اتکای کار فرهنگی به مردم و جوانان

 محمد وحیدی- رهبر انقلاب چند روز پیش تاکید کردند که «در کارهای فرهنگی و هنری میزان تاثیرگذاری بر جوانان مهم است.» بی مناسبت نیستکه مروری بر فعالیتها و سیاستگزاری های فرهنگی و نقطه نظران مقام معظم رهبری داشته باشیم.
کار فرهنگی در مفهوم خاص و به معنای متداول آن که امروزه در کشور ما به مجموعه فعالیت های برنامه ریزی شده در تشکل های جوان فرهنگی و غالباً دارای گرایش های دینی و مذهبی اطلاق می گردد یکی از دستاوردهای بی بدیل نظام مقدس جمهوری اسلامی است که بعد از انقلاب ابتدا در فضای شبستانی مساجد و کم کم به تدریج در قالب ngoهای همجوار مسجد طراحی و به مرحله اجرا درآمد.
البته در این خصوص باید اذعان داشت که کار فرهنگی به این معنا در قبل از انقلاب نیز در مساجد معدودی صورت می پذیرفت اما الگوی کم و بیش ایده آل تنها در بعضی از حوزه های علمیه وجود داشته که مهره های کلیدی و موثر در جریان انقلاب اسلامی در این حوزه ها تربیت شده بودند. بیان این مقدمه از آن رو ضرورت داشت که بدانیم کار فرهنگی به این معنا که مورد بحث ماست مفهومی متعلق به مکتب تربیتی اسلام و بویژه مذهب ارزشمند اهل بیت عصمت و طهارت(ع) است و نمی توان مبانی معرفتی بیگانه و تعاریف اقتباسی، ترجمه ای و تقلیدی برای آن درنظر گرفت بر این اساس لازم است که مفاهیمی همچون کار فرهنگی، جذب، نگهداری و امثال آن را از لابه لای سیره عملی اهل بیت(ع) و مذهب شیعه جعفری بیرون کشید.
نداشتن تعریف واحد از کار فرهنگی و گاه ارایه تعاریف غیرمانع و جامع از آن موجب شده است که برخی با نگرش های فردی و سلیقه ای مبادرت به انجام آن نمایند و به تبع آن مرزهای بین کار فرهنگی با فعالیت های هنری، علمی و پژوهشی و حتی ورزشی و تفریحی به وضوح معین و مشخص نگردد.
بر این اساس کار فرهنگی در تشکل ها، اکنون مصداق بارز جمله معروف « هر کسی از ظن خود شد یار من» شده است و هر کس کانون فرهنگی با پسوندهای متفاوت و یا تشکل فرهنگی با گرایش گوناگون تاسیس می نماید عنوان فعالیت خود را در آن مجموعه کار فرهنگی می گذارد.
اشکال عدم تعریف کار فرهنگی در کشور ما ناشی از آن است که مفاهیم مربوط به این مقوله را نمی توان مثل«فرهنگ» یا « تعلیم و تربیت» به شکل ترجمه ای، اقتباس و یا تقلیدی از مکاتب غربی وام گرفت و اکنون جبهه فرهنگی ما نیازمند آن است که کار فرهنگی را باز تعریف و مبانی شکل گیری و انجام آن را تبیین و تدوین نماید.
لذا دلیل طرح این موضوع قبل از ورود به مبحث شیوه های جذب و نگهداری جوانان و نوجوانان در تشکل های فرهنگی آن است که ابتدا باید معلوم شود که هدف از جذب و نگهداری جوانان در چه نوع تشکلی و چگونه فعالیتی است؟
به نظر می رسد برای پایان دادن به این مناقشه می توان با اتخاذ رویکرد تربیتی و پرورشی و افزودن این گرایش به مفهوم کار فرهنگی که آن را در مسیر رشد و تعالی فرد و جامعه قرار می دهد مسئله را تاحدودی حل شده دانست.
بر این اساس کار فرهنگی به مجموعه فعالیت های طراحی و اجرا شده توسط مدیران و مربایان تشکل های فرهنگی ویژه جامعه مخاطب جوان و نوجوان مبتنی بر رویکرد تربیتی و پرورشی اطلاق می گردد که در آن نقطه شروع و پایان براساس رشد و تعالی خود و مخاطب درنظر گرفته شده است. در این رابطه می توان تربیت را به معنای پرورش و ساختن تابع غرض مربیان دانست که در آن متربی متناسب با سیستم تربیتی موجود و به میزان ظرفیت و قابلیت خویش از آن بهره خواهد برد. آن گاه که بپذیریم رویکرد کار فرهنگی باید رویکرد تربیتی باشد آن وقت تمام فعالیت های قرآنی، علمی، هنری و ورزشی و از این قبیل که در تشکل ها صورت می گیرد درصدد تحقق اهداف تربیتی اسلام خواهد بود.. براین اساس وقتی هدف کار فرهنگی ما تربیت انسان مکتبی و متعهد باشد آنوقت ماحصل کار فرهنگی در مجموعه های مذبور تربیت هنرمندان متعهد، ورزشکاران مسلمان و قاریان متخلق خواهد شد.
