت تولید داخلی فناوری‌ها و حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان حرکت کند. گسترش همکاری و افزایش سرمایه‌گذاری‌ها در این حوزه، از جمله فرصت‌هایی است که می‌تواند مسیر توسعه سنجش از دور را در ایران هموار کند.
ایران در راستای گسترش توان فضایی خود، برنامه‌های آینده‌نگرانه‌ای را برای توسعه ماهواره‌های سنجش از دور و پرتاب آن‌ها به مدارهای بالاتر مدنظر قرار داده است. با ادامه توسعه فناوری و پشتیبانی دولت، انتظار می‌رود که ایران بتواند در سال‌های آتی به دستاوردهای جدیدی در این حوزه دست یابد و قابلیت‌های سنجش از دور خود را بهبود بخشد. این امر می‌تواند ایران را در میان کشورهایی با توانایی سنجش از دور پیشرفته قرار دهد و باعث ارتقای قدرت علمی و تکنولوژیکی کشور شود.
ماهواره‌های سنجش از دور در دنیای امروز از اهمیت بسیاری برخوردارند و نقشی حیاتی در توسعه، مدیریت بحران و حفاظت از محیط زیست ایفا می‌کنند. ایران نیز با تلاش‌های پیوسته در این عرصه، گام‌های مهمی برداشته و توانسته به فناوری سنجش از دور دست یابد. با توجه به پتانسیل‌های موجود، افزایش سرمایه‌گذاری‌ها و ارتقای همکاری‌های بین‌المللی، ایران می‌تواند به‌عنوان یکی از بازیگران مهم در حوزه سنجش از دور در سطح منطقه و جهان مطرح شود.
پیشرفت جمهوری اسلامی ایران در حوزه فضایی
جمهوری اسلامی ایران از سال ۱۳۸۸ با پرتاب ماهواره «امید» وارد باشگاه جهانی فضا شده است و در این مسیر سازمان فضایی ایران برنامه‌ریزی برای استفاده از فضا و گسترش فناوری‌های فضایی در کشور را با استفاده از دانش بومی و همکاری‌های بین‌المللی در دستور کار خود قرار داد و توسعه فناوری ماهواره‌ای و مخابرات فضایی، سنجش از دور، پرتاب و حمل‌ونقل فضایی، توسعه ایستگاه‌های زمینی و زیرساخت‌های مناسب جهت هدایت و کنترل ماهواره‌ها و همچنین تربیت نیروی انسانی، از محورهای فعالیت‌ این سازمان است.
با ایجاد زیرساخت‌های علمی، کشور توانست علاوه‌بر طراحی و ساخت ماهواره، به سمت پرتاب آن‌ها برود که این امر با توسعه‌ی پایگاه‌های فضایی محقق شد که از آن جمله می‌توانیم به پایگاه‌های فضایی «پایانه فضایی امام خمینی(ره) استان سمنان»، «پایگاه فضایی قم»، «مرکز فضایی البرز» و «پایگاه فضایی چابهار» اشاره کرد.
پایگاه فضایی سمنان مجموعه‌ای فضایی در جنوب‌غربی استان سمنان است که به عنوان بزرگ‌ترین پایانه فضایی کشور به شمار می‌رود. سکوی پرتاب ماهواره‌بر جمهوری اسلامی ایران با توانایی حمل محموله یک‌تنی که در روز ۱۵ خرداد سال ۱۳۹۱ افتتاح شد، یکی از بخش‌های پایگاه فضایی سمنان است.
پایگاه فضایی چابهار نیز به عنوان طرح کلان در دستور کار سازمان فضایی است که هدف‌گذاری فضایی ایران در این منطقه دستیابی به مدار ژئو است. این پایگاه به عنوان یک مرکز پرتاب غیرنظامی پیش‌بینی شده و قرار است در زمینه پرتاب موجود زنده، پرتاب ماهواره‌های سنجشی و ماهواره‌های مخابراتی در مدار زمین آهنگ فعالیت کند.
