ایران و بازیگران کلیدی در قاره اوراسیا

  فرشاد بهروزمنش - در تازه ترین رویداد مهم این سازمان منطقه ای ، اسلام آباد پایتخت پاکستان امروز و فردا میزبان نخست بیست و سومین اجلاس نخست وزیران (و معاونان روسای جمهور Summits of heads of government) کشورهای عضو این سازمان خواهد بود؛ نشستی که بعد از نشست سران سازمان همکاری شانگهای(Summits of heads of state)، در درجه دوم اهمیت در رویدادهای سالانه این سازمان قرار دارد. جمهوری اسلامی ایران در کنار ۹ کشور دیگر شامل روسیه، چین، هند، پاکستان، قزاقستان، تاجیکستان، ازبکستان، قرقیزستان و بلاروس عضو دائم این سازمان هستند.ایران در جریان بیست و سومین نشست سران سازمان همکاری شانگهای در «دهلی‌نو» به شکل رسمی به عنوان نهمین عضو اصلی این سازمان مهم منطقه‌ای پذیرفته و معرفی شد.محمدرضا عارف معاون اول رئیس جمهوری اسلامی ایران به عنوان یکی از اعضای اصلی سازمان همکاری شانگهای نیز بنا به دعوت رسمی دولت پاکستان در نشست اسلام آباد حضور خواهد یافت.
سازمان همکاری شانگهای - سنبل و نماد چند قطب
سازمان همکاری شانگهای در ژوئن ۲۰۰۱ تأسیس شده است. شکل گیری این سازمان مبتنی بر همکاری راهبردی دو کشور روسیه و چین بوده است. درست یک روز قبل از اعلام تشکیل سازمان همکاری شانگهای، رهبران روسیه و چین در شانگهای دیدار کردند.
در طول بیش از ۲۰ سالی که از تأسیس آن می‌گذرد سازمان دستاوردها و پیشرفت‌های چشمگیری داشته است. اول اینکه اعضای جدید با نفوذی به سازمان پیوسته اند: هند، پاکستان و ایران. بر همین اساس می‌توان گفت سازمان همکاری شانگهای به یکی از بزرگترین ساختارهای غیر غربی در جهان تبدیل شده است. ثانیاً ساختار داخلی این سازمان نیز متحول شده و تکامل یافته است. یکی از دستاوردهای اصلی سازمان در این زمینه را می‌توان ایجاد ساختار منطقه‌ای ضد تروریسم دانست.
در عین حال، سازمان همکاری شانگهای با مشکلات و چالش‌های جدید مواجه است. توسعه و گسترش سازمان مزیت‌های آشکاری ایجاد می‌کند، اما در عین حال به طور قابل توجهی فرایند هدف گذاری و تصمیم گیری ها در سازمان را پیچیده می‌کند. این سازمان صرفاً در حال انطباق سازی است و به تدریج به دنبال راهی برای برون رفت از این شرایط و وضعیت است.
همزمان، سازمان همکاری شانگهای با چالش‌های خارجی جدید مرتبط با تغییرات در وضعیت ژئوپلیتیکی جهان مواجه است. این تغییرات اهمیت سازمان همکاری شانگهای را افزایش می‌دهند و می‌توانند به بروز دگرگونی ها در داخل سازمان نیز منجر شوند.
انطباق با واقعیت‌های جدید امنیت بین المللی
بیشترین دستاوردها و کامیابی‌های سازمان همکاری شانگهای در حوزه امنیت بوده است. مسأله مبارزه با تروریسم بین المللی از اولین روزهای تأسیس این سازمان همواره در دستور کار قرار داشته است. پس از خروج نیروهای بین المللی حافظ امنیت از افغانستان، خطر تروریسم افزایش یافته است. کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای همچنین با چالش‌هایی مانند قاچاق مواد مخدر، مهاجرت غیرقانونی و تهدیدات امنیت اطلاعات روبرو هستند.
برای مبارزه مشترک با این چالش‌ها، کشورهای سازمان همکاری شانگهای؛ رزمایش‌های نظامی مشترک سالانه برگزار می‌کنند، اما ابزارهای این سازمان محدود است و مستلزم تحول داخلی است.