متأسفانه تاکنون به کرات از نقیصه عدم وجود تعریف کار فرهنگی آسیب های فراوانی دیده ایم و ده ها هزار تشکل فعال کشور هر کدام براساس استنباط شخصی خویش مسیر متفاوتی از دیگران را برای انجام کار فرهنگی در پیش گرفته اند و با انگیزه های احساسی به عرصه آمده اند. در نتیجه این اختلاف نگرش، تشکل های موجود به اختلاف اجرا، اختلاف در اتخاذ قواعد کار، مدیریت تشکیلاتی، فنون مربی گری و حتی تفاوت محسوس در نتایج کار و خروجی های حاصل از فرایند اجرایی آن گرفتار آمده اند.
چگونگی کار فرهنگی
درباره ی فرهنگ و کار فرهنگی حرف های بسیاری گفته شده است به گونه ای که هر وقت کسی بخواهد در این باره مطلبی ارائه کند متهم به بیان حرف های تکراری می شود. اما با این حال بسیاری از دست اندرکاران عرصه فرهنگ هنوز به تعریف درستی از کار و روش کار فرهنگی نرسیده اند و در بسیاری از مواقع، این امور هنوز به صورت سلیقه ای انجام می شود.
به همین دلیل بر آن شدیم تا با بررسی بیانات حضرت آیت الله خامنه ای مدظله العالی چراغ راهی برای حرکت در مسیر فعالیت های فرهنگی بیابیم.
تهاجم فرهنگی یک واقعیت است
تهاجم فرهنگی یک واقعیتی است. صدها - حالا من که می گویم صدها، می شود گفت هزارها؛ منتها حالا بنده چون یک خرده در زمینه های آماری دلم می خواهد احتیاط کنم، می گویم صدها - رسانه ی صوتی، تصویری، اینترنتی، مکتوب در دنیا دارند کار می کنند با هدف ایران! با هدف ایران! نه این که دارند کار خودشان را می کنند. یک وقت هست که فرض کنید رادیوی فلان کشور یا تلویزیون فلان کشور یک کاری دارد برای خودش می کند؛ این نیست، اصلاً هدف این جا است؛ با زبان فارسی [برنامه می سازند]؛ آن را با وقت استفاده ی فارسی زبان یا عنصر ایرانی تطبیق می کنند؛ مسائل ما را رصد می کنند و بر طبق آن مسائل، موضوعات و محتوا برای رسانه ی خودشان تهیه می کنند؛ یعنی کاملا واضح است که هدف این جا است. خودشان هم می گویند، انکار هم نمی کنند. بنابراین تهاجم فرهنگی یک حقیقتی است که وجود دارد؛ می خواهند برروی ذهن ملت ما و برروی رفتار ملت ما - جوان، نوجوان، حتی کودک - اثرگذاری کنند. (19/ 9/ 92)
به برکت قبول دیگران
ما چند سال قبل از این بحث تهاجم فرهنگی را مطرح کردیم؛ بعضی ها اصل تهاجم را منکر شدند؛[1] گفتند چه تهاجمی؟ بعد یواش یواش دیدند که نه [فقط] ما می گوییم، خیلی از کشورهای غیرغربی هم مسئله ی تهاجم فرهنگی را مطرح می کنند و می گویند غربی ها به ما تهاجم فرهنگی کردند؛ بعد دیدند که خود اروپایی ها هم می گویند آمریکا به ما تهاجم فرهنگی کرده! لابد دیده اید، خوانده اید که [گفتند] فیلم های آمریکایی، کتاب های آمریکایی چه تهاجم فرهنگی ای به ما کرده اند و دارند فرهنگ ما را تحت تأثیر قرار می دهند. بعد بالاخره به برکت قبول دیگران، این حرف ما هم مورد قبول خیلی از کسانی که قبول نمی کردند قرار گرفت! (19/ 9/ 92)
شناخت؛ لازمه ی مبارزه با تهاجم
من عرض می کنم ما در برخورد با مسائل تهاجمی، پدیده را در اول ورود، حتی قبل از ورود باید بشناسیم. فرض کنید یک چیزی، یک فکری، یک روشی در دنیا دارد رایج می شود؛ پیدا است که این این جا خواهد آمد - خب دنیا دنیای ارتباطات است، دنیای اتصال و ارتباط است، نمی شود حصار کشید - قبل از آن که بیاید، به فکر باشید که برخورد حکیمانه با این چیست. معنای این همیشه این نیست که ما آن را رد کنیم؛ نه، گاهی یک پدیده ای است که ما آن را می توانیم قبول کنیم، گاهی پدیده ای است که می توانیم اصلاح کنیم، گاهی پدیده ای است که می توانیم یک ذیلی برایش تعریف کنیم که آن ذیل، مشکل آن را برطرف کند. دیر جنبیدن، دیر فهمیدن، دیر به فکر علاج افتادن، این اشکالات را دارد که بعد شما دچار مشکلاتی می شوید که نمی توانید با آن ها مواجه بشوید. پس من نمی گویم که فقط موضع دفاعی داشته باشیم - البته وقتی تهاجم هست، انسان باید دفاع کند؛ شکی نیست - توصیه ی من فقط موضع دفاعی نیست؛ اما موضع اثباتی، موضع تهاجمی، موضع حرکت صحیح باید داشته باشیم. به هرحال در مقابل فرهنگ مهاجم، بدترین کار، انفعال است؛ زشت ترین کار، انفعال است؛ خسارت بارترین کار، انفعال است. فرهنگ مهاجم نباید ما را منفعل بکند؛ حداکثر این است که بگوییم خیلی خب، ما در مقابل این نمی توانیم یک حرکتی انجام بدهیم، اما منفعل هم نمی شویم. منفعل شدن و پذیرفتن تهاجم دشمن، خطایی است که بایستی از آن پرهیز کرد. (19/ 9/ 92)
نمونه های تهاجم فرهنگی
اسباب بازی و بازی های رایانه ای
این بازی های اینترنتی از جمله ی همین است؛ این اسباب بازی هایی که وارد کشور می شود از جمله ی همین است که من چه قدر سر قضیه ی تولید اسباب بازی داخلی معنی دار و جذاب حرص خوردم با بعضی از مسئولین این کار که این کار را دنبال بکنند؛ البته بحمدالله ظاهراً این جا یک تصمیمی در این زمینه گرفته شد، حالا ان شاءالله همان تصمیم را هم دنبال کنید که اجرایی بشود.