علاوه‌بر توسعه پایگاه‌های فضایی، توسعه ماهواره‌برها نیز در دستیابی کشور به چرخه طراحی تا تولید ماهواره‌های بومی مؤثر بوده است. «ماهواره‌بر سفیر» در سال ۱۳۸۷ و «سیمرغ-۲» در سال ۱۳۹۶ طراحی و ساخته شد و پس از آن ماهواره‌برهای «سریر» و «سروش» نیز برای حمل ماهواره‌ها عرضه شدند.
«احمد حسینی‌مونس» سخنگوی هوافضای وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح ایران اظهار کرد: «ایران اسلامی بر اساس استراتژی فضایی خود، به سمت این فناوری حرکت کرده است و توانسته به چرخه کامل در این فناوری دست یابد. ما در حال حاضر در مدارهای پایین زمین ماهواره داریم و بر اساس نقشه‌ی راه سعی می‌کنیم ماهواره‌های خود را به مدارهای بالاتر از جمله مدار ۳۶ هزار کیلومتری از زمین بفرستیم.»
ایران از چند دهه‌ی پیش توانمندی‌های خود را در زمینه هوافضا ارتقا داده است؛ اما در سال‌های اخیر با پیشرفت‌های چشمگیر خود در سال ۲۰۰۵ به باشگاه فناوران فضایی در جهان راه یافت و با توسعه‌ی پایگاه‌های فضایی و تولید ماهواره ساخت داخل و موشک‌های ماهواره‌بر از جمله «سفیر»، «سیمرغ»، «سریر»، «سروش»، «قاصد» و «قائم ۱۰۰» قادر به پرتاب ماهواره شد.
ایران در سال ۲۰۰۹ با پرتاب ماهواره “امید”، به تجربه‌ای موفق دست یافت و سپس ماهواره‌های «رصد»، «نوید» و «فجر» را هم به فضا فرستاد؛ همچنین جمهوری اسلامی ایران صبح یکشنبه ۸ بهمن ۱۴۰۲، ماهواره «مهدا» به‌همراه دو نانو ماهواره را به مدار ۴۵۰ درجه امروز پرتاب و با موفقیت در مدار قرار داد؛ این برای نخستین‌بار بود که متخصصان فضایی با ماهواره‌بر بومی سه ماهواره داخلی را همزمان در مدار قرار دادند.
ماهواره مهدا یک ماهواره ۳۲ کیلوگرمی از سری ماهواره‌های سبک‌وزن پژوهشگاه فضایی ایران است که به‌منظور آزمایش زیرسامانه‌های توسعه‌یافته‌ی ماهواره‌ای طراحی و ساخته شده‌اند. ماموریت اصلی این ماهواره، بررسی صحت عملکرد ماهواره‌بر سیمرغ در تزریق چندگانه محموله‌های فضایی در مدار پایین زمین و ارزیابی عملکرد برخی از طراحی‌های جدید و قابلیت اطمینان فناوری‌های بومی در فضا است.
در این زمینه «حسن سالاریه» رئیس سازمان هوافضای ایران خاطرنشان کرد: «موفقیت اخیر ایران در پرتاب ماهواره، ابعاد مختلفی دارد. ما با پرتاب این ماهواره، گام‌های بزرگی به جلو برداشتیم و همزمان سه ماهواره را در مدار قرار داده‌ایم. در آینده هم متخصصان داخلی ماهواره‌های دیگری را طراحی می‌کنند و این فرآیند ادامه دارد.»
جهش فضایی کشور
در روزهای نخست آغاز به‌کار دولت سیزدهم، طلسم ۱۱ ساله عدم تشکیل شورای عالی فضایی، بالاخره در دولت مردمی شکست. این حرکت گام جدی دولت برای این بود که نشان دهد قرار است در صنعت فضایی اتفاقات خوبی رقم بخورد. در نخستین جلسه‌ی شورای عالی، سند ۱۰ ساله‌ی فضایی کشور به تصویب رسید و تدوین آن آغاز شد.