اعضای با نفوذ جدید - هند، پاکستان و ایران - می‌توانند سهم و نقش مهمی در تقویت همکاری‌های امنیتی داشته باشند. سایر سازمان‌های منطقه‌ای همچون سازمان پیمان امنیت دسته جمعی یا حتی سازمان آسه آن (ASEAN) هم می‌توانند سهم مهمی را در این زمینه ایفا نمایند. همکاری‌ها و تعاملات نزدیکتر و تنگاتنگ و تبادل اطلاعات بین سازمان‌ها و نهادهای قانونی و انتظامی ذیربط می‌تواند وضعیت امنیت منطقه‌ای را در گستره جغرافیایی وسیع بهبود بخشد.
همکاری اقتصادی
بعد همکاری‌های اقتصادی در سازمان همکاری شانگهای در مقایسه با بعد همکاری‌های امنیتی کمتر توسعه یافته است. سال‌هاست در داخل سازمان بحث‌هایی در خصوص لزوم ایجاد بانک توسعه سازمان همکاری شانگهای وجود دارد. همانگونه که قاسم جومارت توکایف رئیس جمهور قزاقستان در نشست شورای سران کشورهای عضو در سال ۲۰۲۳ اشاره کرد، بیش از ۲۰ سال است حتی یک پروژه اقتصادی بزرگ تحت نظارت سازمان همکاری شانگهای اجرا نشده است.
یکی از مشکلات، دیدگاه‌های متفاوت موجود بین اعضای سازمان همکاری شانگهای درباره وضعیت ژئوپلیتیکی بین المللی است. در ترکیب این سازمان از یک سو کشورهایی وجود دارند که غرب علیه آنها تحریم‌های گسترده‌ای را اعمال کرده است. از دیگر سو، سایر اعضای سازمان همکاری شانگهای از تحریم‌های ثانویه هراس داشته و روابط اقتصادی تنگاتنگی با کشورهای غربی دارند.
مدت‌ها قبل از فوریه ۲۰۲۲، چین از ایجاد منطقه تجارت آزاد در چارچوب سازمان همکاری شانگهای برای تضمین آزادی جابجایی کالاها، خدمات و فناوری‌ها، که مطابق با مفاد منشور سازمان است، حمایت می‌کرد. چین در درجه اول علاقه‌مند به گسترش دسترسی به بازار برای اقتصاد در حال رشد خود است. ابتکارات برای گسترش جدی همکاری‌های اقتصادی در سازمان همکاری شانگهای قبلاً با احتیاط تلقی می‌شد.
الحاق دیگر کشورهای تحت تحریم به سازمان همکاری شانگهای و نیز ادامه فشارهای غرب و مشکلات در اقتصاد جهانی ممکن است کشورهای عضو را به تشدید و تقویت همکاری‌های اقتصادی سوق دهد.
حوزه انرژی – محرکی بالقوه برای توسعه همکاری‌های اقتصادی
در حال حاضر، روند جهانی دگرگونی در بازارهای انرژی جهان را شاهد هستیم. کشورهای غربی نسبت به تعیین سقف قیمت‌ها، اعمال تحریم‌ها و سایر محدودیت‌ها اقدام می‌کنند که منجر به بی ثباتی قابل توجهی در بازارهای انرژی می‌شود. علاوه بر این، کشورهای غربی از دستور کار سبز برای ایجاد موانع تجاری خارجی بیشتر استفاده می‌کنند و فعالانه مقررات انرژی‌های تجدیدپذیر را بر سایر کشورها تحمیل می‌کنند.
به طور رسمی، این سازمان در حال حاضر دارای نهادی لازم و ضروری به نام «باشگاه انرژی سازمان همکاری شانگهای» است که به ابتکار روسیه تشکیل شده است.
این باشگاه یک پلتفرم مباحثه‌ای غیررسمی است که در آن هماهنگ سازی قوانین ملی در زمینه انرژی، امنیت انرژی و قیمت گذاری انرژی مورد بحث و تبادل نظر قرار می‌گیرد. در نشست‌های این باشگاه نه تنها نمایندگان کشورهای عضوسازمان همکاری شانگهای که حتی نمایندگان ترکیه یا عربستان سعودی هم به طور منظم حضور دارند.