... اسباب بازی رایج بچه های ما شده تفنگ. خب بابا! آمریکایی ها که پدرجد ما در این کارند، الان پشیمانند، در آن درمانده اند که چه کار کنند. ما بچه های خودمان را که اَلَک دولَک بازی می کردند که تحرک داشت و خوب بود، گرگم به هوا بازی می کردند که کار بسیار خوبی بود و ورزش بود و بازی و سرگرمی بود، یا این چیزی که خط کشی می کنند و لی لی می کنند - بازی بچه های ما این ها بود - آورده ایم نشانده ایم پای اینترنت، نه تحرک جسمی دارند، نه تحرک روحی دارند، و ذهنشان تسخیر شده به وسیله ی طرف مقابل. خب بیایید بازی تولید کنید، بازی ترویج کنید، همین بازی هایی که بنده حالا اسم آوردم و ده تا از این قبیل بازی [که] بین بچه های ما از قدیم معمول بوده را ترویج کنید؛ [این] یکی از کارها است، این ها را ترویج کنید. (19/ 9/ 92)
کتاب های آموزش زبان
الان آموزش زبان انگلیسی - بالخصوص زبان انگلیسی، حالا زبان های دیگر خیلی خیلی کمتر - خیلی رواج پیدا کرده، آموزشگاه های فراوانی به وجود می آورند. خب، مراکز آموزش هست؛ همه ی کتاب های آموزش که خیلی هم با شیوه های جدید و خوبی این کتاب های آموزش زبان انگلیسی تدوین شده، منتقل کننده ی سبک زندگی غربی است، سبک زندگی انگلیسی است. خب این بچه ی ما، این نوجوان ما و جوان ما [که] این را می خواند، فقط زبان یاد نمی گیرد؛ حتی ممکن است آن زبان یادش برود، اما آن چه بیشتر در او اثر می گذارد آن تأثیر و انطباعی [است] که بر اثر خواندن این کتاب از سبک زندگی غربی در وجود او به وجود می آید؛ این از بین نمی رود؛ این کارها را دارند می کنند. (19/ 9/ 92)
بفهمیم کار فرهنگی یعنی چه
کار فرهنگی را درست لخت کنیم و بفهمیم یعنی چه. کار فرهنگی، آن چیزی نیست که لباس فرهنگی دارد. لباس فرهنگی، یعنی نوشته و کاغذ و قلم و امثال این ها. این، فرهنگ می شود؛ اما کار فرهنگی نیست. کار فرهنگی، یعنی روح فرهنگی در آن باشد، یک حرکت فرهنگی باشد، رشد بدهد و فعل و انفعال را در ذهن و مغز و جان و عواطف انسان به وجود آورد. اگر شما مدرسه درست کردید، ولی این مدرسه در روح کودکی که هدف و آماج کار تبلیغی شماست، اثر مثبت نگذاشت، این کار چیست؟ می توانید ادعا کنید که کار فرهنگی است؟ نه، این، ضد کار فرهنگی است. (23/ 10/ 1369)
اثر صددرصد
اثر کار فرهنگی، صددرصد است و هیچ کار فرهنگی درست، بدون اثر نیست. راز کار فرهنگی را تبلیغاتچی های جهانی می دانند. اگر این همه پول خرج می کنند و رادیو و خبرگزاری راه می اندازند، به این دلیل است که آثار و نتایج کار فرهنگی را می دانند. تأثیر هیچ سرمایه گذاری یی مثل کار فرهنگی قطعی و نتیجه اش صددرصد نیست. اگر کار فرهنگی کم تأثیر باشد، بدانیم که ارکانش ناقص است و به میزان لازم انجام نگرفته است. باید عیب آن را یافت و اصلاح کرد. (25/ 05/ 1368)
گستره ی کار فرهنگی
کار فرهنگی، فقط درس دادن و گفتن نیست. گاهی شما به دست یک نفر قرصی می دهید، یا در دهان کسی لقمه ای می گذارید. این کار، فرهنگی است. وقتی که صحبت از کار فرهنگی می شود، ذهنتان فوراً به سمت مجله و روزنامه و امثال این ها نرود. (23/ 10/ 1369)
نسل جوان فاسد نشده
آن کسانی که خیال می کنند نسل جوان فاسد شده - چون چهار نفر پسر و دختر را با لباسی که آن ها نمی پسندند، می بینند؛ که لزوماً هم معلوم نیست آن چنان منفی باشد - اشتباه می کنند. (12/ 02/ 1380)
هر جا هستی همان را مرکز دنیا بدان