لازم به ذکر است، از زمان شروع فعالیت دولت سیزدهم، ۱۲ پرتاب موفق ماهواره انجام شد که معادل پرتاب‌هایی است که در یک‌دهه‌ قبل و در دولت‌های گذشته انجام شده بود. در هر کدام از این پرتاب‌ها که برخی تحقیقاتی و برخی عملیاتی بودند، چرخه صنعت فضایی توانست تجربیات زیادی کسب کند و از قبل بیشتر قوت بگیرد. یکی از این دستاوردها، دستیابی به مدار ۷۵۰ کیلومتری است. «ماهواره ثریا» با «ماهواره‌بر قائم ۱۰۰» پرتاب شد و با قرار گرفتن در مدار ۷۵۰ کیلومتری، توانست یک رکورد تازه را به ثبت برساند.
«پیگیری ساخت منظومه‌ی شهید سلیمانی» اقدام دیگری بود که انجام شد. این منظومه برای ورود بخش خصوصی به صنعت فضایی ساخته خواهد شد. بزرگ‌ترین قرارداد با شرکت‌های دانش‌بنیان در ساخت منظومه شهید سلیمانی منعقد شد. قدم بعدی طراحی و ساخت پایگاه فضایی چابهار بود که می‌تواند توان ایران در زمینه پرتاب ماهواره برای خود و کشورهای همسایه را به‌شدت افزایش دهد و تا جایی برود که این کار شدنی شود. عملیات عمرانی بزرگ‌ترین پایگاه فضایی خاورمیانه در دولت سیزدهم کلید خورد و به پیشرفت بیش‌از ۵۰ درصدی رسید. این پروژه‌ی ‌ملی قرار است در دهه فجر ۱۴۰۳ رونمایی شود.
«احیای زیست فضا» پس از یک‌دهه با پرتاب موفقیت‌آمیز نسل جدید کپسول‌های زیستی کشور، دستیابی به تصاویر ماهواره‌ای با دقت یک‌متر که با پرتاب «ماهواره خیام» به دست آمد. پرتاب موفق ماهواره «مهدا» به همراه ۲ ماهواره‌ی دیگر به مدار بیضوی با ارتفاع کمینه ۴۵۰ و پیشینه ۱۱۰۰ کیلومتری سطح زمین که باعث شد یک ماهواره‌ی ساخت داخل در بالاترین ارتفاع سطح زمین سیر کند، از دیگر دستاوردهای دولت شهید رئیسی در حوزه فضایی کشور بوده است.
ایران چهارمین کشور صاحب ماهواره‌بر در جهان
سردار «علی جعفرآبادی» فرمانده فضایی نیروی هوا - فضای سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در رابطه با خودکفایی در تولید سوخت ماهواره‌برها، اظهار کرد: «در موتورهای سوخت جامد هیچ کشوری به ایران نه دانشی می‌دهد، نه صنعت و نه اطلاعاتی می‌دهد. تقریباً پنج کشور در دنیا و ما پنجمین کشور هستیم که فناوری پرتاب سوخت جامد داریم، البته اگر آن نازل متحرک را هم حساب کنیم که یک فناوری به‌روز و لبه‌ی فناوری دنیاست، ما چهارمین کشور هستیم، یعنی کلاً چهار کشور در این حوزه کار کرده‌اند.»
وی درباره شکستن رکورد مدار ۷۵۰ کیلومتری با ماهواره‌بر قائم ۱۰۰ توضیحاتی داد و افزود: « از دیدگاه عمومی شاید این پرتاب به نظر برسد که مثل پرتاب‌های دیگر مثلاً جذابیت عمومی داشته باشد، ولی از نظر بنده این پرتاب یک برگ زرینی در تاریخ فضایی ایران و یک نقطه عطف محسوب می‌شود. نقطه‌ی عطف به معنای این است که ما در این نقطه؛ یک گلوگاهی را برطرف کردیم و بعد از این منحنی پیشرفت فضایی کشور با شیب و شتاب بیشتری حرکت می‌کند. حالا آن نقطه گلوگاهی چه بوده است؟»
فرمانده فضایی نیروی هوا - فضای سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ادامه داد: «نقطه گلوگاهی این بوده که، دانشمندان ما سالیان سال با این چالش برخورد کرده بودند که چطور می‌شود موتور سوخت بزرگ و با قطر بالا درست کرد که اولاً از الیاف کامپوزیتی خیلی سبک باشد، بعد خیلی مقاوم باشد و بتواند فشارهای ۱۰۰ اتمسفر و درجه حرارت سه‌هزار درجه را تحمل کند. ته آن نازلی که آتش عقب از آن خارج می‌شود باید متحرک باشد و باید قطعات متحرک بتوانند این تنش‌ها را تحمل کنند، این چالشی بود که پیش‌ِ روی متخصصان موتورهای سوخت جامد بود.»