در این زمینه، ابتکار روسیه برای ایجاد اتحادیه گازی با قزاقستان و ازبکستان معنای دیگری پیدا می‌کند. این دوکشور در زمینه امنیت انرژی با چالش‌هایی روبرو هستند و روسیه بخشی از حجم گاز مورد نیاز این کشورها را تأمین می‌کند. اما آستانه و تاشکند از تحریم‌های ثانویه به خاطر همکاری در چارچوب این اتحادیه هراس دارند و همکاری در داخل باشگاه انرژی می‌تواند این خطرات را خنثی کند.
نقش سازمان همکاری شانگهای در اوراسیای بزرگ
وضعیت متشنج ژئوپلیتیک بین المللی تصویر جهان را به شدت تغییر می‌دهد. واقعیت‌های ژئوپلیتیکی جدید عملاً جهان را به دو دسته شامل کشورهایی که طرفدار نظم جهانی چند قطبی هستند و کشورهای حامی و طرفدار هژمونی ایالات متحده، تقسیم کرده است. در همان زمان، کار بسیاری از نهادهای بین المللی حتی نهادهای منطقه‌ای دچار اختلال شده است. در چنین وضعیت و زمینه‌ای، اهمیت عملکرد مؤثر سازمان همکاری شانگهای افزایش پیدا می‌کند.
روند فعالی برای رسمی کردن نظم بین منطقه‌ای در اوراسیا وجود دارد و پیوستن سازمان همکاری شانگهای به این روند بسیار مهم است. پیش از این، روسیه، به عنوان بخشی از این روند، ابتکار عمل خود - مشارکت اوراسیای بزرگ - را پیشنهاد داده و به ترویج آن ادامه می‌دهد. این ابتکار شامل ایجاد شرایط لازم برای تعامل بین نهادهای مختلف در این قاره، از جمله هم نهادهای منطقه‌ای (اتحادیه اقتصادی اوراسیا؛ سازمان همکاری شانگهای؛ آسه آن و …) و هم کشورها است.
سازمان همکاری شانگهای در طی بیش از ۲۰ سال از عمر خود، نه تنها زمینه ساز همکاری بین بازیگران کلیدی در قاره اوراسیا بوده است، بلکه به گسترش تعامل بین آنها کمک کرده است. وضعیت ژئوپلیتیک جدید ممکن است تحول بیشتر سازمان را تسریع بخشد.
رمزگشایی از تجارت ایران و کشورهای عضو شانگهای
جمع واردات و صادرات ایران و کشورهای اصلی عضو سازمان شانگهای در بهار و تابستان امسال به ۲۰.۵ میلیارد دلار رسیده و ایران در مقابل ۴.۵ میلیون تن واردات ۳۱ میلیون تن صادرات به ثبت رسانده است.
 ۴۲ درصد جمعیت، ۳۰ درصد از تولید ناخالص داخلی و ۲۵ درصد از تجارت جهان در کشورهای می‌گذرد که خود را عضو سازمان شانگهای می‌دانند.سازمان همکاری‌های شانگهای (SCO)، که در سال ۲۰۰۱ تأسیس شد، یک سازمان بین‌المللی است که هدف اصلی آن تقویت همکاری‌های چندجانبه در حوزه‌های سیاسی، اقتصادی، امنیتی، و فرهنگی بین کشورهای عضو هست. در ابتدا، این سازمان به‌عنوان یک نهاد امنیتی با تمرکز بر مبارزه با تروریسم، افراط‌گرایی و جدایی‌طلبی شکل گرفت، اما با گذشت زمان به حوزه‌های اقتصادی و فرهنگی نیز گسترش یافت.چین، روسیه، هند، پاکستان، قزاقستان، قرقیزستان، تاجیکستان، ازبکستان و ایران ۹ عضو اصلی این سازمان بین‌المللی را تشکیل می‌دهند.