در جمهوری اسلامی، هر جا که قرار گرفته اید، همان جا را مرکز دنیا بدانید و آگاه باشید که همه ی کارها به شما متوجه است. چند ماه قبل از رحلت امام (رضوان الله علیه)، مرتب از من می پرسیدند که بعد از اتمام دوره ی ریاست جمهوری می خواهید چه کار کنید. من خودم به مشاغل فرهنگی زیاد علاقه دارم؛ فکر می کردم که بعد از اتمام دوره ی ریاست جمهوری به گوشه ای بروم و کار فرهنگی بکنم. وقتی از من چنین سؤالی کردند، گفتم اگر بعد از پایان دوره ی ریاست جمهوری، امام به من بگویند که بروم رئیس عقیدتی، سیاسی گروهان ژاندارمری زابل بشوم - حتی اگر به جای گروهان، پاسگاه بود - من دست زن و بچه ام را می گیرم و می روم! والله این را راست می گفتم و از ته دل بیان می کردم؛ یعنی برای من زابل مرکز دنیا می شد و من در آن جا مشغول کار عقیدتی، سیاسی می شدم! به نظر من بایستی با این روحیه کار و تلاش کرد و زحمت کشید؛ در این صورت، خدای متعال به کارمان برکت خواهد داد. (05/ 12/ 1370)
ببینیم که ما چه کار باید بکنیم
ما نباید نگاه کنیم که دیگری چه می کند؛ ببینیم که ما چه کار باید بکنیم. از اول انقلاب هم ما همیشه همین طور فکر می کردیم. ما می گفتیم که دستور کار خود را از دیگری که به اعتقاد ما خوب عمل نمی کند، نمی گیریم. ما دستور کارمان را از عقیده و تشخیص خودمان می گیریم. ما باید خوب و ملایم و دینی و تقوایی عمل کنیم. واقعا «أسس علی التقوی» باشد. مبنا و ملاک کار تقوا باشد. اگر ما فرضاً یک وقت دیدیم که در جامعه، نفر دیگری بر مبنای تقوا عمل نمی کند، نگوییم که پس او چرا عمل نمی کند. حالا او عمل نکند. عمل نکردن او بر تقوا، موجب این نمی شود که ما هم بر تقوا عمل نکنیم. ما باید بر اساس تقوا عمل کنیم... به هرحال، کار فرهنگی، کار بسیار بسیار مهمی است. (12/ 10/ 1368)
تعمیق معرفت دینی با تدبر در قرآن و ادعیه
دوستان عزیز! من به شما عرض بکنم؛ انس با قرآن و تدبر در قرآن، همچنین تدبر در ادعیه ی مأثوره ای که اعتبار دارد - مثل صحیفه ی سجادیه و بسیاری از دعاها - در تعمیق معرفت دینی خیلی نقش دارد. تعمیق معرفت دینی خیلی مهم است. یک وقت یک کسی همین طور روی احساسات، در نماز جماعت هم ممکن است شرکت کند، در اعتکاف هم شرکت کند، در مجلس عزای حسینی هم شرکت کند، در فلان تظاهرات دینی هم شرکت کند، اما این معرفت در عمق جان او وجود نداشته باشد؛ لذا سر یک پیچی، سر یک دست اندازی، یکهو می بینید که از جا در می رود؛ این به خاطر این است. ما نظائرش را زیاد دیدیم. توی همین مجموعه های انقلاب، اوائل انقلاب کسانی بودند که از ماها که ریش داشتیم و عمامه داشتیم و این ها، به نظر می رسید که این ها متدین تر و مقیدتر و پابندتر و نسبت به دین متعصب ترند؛ بعد یک وقت - همان طوری که عرض کردم - یک دست اندازی پیش آمد، یکهو دیدیم تایرش در رفت! خوب، پیداست که چفت و بست محکمی نداشته. بنابراین تعمیق معرفت دینی، خیلی مهم است؛ انس با معارف اسلامی، خیلی مهم است. این هم یک بخش کار فرهنگی است. (13/ 11/ 1388)
چشاندن لذت عبادت
یک بخش مهم کار فرهنگی هم، کار دینی است؛ با دین مأنوس کردن، با عبادت انس دادن، لذت عبادت را چشاندن. واقعاً یکی از سیئات دوران پهلوی همین است که این ها مجموعه ی تحصیلکرده ها را از آن وقت از مسائل دینی منقطع کردند؛ از قرآن منقطع کردند، از صحیفه ی سجادیه منقطع کردند، از نهج البلاغه منقطع کردند؛ بعد هم همان حالت تقریباً بعد از انقلاب ادامه پیدا کرده. البته سی سال - یک نسل - از شروع انقلاب گذشته، خیلی کارها می توانسته انجام بگیرد؛ لیکن ما همان رویه را دنبال کردیم. (13/ 11/ 1388)
عمل به قرآن
عمل خودمان را باید قرآنی کنیم، الهی کنیم. به گفتن نیست، به زبان نیست، به ادعا کردن نیست؛ باید در عمل، در این راه حرکت کنیم و قدم برداریم. با قرآن که انس می گیرید، قرآن را که تلاوت می کنید، هر جایی دستوری است، هدایتی است، نصیحتی است، در درجه ی اول سعی کنید آن را در وجود خودتان، در باطن خودتان، در دل خودتان پایدار کنید و آن را به عمل خودتان نزدیک کنید. هر کدام از ما اگر در عمل این را متعهد شدیم، جامعه پیش خواهد رفت، جامعه قرآنی خواهد شد. (21/ 4/ 1391)
تلاش برای رشد سیاسی مردم