سردار علی جعفرآبادی خاطرنشان کرد:‌ «این پروژه در قالب موتور رافع تعریف شد و دو سال پیش تست استاتیک آن روی زمین انجام شد، سال گذشته اولین تست پروازی آن انجام شد ولی فضایی نبود، این تست پرتابی که ما داشتیم؛ اولین پرتاب فضایی این موتور قدرتمند سوخت جامد بود که بحمدالله دیدید با چه زیبایی انجام شد و ماهواره را در مدار گذاشت. الآن ما یک ماهواره‌بر سوخت جامد داریم که هر سه مرحله‌اش؛ از موتورهای سوخت جامد بهره می‌برد و ما دارای هریتیج فضایی هستیم در این ماهواره‌بر؛ چون توانستیم ماهواره در فضا بگذاریم.»
توسعه فناوری‌های فضایی با هوش مصنوعی در ایران
یک کارشناس حوزه فضایی گفت: یکی از تحولات بزرگ آینده نزدیک در حوزه سنجش از دور، استفاده گسترده از هوش مصنوعی برای بهبود کیفیت تصاویر ماهواره‌ای است. هوش مصنوعی به عنوان ابزاری قدرتمند می‌تواند دقت تحلیل‌های انجام شده بر روی این تصاویر را افزایش دهد.
احمد سلیمانی؛ کارشناس حوزه فناوری فضایی و اقتصاد فضاپایه، با اشاره به اهمیت روزافزون هوش مصنوعی در صنایع فناورمحور کشور، اظهار داشت: یکی از مهم‌ترین مسائلی که در ماه‌های اخیر توجه بسیاری از کارشناسان و سیاست‌گذاران را به خود جلب کرده است، کاربرد جدی هوش مصنوعی (AI) در صنایع مختلف کشور است. به حدی که رهبر معظم انقلاب در دیدار اخیر خود با نخبگان جوان، آینده‌نگری در این حوزه را از اولویت‌های مهم کشور برشمردند وی گفت: اهمیت هوش مصنوعی و کاربرد گسترده آن در حل مسائل کلیدی کشور از دید دولت چهاردهم دور نمانده است. به همین منظور، از همان ابتدای تشکیل دولت، شورای ملی راهبری هوش مصنوعی به ریاست مستقیم رئیس جمهور و معاون اول ایشان تشکیل شد تا با جدیت به بررسی و پیگیری مصوبات خود در جلسات هیئت دولت بپردازد. به گفته سلیمانی، یکی از تحولات بزرگ آینده نزدیک در حوزه سنجش از دور، استفاده گسترده از هوش مصنوعی برای بهبود کیفیت تصاویر ماهواره‌ای است. هوش مصنوعی به عنوان ابزاری قدرتمند می‌تواند دقت و کارایی تحلیل‌های انجام شده بر روی این تصاویر را به طور قابل توجهی افزایش دهد.
وی تصریح کرد: هوش مصنوعی پتانسیل تحول‌آفرینی در صنایع فضایی دارد و می‌تواند در طیف گسترده‌ای از حوزه‌ها از جمله مدیریت و تحلیل داده‌های حجیم ماهواره‌ای، کنترل دقیق و خودکار ماهواره‌ها، برنامه‌ریزی بهینه ماموریت‌های فضایی، پیش‌بینی و کاهش ریسک‌های پرتاب، تصویربرداری و تصویرسازی در ماهواره های سنجشی، توسعه ربات‌های خودکار برای انجام مأموریت‌های پیچیده و بهبود کیفیت تصاویر ماهواره‌ای نقش کلیدی ایفا کند. به این ترتیب، هوش مصنوعی می‌تواند سرعت و دقت توسعه فناوری‌های فضایی را به طور قابل توجهی افزایش دهد.