سازمان همکاری‌های شانگهای علاوه بر تمرکز بر ارتقای ارتباطات در حوزه امنیتی و فرهنگی اجتماعی بر حوزه اقتصاد متمرکز است. به عقیده کارشناسان، عضویت ایران در SCO فرصتی برای تقویت روابط اقتصادی و امنیتی با کشورهای عضو است. با توجه به تحریم‌های غرب علیه ایران، این عضویت می‌تواند به‌عنوان یک کانال برای گسترش تجارت و همکاری‌های منطقه‌ای عمل کند.با توجه به این مسئله قصد داریم تا با اتکا به آمار شش‌ماهه گمرک جمهوری اسلامی ایران در سال ۱۴۰۳ به‌روزترین وضعیت تجارت ایران با هشت عضو اصلی سازمان همکاری‌های شانگهای را عبور کنیم. تراز تجاری ایران با اعضای سازمان شانگهای ۵۰۰ میلیون دلار منفی است
تراز تجاری که از کسر میزان صادرات از واردات غیرنفتی کشور در بهار و تابستان ۱۴۰۳ محاسبه شده است بین ایران و ۸ عضو دیگر سازمان شانگهای منفی است. به معنای دیگر ایران در ۶ ماه اول سال ۱۴۰۳، ۱۰.۵ میلیارد دلار واردات داشته و ۱۰ میلیارد دلار نیز به این ۹ کشور صادرات داشته است.نگاه جزئی‌تر به تراز تجاری نشان می‌دهد، که تراز ایران با کشورهای هند، قزاقستان، قرقیزستان، پاکستان و ازبکستان مثبت بوده اما تراز تجاری با کشورهای روسیه و چین منفی است.بیشترین تراز مثبت ایران با پاکستان و کمترین تراز تجاری ایران با چین به ثبت رسیده که به ترتیب ۶۸۵.۷ میلیون دلار و -۱۲۹۱ میلیون دلار است.
واردات ۱۰.۵ میلیارد دلاری ایران از کشورهای عضو شانگهای
نگاهی به واردات ایران از ۸ عضو اصلی کشورهای عضو شانگهای بیانگر آن است که ۸۱ درصد واردات از مقصد چین انجام می‌شود، روسیه، هند و پاکستان نیز به ترتیب با ۷.۶، ۷.۵ و ۳.۱ درصد جایگاه‌های بعدی را در اختیار داشته و سهم واردات از ازبکستان، تاجیکستان، قزاقستان و قرقیزستان هم به یک درصد نمی‌رسد.میزان وزن محموله‌های وارداتی به ایران نیز ۴.۵ میلیون تن برآورد می‌شود.
 ۳۱ میلیون تن صادرات ایران به کشورهای عضو شانگهای
در مقابل واردات ایران ۱۰ میلیارد دلار صادرات به کشورهای عضو شانگهای داشته که از این میزان ۷۱.۸ درصد صادرات به کشور چین انجام شده است، پاکستان، هند و روسیه نیز به ترتیب ۱۰.۱، ۸.۵، ۴.۹ درصد بوده است.میزان وزن محموله‌های صادرات از ایران نیز ۳۱ میلیون تن برآورد می‌شود.
 صادرات منابع در مقابل واردات فناوری
عجیب‌ترین مورد در ارتباط با تجارت ایران و کشورهای عضو سازمان شانگهای ارزش محصولات وارداتی و صادراتی است. جایی که هر تن محصول صادرات ایران به کشورهای عضو سازمان شانگهای تنها ۳۲۲ دلار ارزش دارد اما ارزش محصولات وارداتی از این کشورها ۲۳۰۶ دلار است. به معنای دیگر ارزش محصولات وارداتی ایران در هر تن ۷ برابر ارزش محصولات صادراتی است.