این هم خودش یک کار فرهنگی است که انسان تلاش کند مردم رشد سیاسی و قدرت تحلیل و بینش درست پیدا کنند، یا بینش را پیدا کنند. حالا وقتی کسی بینش سیاسی پیدا کرد، درست و نادرستش را خودش بعداً تعیین خواهد کرد. باید قدرت دید حقایق سیاسی در مردم به وجود آید تا در برخورد با جریان ها و حوادث سیاسی گیج نباشند. اگر مردم قدرت تحلیل داشته باشند، این مملکت و انقلاب را بیمه و تضمین می کنند. هر حادثه یی که در جایی به وجود می آید، مردم باید بتوانند دور و بر حادثه را یک خرده نگاه کنند و بفهمند قضیه چیست. این، واقعاً خیلی مهم است. ما الان متأسفانه این را نداریم و یا کم داریم. هرچه خود انقلاب و سنگلاخ های آن، مردم را به پیچ و تاب انداخته و پیش برده، به جای خود محفوظ است؛ اما ما و مجموعه های ما کمتر تلاش کرده اند. بله، اوایل انقلاب در این مورد تا چند سالی کارهایی می شد و بعضی از مجموعه ها تلاش می کردند تا مردم را از لحاظ بینش سیاسی جلو ببرند؛ اما حالا نیست. این، خودش یک کار فرهنگی است... در کارهای باندی و اجرایی سیاسی وارد نشوید و به کار فرهنگی بپردازید که متأسفانه غریب است. (12/ 10/ 1368)
کار و ابتکار
خب در مقابل این ها باید چه کار کرد؟ در مقابل این ها دو چیز لازم است: یکی کار، یکی ابتکار؛ این دو کار و این دو نقطه ی مهم را باید در نظر [داشت]؛ باید کار کنیم، کار هم باید کار ابتکاری باشد.  ما همه اش نباید نگاه کنیم ببینیم که غربی ها از چه جور بازی ای حمایت می کنند، ما هم از همان بازی حمایت بکنیم. خب حالا من نمی خواهم راجع به بعضی از این ورزش ها چیزی بگویم، اما خب ما خیلی کارهای خوب داریم که مال ما است؛ من [قبلا] گفتم، چوگان مال ما است، دیگران به اسم خودشان کردند؛ [خب] این را ترویج کنید؛ ورزش باستانی یک ورزش زیبا و هنری است. (19/ 9/ 92)
کار نمایشی ممنوع
در زمینه های فرهنگی، دنبال کارهای تشریفاتی و ویترینی نباشید. نمایش دادن کار فرهنگی، نه این که فایده ای ندارد؛ ضرر هم دارد. در زمینه ی فرهنگ باید دنبال کارهای محتوائی و اصیل و واقعی رفت، که امروز نیاز عمده ی کشور هم این است. (08/ 06/ 1389)
پیوست فرهنگی
دوستان ما آمدند در یکی از دستگاه های فعال و مسئول، عروسک های خوبی درست کردند؛ خوب هم بود؛ اول هم حساسیت طرف مقابل را - یعنی مخالفین را، خارجی ها را - برانگیخت که این ها آمدند در مقابل باربی و مانند این ها، این [عروسک ها] را درست کردند؛ ولی نگرفت. من به این ها گفتم که اشکال کار شما این است که شما آمدید به فلان نام، یک پسری را، یک دختری را آوردید در بازار، این عروسک شما را بچه ی ما اصلاً نمی شناسد - ببینید، پیوست فرهنگی که می گوییم این ها است - خب، یک عروسک است فقط، در حالی که مرد عنکبوتی را بچه ی ما می شناسد، بتمن را بچه ی ما می شناسد. ده بیست فیلم درست کرده اند، این فیلم را آن جا دیده، بعد که می بیند همان عروسکی که در فیلم داشت کار می کرد، در مغازه هست، به پدر و مادرش می گوید این را برای من بخرید؛ عروسک را می شناسد؛ این پیوست فرهنگی [است]. شما بایستی این عروسک را که ساختید، در کنار ساخت عروسک، ده بیست فیلم کودک درست می کردید برای این که این عروسک معرفی بشود پیش بچه ها؛ بعد که معرفی شد، آن وقت خودشان می خرند، [ولی] وقتی معرفی نشد، بازار ندارد و ورشکست می شود؛ و ورشکست شد. یعنی یک چنین دقت هایی را بایست کرد. (19/ 9/ 92)
نتایج گسترش کار فرهنگی
آن جوان هایی که در تهران، در شهرهای گوناگون، در استان های مختلف، در خود مشهد، در بسیاری از شهرهای دیگر کار فرهنگی می کنند، با اراده ی خودشان، با انگیزه ی خودشان - کارهای بسیار خوبی هم از آن ها ناشی شده است که از بعضی از آن ها ما بحمدالله اطّلاع پیدا کردیم - کار را هرچه می توانند به طور جدّی دنبال کنند و ادامه بدهند. بدانند که همین گسترش کار فرهنگی در بین جوان های مؤمن و انقلابی، نقش بسیار زیادی را در پیشرفت این کشور و در ایستادگی ما در مقابل دشمنان این ملّت، ایفا کرده است. (1/ 1/ 1393)