این کارشناس فناوری فضایی و اقتصاد فضاپایه بر این باور است که تشکیل کارگروه‌های تخصصی برای شناسایی و رفع نیازهای اساسی حوزه سنجش از دور، به ویژه در زمینه پردازش تصاویر ماهواره‌ای، امری ضروری است. وی تصریح کرد: با بهره‌گیری از ابزارهای هوشمند و پردازش پیشرفته تصاویر، می‌توان به طور قابل توجهی بر قدرت تفکیک و دقت تصاویر افزود و طیف وسیعی از نیازها را در حوزه‌هایی همچون کشاورزی دقیق (پیش‌بینی سطوح زیر کشت)، مدیریت منابع آب، پایش محیط زیست دریایی و مدیریت بحران پاسخگو بود. این امر علاوه بر حفظ سرمایه‌های ملی و افزایش رضایت‌مندی مشتریان بخش دولتی و خصوصی، به رونق بازار داخلی خرید و فروش تصاویر ماهواره‌ای و ارتقای رقابت‌پذیری ایران در بازار بین‌المللی کمک شایانی خواهد کرد.
سلیمانی اظهار کرد: به منظور گسترش کاربرد هوش مصنوعی در صنعت فضایی کشور و بهبود خدمات فضاپایه، مشارکت فعال حاکمیت و حمایت صندوق‌های سرمایه‌گذاری خطرپذیر (CVC) تحت نظارت معاونت علمی و فناوری امری ضروری است.
افتتاح مرکز بهره‌برداری ماموریت‌های فضایی پژوهشگاه فضایی
مهر ماه امسال «مرکز بهره‌برداری ماموریت‌های فضایی پژوهشگاه فضایی ایران» با حضور حسن سالاریه، معاون وزیر و سرپرست پژوهشگاه فضایی ایران، غلامرضا امیدی، معاون توسعه سرمایه انسانی و مدیریت منابع وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات و عبداللهی‌نژاد، مشاور وزیر و رئیس مرکز روابط عمومی و اطلاع‌رسانی وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات به‌طور رسمی افتتاح شد.
این مرکز با هدف تقویت و توسعه فعالیت‌های فضایی کشور و بهینه‌سازی استفاده از تصاویر ماهواره‌ای تاسیس شده است و می‌تواند به عنوان یک نقطه‌ی عطف در تاریخ فضایی ایران تلقی شود. مرکز بهره‌برداری ماموریت‌های فضایی در چهار حوزه اصلی فعالیت می‌کند که هر یک از این حوزه‌ها به نوبه‌ی خود اهمیت زیادی در پیشبرد اهداف ملی و بین‌المللی دارند.
مدیریت سفارش‌گذاری تصویربرداری ماهواره‌ای: این بخش به‌عنوان دروازه‌ای برای دسترسی به خدمات تصویربرداری از زمین با استفاده از ماهواره‌ها عمل می‌کند. با ایجاد یک سیستم جامع برای مدیریت سفارشات، کاربران شامل محققان، سازمان‌ها و نهادهای دولتی می‌توانند به‌راحتی نیازهای خود را ثبت کنند. این سیستم به‌طور خودکار زمان‌بندی و تخصیص منابع را انجام می‌دهد و به این ترتیب، فرآیند تصویربرداری را تسهیل می‌کند.
مدیریت پایگاه داده تصاویر ماهواره‌ای: با راه‌اندازی این مرکز، یک پایگاه داده جامع و منظم از تصاویر ماهواره‌ای ایجاد خواهد شد. این پایگاه به کاربران اجازه می‌دهد تا به‌راحتی به اطلاعات موردنیاز خود دسترسی پیدا کنند. همچنین این پایگاه می‌تواند به‌عنوان منبعی برای پژوهش‌های علمی و پروژه‌های پژوهشی در دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی مورد استفاده قرار گیرد.