کارشناسان، علت این تفاوت در میزان ارزش محصولات را صادرات کالاهایی با فناوری ابتدایی از ایران و واردات کالاهای با فناوری بالا می‌دانند. تداوم این مسئله در بلند می‌تواند ضربات محکمی به اقتصاد ایران وارد کند.نوید فهیم‌زاده کارشناس انرژی معتقد است که فقدان یک سیاست صنعتی برای ایران مهم‌ترین دلیل صادرات منابع است و در درازمدت این مسئله می‌تواند یک ایران کلنگی را تحویل نسل آینده بدهد. به طور کلی، سازمان همکاری‌های شانگهای یکی از بلوک‌های مهم در سطح جهانی است که هم از نظر جمعیت و هم از نظر تولید اقتصادی و تجارت تأثیر قابل‌توجهی دارد. توسعه تجارت با این نهاد بین‌المللی می‌تواند آینده تضمین شده برای کشور فراهم کند اما نسبت فعالیت‌های اقتصادی مشترک باید به‌فوریت در غالب یک برنامه صنعتی مشخص شود تا ایران صرفاً تأمین‌کننده کالاهای اولیه این سازمان نباشد.
نشست سازمان همکاری شانگهای؛ وقت نقش آفرینی برای صلح
نزدیک به سه دهه از پایه گذاری سازمان همکاری شانگهای با هدف تقویت چندجانبه گرایی و ایجاد موازنه در برابر نفوذ آمریکا و ناتو در منطقه و نیز به منظور «کمک به تقویت توسعه و امنیت جهانی و ساختن آینده و سرنوشتی مشترک و زیبا برای تمام بشریت در سایه صلح، عدالت و برابری» می گذرد.
اگرچه نقش سازمان همکاری شانگهای از زمان تأسیس آن تاکنون در منطقه به ویژه در حوزه همکاری های اقتصادی افزایش یافته است اما برخلاف سازمان پیمان آتلانتیک شمالی (پیمان ناتو) و پیمان ورشو سابق، هنوز یک معاهدهٔ دفاعی چندجانبه به ‌شمار نمی‌رود. با این وجود، همکاری در حوزه مسایل امنیتی، ضدتروریسم و تلاش جمعی برای تقویت امنیت منطقه ای یکی از اصلی ترین دغدغه های این سازمان است. «ساختار منطقه‌ای ضدتروریسم» سازمان همکاری شانگهای در نشست تابستان ۲۰۰۴ در شهر تاشکند در ازبکستان تهیه و تصویب شد.
کشورهای عضو این سازمان منطقه ای تا کنون چندین رزمایش مشترک بزرگ برگزار کرده اند که از آمادگی و پتانسیل های بالای این سازمان به ویژه بعد از پیوستن هند و پاکستان به عنوان دو قدرت بزرگ هسته ای جهان و نیز جمهوری اسلامی ایران به عنوان یکی از بزرگترین قدرت های دفاعی، بازدارندگی و نظامی در منطقه، در حوزه های دفاعی-نظامی حکایت دارد.
هم اکنون، ۱۰ کشور شامل چین، روسیه، هند، ایران، پاکستان، قزاقستان، قرقیزستان، تاجیکستان، ازبکستان و بلاروس اعضای اصلی سازمان همکاری شانگهای هستند و تعداد قابل توجهی از کشورهای مسلمان منطقه از جمله عربستان، ترکیه، مصر و ... نیز از شرکای گفت و گوی این سازمان هستند. حضور کشورهای قدرتمندی نظیر چین، روسیه، ایران ، هند و پاکستان، همچنین حضور کشورهای مهم حوزه آسیای میانه از جمله قزاقستان، قرقیزستان، تاجیکستان و ازبکستان نیز نقش داشتن کشورهایی مهم جهان اسلام از جمله عربستان، مصر و ترکیه در سازمان همکاری شانگهای، انتظارات فراوانی از این سازمان برای نقش آفرینی در کمک به صلح و امنیت و عدالت در منطقه نزد مردم و افکار عمومی جهان ایجاد کرده است.
از سوی دیگر، و در شرایطی که شورای به اصطلاح امنیت سازمان ملل به عنوان اصلی ترین نهاد مسئول تامین صلح و امنیت برای انسان ها عملا در برابر یکی از بزرگترین جنایات علیه بشریت در قلب خاورمیانه سکوت کرده و صرفا با تکرار یک سری شعارهای بی خاصیت، قتل عامل دهها هزار انسان بی گناه را به نظاره نشسته است، در چنین شرایطی عضویت چین و روسیه به عنوان دو عضو دائم شورای امنیت و نیز حضور چهار قدرت هسته ای برتر جهان(روسیه، چین، هند و پاکستان) در میان اعضای اصلی سازمان همکاری شانگهای، باعث شده تا انتظار افکار عمومی جهان و به ویژه ملت های مظلوم و رنج دیده خاورمیانه از نقش آفرینی سازمان همکاری شانگهای برای متوقف کردن ارابه جنگ و جنایت و کشتار رژیم صهیونیستی به مراتب افزایش یافته است.