اتکای کار فرهنگی به مردم
فرهنگ به مردم متکی است؛ این همه مجالس عزاداری، این همه مجالس سخنرانی، این همه انجمن های ادبی، این همه انجمن های علمی، این ها را اصلاً کِی دولت ها می توانند به وجود بیاورند؟ کجا ممکن است؟ این همه نمازهای جماعت، این همه کارهای گوناگون فرهنگی که در سطح کشور انجام می گیرد، اگر فرض کنیم دولت ها بخواهند هم این کارها را انجام بدهند، نمی توانند انجام بدهند؛ کار مردم است. اما این موجب نمی شود که اگر شما یک جا دیدید که فرض بفرمایید یک حرکتی دارد در همین کارهای مردمی انجام می گیرد که دارای آسیب اجتماعی است، داخل نشوید و بگویید من دخالت نمی کنم؛ نه، این جا لازم است دخالت بشود، هدایت بشود، کار بشود. (19/ 9/ 92)
معارضه با مزاحمات فرهنگی
دولت و مسئولان موظفند که توجه کنند به جریان عمومی فرهنگ جامعه؛ ببینند کجا داریم می رویم، چه دارد اتفاق می افتد، چه چیزی در انتظار ما است؛ اگر چنان چه مزاحماتی وجود دارد، آن ها را برطرف کنند؛ جلوی موانع را، عناصر مخرب را، عناصر مفسد را بگیرند. ما اگر چنان چه به یک باغبان و بوستانبان ماهر و زبده می گوییم که علف هرزه های این باغ را جمع کن، معنای آن این نیست که از رشد گل های این باغ می خواهیم جلوگیری کنیم یا به آن ها دستور بدهیم؛ نه، شما اجازه بدهید گل های معطر و خوشبو طبق طبیعت خودشان، طبق استعداد خودشان، از آب و از هوا استفاده کنند، از نور خورشید استفاده کنند، رشد کنند؛ اما در کنار آن ها علف هرزه ها را هم اجازه ندهید که رشد کنند؛ اگر این بود، مانع رشد آن ها می شود. این که ما گاهی با بعضی از پدیده های فرهنگی به جد مخالفت می کنیم و انتظار می بریم از مسئولان کشور - چه مسئولان فرهنگی، چه غیر فرهنگی - و از این شورا که جلوی آن را بگیرند، به خاطر این است؛ یعنی معارضه ی با مزاحمات فرهنگی هیچ منافاتی ندارد با رشد دادن و آزاد گذاشتن و پرورش دادن مطلوبات فرهنگی؛ این نکته ی بسیار مهمی است. یکی از وظایف نظارتی و مراقبتی دستگاه حکومت این است که متوجه مزاحم ها باشد. شما فرض کنید در فرهنگ عمومی یک عامل و یک آسیب مهمی به نام طلاق مثلاً وجود دارد. حالا اگر چنان چه فرض کنیم در مجموعه ی کشور یک تبلیغاتی شروع بشود که بنیان خانواده را سست می کند و به طلاق می انجامد، خب شما مجبورید جلوی این را بگیرید؛ یعنی اگر چنان چه می خواهید طلاق در جامعه رواج پیدا نکند، بایستی به این معنا توجه بکنید؛ یعنی باید جلوی این چیزی که به طور طبیعی مردم را، جوان را، دختر را، پسر را می کشاند به بی میلی به خانواده و بی اعتنایی به کانون خانواده و بی اعتنایی به همسر، بگیرید؛ قهراً معارضه وجود دارد. (19/ 9/ 92)
دولت دینی یا دین دولتی؟
ما مسئولیت شرعی داریم، مسئولیت قانونی داریم در قبال فرهنگ کشور و فرهنگ عمومی کشور. و البته می بینیم در بعضی از مطبوعات، نوشته ها، گفته ها، بعضی ها با عنوان [کردن] «دین دولتی» و «فرهنگ دولتی» می خواهند نظارت دولت را محدود کنند و تخریب کنند و به اصطلاح یک اَنگ غلطی و مخالفتی به آن بزنند که آقا، این ها می خواهند دین را دولتی کنند، فرهنگ را دولتی کنند! این حرف ها یعنی چه؟ دولت دینی با دین دولتی هیچ فرقی ندارد. دولت جزو مردم است؛ دین دولتی یعنی دین مردمی؛ همان دینی که مردم دارند، دولت هم همان دین را دارد. دولت، وظیفه برای ترویجِ بیشتر [دین] دارد. هر کسی هر توانی که دارد، باید خرج کند؛ یک روحانی باید توانش را خرج کند؛ یک دانشگاهی باید توان خودش را صرف کند؛ یک انسانی که دارای یک منبری است، دارای یک حوزه ی نفوذی است در تأثیرگذاری روی مردم، باید توان خودش را خرج کند. از همه ی این ها پرتوان تر هم دستگاه حکومت یک کشور است؛ خب، طبعاً باید توان خودش را صرف کند در راه ترویج فضائل و جلوگیری از آن چه مزاحم رشد فضائل است. پس بنابراین فرهنگ جامعه متولی می خواهد.