پردازش ثانویه تصاویر ماهواره‌ای: این بخش به‌منظور ارائه خدمات پیشرفته‌تر متناسب با نیاز مشتریان در زمینه‌ی تحلیل داده‌ها و استخراج اطلاعات مفید از تصاویر ماهواره‌ای فعالیت خواهد کرد. پردازش ثانویه شامل تکنیک‌های پیشرفته مانند تحلیل تصویر، شناسایی الگو و استخراج ویژگی‌های جغرافیایی است. این خدمات می‌تواند در حوزه‌های مختلفی از جمله کشاورزی، محیط‌زیست، برنامه‌ریزی شهری و مدیریت منابع طبیعی مورد استفاده قرار گیرد.
فروش و بازاریابی تصاویر ماهواره‌ای: این بخش به‌دنبال ایجاد یک بازار برای تصاویر ماهواره‌ای است. با توجه به افزایش نیاز به داده‌های فضایی در صنایع مختلف، این مرکز تلاش خواهد کرد تا تصاویر ماهواره‌ای را به نهادهای دولتی و خصوصی بفروشد و به توسعه اقتصاد فضایی کشور کمک کند. این بخش می‌تواند با ایجاد همکاری‌های بین‌المللی، فرصت‌های جدیدی برای صادرات خدمات فضایی ایجاد کند.
همه‌ ماهواره‌هایی که ایران به فضا پرتاب کرده/ لیست ماهواره‌های در صف پرتاب
یکی از مهم‌ترین برنامه‌های فضایی کشور “ارتقای توانمندی ساخت بومی ماهواره‌های سنجشی و مخابراتی” است که در همین راستا و در این گزارش به اطلاعات تمام ماهواره‌های پرتاب‌شده و پرتاب‌نشده ایران می‌پردازیم.
ماده ۶۷ فصل ۱۳ برنامه پنج‌ساله هفتم توسعه کشور به‌صورت کلی به “صنعت فضایی ایران” اشاره کرده که بند چهارم آن تحت عنوان “ارتقای توانمندی ساخت بومی ماهواره‌های سنجشی و مخابراتی” است.
یکی از موضوعات مهم و سؤالات اصلی این است؛ ایران تاکنون چند ماهواره را با موفقیت به فضا پرتاب کرده است و ماهواره‌های پرتاب‌نشده کدام‌اند؟
ماهواره‌های پرتاب‌شده ایران به‌شرح ذیل است:
ماهواره سینا ۱ یک ماهواره مخابراتی و تصویربرداری بود که در آبان ۱۳۸۴ با ماهواره‌بر کوسموس۳ام روسی به فضا پرتاب شد.
ماهواره امید یک ماهواره مخابراتی بود که در ۱۵ بهمن ۱۳۸۷ و از پایگاه سمنان و با ماهواره‌بر سفیر ۱آ به فضا پرتاب شد. این ماهواره در ۵ اردیبهشت ۱۳۸۸ در مناطق آمریکای جنوبی و بر فراز اقیانوس اطلس سقوط کرد.
ماهواره رصد نخستین ماهواره تصویربرداری ایران است که در خرداد ۱۳۹۰ و از پایگاه سمنان و با ماهواره‌بر سفیر۱آ به فضا پرتاب شد. این ماهواره در ۱۵ تیرماه ۱۳۹۰ بعد از سه هفته به کار خود پایان داد.
ماهواره نوید یک ماهواره تصویربرداری بود که در بهمن ۱۳۹۰ و از پایگاه پرتاب سمنان و با ماهواره‌بر سفیر۱ب به فضا پرتاب شد.
ماهواره فجر یک ماهواره انتقال مداری است که در بهمن ۱۳۹۳ و از پایگاه پرتاب سمنان با ماهواره‌بر سفیر۱ب به فضا پرتاب شد. طبق گزارش‌ها این ماهواره در ۶ اسفند ۱۳۹۳ سقوط کرده است.