مثل اقتصاد. شما در زمینه ی اقتصاد هم معتقدید که اقتصاد دست مردم باید باشد؛ ما هم عقیده مان همین است و در تفسیر اصل ۴۴ این معنا را تبیین کردیم. خب، معنای آن این نیست که دولت اجازه می دهد یک نفری فعالیت اقتصادی بکند و یک انحصاری را در اختیار بگیرد که این انحصار در نهایت به ضرر مردم است؛ جلوی او را می گیرید شما؛ جلوی انحصارات را می گیرید، جلوی تجاوز را می گیرید، جلوی فساد مالی را می گیرید، جلوی سوء استفاده از منابع دولتی و عمومی را می گیرید؛ یعنی جلوی این مزاحمات را می گیرید. (19/ 9/ 92)
با آزادی گناه مخالفیم
[اگر] در جامعه ای بیایند عکس های مستهجن جنسی را به شکل وسیعی در میان جوانان پخش کنند! شما چه طور می خواهید این را جواب دهید؟! اصلاً قابل جواب دادن است؟! این اصلاً قابل جواب دادن نیست. وقتی که یک اثر هنری و یک نوشته و یک عکس، یک تأثیر ویرانگر اخلاقی دارد، این قابل پاسخ گویی نیست. جلوِ این کار فرهنگی را باید گرفت؛ این آن ممیزی واجب است که در جنجال علیه ممیزی و سانسور نباید هدف را گم کرد. من وظیفه ی نظام می دانم، وظیفه ی وزارت ارشاد می دانم، وظیفه ی شما که ناشرید می دانم، که وقتی چنین چیزی مطرح می شود، شما اجازه ندهید و کمک نکنید. این هیچ ربطی ندارد به این که ما با فکر آزاد موافقیم یا مخالفیم. طبیعی است که ما با آزادی هایی مخالفیم؛ مگر کسی شک دارد؟ ما با بعضی از آزادی ها مخالفیم. ما با آزادی های جنسی مخالفیم؛ ما با آزادی گناه مخالفیم و این کاری است که مردم را به این طرف سوق می دهد... کتابی که جوانان را به طور واضحی، با شیوه های هنری، به سمت گناه سوق می دهد! این یک مسأله ی فکری نیست که ما بگوییم حالا این کتاب منتشر شود، ما هم جوابش را منتشر کنیم؛ این جواب ندارد!... خطاست اگر کسی گمان کند، ما که نسبت به مسأله ی مطبوعات و کتاب و نوشتن و نشر در جامعه حسّاسیت به خرج می دهیم، با تفکر آزاد، با فکر آزاد و با مباحثه ی آزاد مخالفیم؛ نه. ما کسانی هستیم که اوّلین شعارهای این مسائل را داده ایم و الحمدللَّه تا الان هم دنبالش بوده ایم؛ اما با آزادی گناه و آزادی ویرانگری مخالفیم. نمی شود اجازه داد که نسل جوان یک کشور که به اعتماد ما می آید کتاب را از شما می خرد و می گوید این ها متدینین و در رأس کار هستند، از این طریق گمراه یا فاسد شود؛ یا از این طریق دشمن بخواهد کاری انجام دهد. (28/ 2/ 1378)
تعصب غربی ها بر روی ارزش های غلط فرهنگی
بعضی غیر مسئولانه گاهی حرف می زنند؛ نگاه می کنند به ادعاهایی که در کشورهای غربی هست در مورد آزادی های فرهنگی و فلان؛ درحالی که این جوری نیست. غربی ها اصرارشان و مقاومت شان برروی ارزش های فرهنگی خودشان از ما کمتر نیست و بیشتر هم هست؛ از ما بیشتر است. فرض بفرمایید رسم و فرهنگ فلان کشور این است که حتماً باید در مجلس میهمانی رئیس جمهور، مشروب مشخصی مصرف بشود. اگر چنان چه یک رئیس جمهوری بگوید که من حاضر نیستم، اصلاً مجلس را منتفی می کنند؛ اصلاً مجلس میهمانی را برگزار نمی کنند؛ که این اتفاق افتاده دیگر، این را ما در زمان حیات خودمان و زندگی خودمان [دیدیم]؛ شماها هم شاید همه تان یا بیشترتان می دانید، اطلاع دارید. اگر کسی فرض بفرمایید کراوات نزند، بخواهد وارد یک مجلس رسمی بشود، می گویند این خلاف پروتُکل است، نمی شود؛ باید حتماً شما یا پاپیون بزنید یا کراوات بزنید! خب این ها چیست؟ این ها همان فرهنگ است دیگر؛ این قدر متعصبند، این قدر پایبندند.