ماهواره طلوع۱ یک ماهواره تصویربرداری است که در مرداد ۱۳۹۶ و از پایگاه پرتاب امام خمینی و با ماهواره‌بر سیمرغ به فضا پرتاب شد که این پرتاب موفقیت‌آمیز نبود و ماهواره در مدار قرار نگرفت.
ماهواره پیام یک ماهواره سنجشی و متعلق به دانشگاه امیرکبیر بود که در بامداد روز ۲۵ دی ماه سال ۱۳۹۷ با ماهواره‌بر سیمرغ به فضا پرتاب شد، اما بنا به اعلام محمدجواد آذری جهرمی وزیر وقت ارتباطات، این پرتاب با موفقیت همراه نبود و در مدار قرار نگرفت.
ماهواره دوستی متعلق به دانشگاه شریف و دومین پرتاب ناموفق در سال ۹۷ بود که به‌کارفرمایی سازمان فضایی ایران، توسط دانشگاه صنعتی شریف طراحی و ساخته شده بود. ماهواره ظفر۱ متعلق به دانشگاه علم و صنعت و با کاربری سنجش از دور بود. ظفرـ۱ در ۲۰ بهمن ۱۳۹۸ با ماهواره‌بر سیمرغ به مدار ۵۳۰کیلومتری پرتاب شد و در مرحله سوم پرتاب به‌دلیل نرسیدن به سرعت لازم سقوط کرد.
ماهواره نور۱ در اردیبهشت ۱۳۹۹ به فضا پرتاب شده که یک ماهواره سنجشی و شناسایی است
ماهواره نور۲ در اسفند ۱۴۰۰ به فضا پرتاب شده که یک ماهواره سنجشی و شناسایی است
ماهواره خیام یک ماهواره سنجش از دور است که در مرداد ۱۴۰۱ توسط موشک روسی سایوز از پایگاه فضایی بایکونور قزاقستان به مدار نزدیک زمین ارسال شد
ماهواره نور۳ در مهر ۱۴۰۲ به فضا پرتاب شده که یک ماهواره سنجشی و شناسایی است.
ماهواره‌های پرتاب‌نشده یا در آستانه پرتاب و در حالت ساخت ایران به‌شرح ذیل است:
نمونه کیفی ماهواره ناهید۱ متعلق به دانشگاه امیرکبیر است که یک ماهواره مخابراتی و پرتاب شده است.
ماهواره تدبیر متعلق به دانشگاه علم و صنعت است که یک ماهواره تصویربرداری و آماده پرتاب است
ماهواره آت‌ست متعلق به دانشگاه امیرکبیر و آماده پرتاب است که یک ماهواره سنجش از دور است
ماهواره سها متعق به پژوهشگاه فضایی و آماده پرتاب است که یک ماهواره سنجشی با سه محموله تصویربرداری است
ماهواره پارس۱ متعلق به کنسرسیومی از دانشگاه‌های شریف، امیرکبیر و علم و صنعت است که یک ماهواره سنجش از دور است
ماهواره پارس۲ یک ماهواره سنجشی است که طراحی و ساخت آن با مجموعه پژوهشگاه فضایی و مجموعه صاایران آغاز شده است
ماهواره پارس۳ یک ماهواره سنجشی است که در مرحله طراحی مفهومی و مقدماتی است
ماهواره ناهید۲ یک ماهواره مخابراتی و متعلق به پژوهشگاه فضایی است که نمونه پروازی آن تا انتهای سال ۱۴۰۲ به اتمام خواهد رسید
ماهواره ناهید۳ که یک نسل پیشرفته‌تر از ناهید۲ است طراحی و ساخت آن ابلاغ و آغاز شده است که ویژگی‌های پیشرفته‌ای نسبت به ناهید۲ دارد
ماهواره مصباح۲ متعلق به پژوهشگاه فضایی و در مرحله فاز طراحی و یک ماهواره مخابراتی است
ماهواره خلیج فارس متعلق به دانشگاه مالک اشتر و در مرحله تست و یک ماهواره مخابراتی است
ماهواره SRI sat متعلق به پژوهشگاه فضایی و در مرحله فاز طراحی و یک ماهواره تحقیقاتی و مخابراتی است.