مسئله ی اختلاط زن و مرد که اسمش را گذاشتند تساوی!!! - که متأسفانه تساوی نیست، اختلاط زن و مرد است؛ اختلاط مضر و بشدت زهرآگینی است که وجود دارد و امروز جوامع را و بیشتر از همه هم خود جوامع غربی را مبتلا کرده و حالا اندیشمندان شان فهمیده اند که این مسیر یک مسیری است که اصلاً پایان ندارد؛ یعنی همین طور [این] حرکت ادامه دارد و سیری ناپذیری طبع انسانی این حرکت انحرافی را تا ناکجاآباد خواهد برد - یکی از اصول خودشان می دانند؛ اگر قبول نداشته باشید، شما را طرد می کنند، رد می کنند، مذمت می کنند؛ یعنی آن ها بیشتر از ما، متعصبانه تر از ما پایبندند به یک چیزهایی که غیر معقول است. یا از این قبیل کارها، این بالماسکه هایی که در کشورهای غربی معمول است که چه قدر هم فجایع حاصل می شود که حالا داستانش سرِ دراز دارد. غرض، آن ها بیشتر از ما متعصبند، بدتر از ما لجاجت می کنند بر سر ارزش های فرهنگی خودشان که در واقع ضد ارزش هم هست. ما چرا بر سرِ فرهنگ خودمان پافشاری نکنیم؟ (19/9/92)
پاسداشت زبان فارسی
من خیلی نگران زبان فارسی ام؛ خیلی نگرانم. سال ها پیش ما در این زمینه کار کردیم، اقدام کردیم، جمع کردیم کسانی را دور هم بنشینند. من می بینم کار درستی در این زمینه انجام نمی گیرد و تهاجم به زبان زیاد است. همین طور دارند اصطلاحات خارجی [به کار می برند]. ننگش می کند کسی که فلان تعبیر فرنگی را به کار نبرد و به جایش یک تعبیر فارسی یا عربی به کار ببرد؛ ننگشان می کند. این خیلی چیز بدی است؛ این جزو اجزاء فرهنگ عمومی است که باید با این مبارزه کرد. دوستان! زبان فارسی یک روزی از قسطنطنیه ی آن روز، از استانبولِ آن روز، زبان علمی بوده تا شبه قاره ی هند؛ این که عرض می کنم از روی اطلاع است. در آستانه - مرکز حکومت عثمانی - زبان رسمی در یک برهه ی طولانی ای از زمان، زبان فارسی بوده. در شبه قاره ی هند برجسته ترین شخصیت ها با زبان فارسی حرف می زدند و انگلیس ها اولی که آمدند شبه قاره ی هند، یکی از کارهایی که کردند این بود که زبان فارسی را متوقف کنند؛ جلو زبان فارسی را با انواع حیل و مکرهایی که مخصوص انگلیس ها است گرفتند. البته هنوز هم زبان فارسی آن جا رواج دارد و عاشق دارد؛ کسانی هستند در هند - که بنده رفته ام دیده ام، بعضی هایشان این جا آمدند آن ها را دیدیم - عاشق زبان فارسی اند؛ اما ما در کانون زبان فارسی، داریم زبان فارسی را فراموش می کنیم؛ برای تحکیم آن، برای تعمیق آن، برای گسترش آن، برای جلوگیری از دخیل های خارجی هیچ اقدامی نمی کنیم. یواش یواش [در] تعبیرات ما یک حرف هایی می زنند - هر روزی هم که می گذرد یک چیز جدیدی می آید - ما هم نشنفته ایم. گاهی می آیند یک کلمه ای می گویند، بنده می گویم معنای آن را نمی فهمم، می گویم معنای آن چیست؟ معنا [که] می کنند، تازه ما اطلاع پیدا می کنیم که این کلمه آمده؛ [این] یواش یواش کشانده شده به طبقات و توده ی مردم؛ این خطرناک است. اسم فارسی را با خط لاتین می نویسند! خب چرا؟ چه کسی می خواهد از این استفاده کند؟ آن کسی که زبانش فارسی است یا آن کسی که زبانش خارجی است؟ اسم فارسی با حروف لاتین! یا اسم های فرنگی روی محصولات تولید شده ی داخل ایران که برای من عکس هایش را و تصویرهایش را فرستادند! خب چه داعی داریم ما این کار را بکنیم؟ بله، یک وقت شما یک محصول صادراتی دارید، آن جا در کنار زبان فارسی - فارسی هم باید باشد البته؛ هرگز نبایستی از روی محصولات ما زبان فارسی برداشته بشود - البته زبان خارجی هم به آن کشورهایی که خواهد رفت، اگر زبان دیگری دارند نوشته بشود، اما محصولی در داخل تولید می شود، در داخل مصرف می شود، چه لزومی دارد؟ روی کیف بچه های دبستانی چه لزومی دارد که یک تعبیر فرنگی نوشته بشود؟ روی اسباب بازی ها همین جور؛ من واقعاً حیرت می کنم. این جزو چیزهایی است که شما خیلی درباره اش مسئولیت دارید. البته من مثال هایی در ذهن دارم برای این استعمال زبان فارسی که نمی خواهم دیگر حالا آن ها را عرض کنم؛ نام شرکت، نام محصول، نام مغازه! و از این قبیل همین طور مکرر تعبیرات فرنگی و به خصوص انگلیسی؛ من از این احساس خطر می کنم و لازم است که حضرات و شورای عالی انقلاب فرهنگی نسبت به این مسئله به جد دنبال کنند و دولت به طور جدی مواجه بشود با این مسئله. حالا معنای مواجهه این نیست که فوراً فردا مثلاً با یک شیوه ی تندی یا شیوه ی خشنی برخورد کنند، [مواجه بشوید] اما حکمت آمیز؛ ببینید چه کار می توانید بکنید که جلو این را بگیرید. (19/ 9/ 92)