تنها حدود دو هفته از برگزاری هفتاد و نهمین مجمع عمومی سازمان ملل با حضور سران تمام کشورهای عضو به عنوان بزرگ ترین رویداد جهانی با هدف ترویج و تقویت صلح و امنیت در جهان می گذرد و حتی بعد از برگزاری این نشست، رژیم صهیونیستی بر شدت و وسعت ترورها و جنایات و کشتار خود در خاورمیانه افزوده است. این یعنی دیگر هیچ امیدی با سازمان مللی که تحت نفوذ برخی قدرت های غربی خاصیت اصلی خود را از دست داده، نیست.
بعلاوه، روابط گسترده برخی قدرتهای بزرگ عضو سازمان همکاری شانگهای و اثرگذار در معادلات جهانی از جمله چین ، روسیه و هند با اسرائیل و پتانسیل بالای این قدرتها برای اثرگذاری در رفتارهای تل آویو، انتظار بحق و بجای مردم منطقه و جهان از این سازمان را برای تحت فشار قرار دادن این رژیم و متوقف کردن جنایات آن در غزه و لبنان و اقدامات تروریستی آن در گوشه و کنار خاورمیانه بالا برده است.
این روزها که انتقادهای زیادی به کشورهای مسلمان حوزه آسیای میانه بخاطر سکوت آنها در برابر جنایات اسرائیل علیه مردم فلسطین و لبنان مطرح است، نشست پیش روی سازمان همکاری شانگهای به میزبان پاکستان فرصت مناسبی است تا اعضای آسیای میانه ای این سازمان مهر سنگین سکوت خود را بشکنند و در عمل، گامی در جهت مسئولیت خود در قبال کمک به امنیت و صلح بردارند.
عضویت برخی اعضای مهم و کلیدی سازمان همکاری شانگهای در برخی دیگر از نهادهای مهم و اثرگذار بین المللی نظیر بریکس نیز باعث شده تا سازمان همکاری شانگهای توان و ظرفیت بالاتری برای اثرگذاری در تحولات منطقه ای و بین المللی داشته باشد.
بدون تردید، در نزدیک به سه دهه گذشته که از زمان تاسیس سازمان همکاری شانگهای می گذرد، این سازمان هیچ گاه تا این حد بطور جدی در شرایط آزمون برای اثبات اثرگذاری نقش خود به عنوان یک نهاد کمک کننده به امنیت و صلح منطقه ای و دفاع از عدالت و بشریت قرار نگرفته بود و امروز که یکی از بزرگترین جنایات علیه بشریت در نزدیکی حوزه جغرافیایی کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای در حال وقوع است، هیچ ماموریتی فوری تر و مهم تر از کمک به متوقف کردن این جنایات برای این سازمان مدعی «کمک به تقویت توسعه و امنیت جهانی و ساختن آینده و سرنوشتی مشترک و زیبا برای تمام بشریت در سایه صلح، عدالت و برابری» متصور نیست.
به ویژه، افکار عمومی جهان از چین و روسیه به عنوان دو قدرت بزرگ جهانی و دو عضو دائم شورای امنیت سازمان ملل انتظار دارند با استفاده از جایگاه و کرسی دائم خود نزد شورای امنیت به عنوان یک ابزار اثرگذار، ضمن تلاش برای بی اثر کردن حمایت های آمریکا و دو عضو دائم غربی دیگر شورای امنیت از اقدامات ضربشری اسرائیل در خاورمیانه، نقشی فعال تر، موثرتر و ملموس تر در راستای ماموریت و وظیفه اصلی خود در این شورا برای مقابله با نسل کشی و دفاع از حقوق و امنیت ملت ها ایفا کنند.
حدود ۱۵ ماه پیش (۱۳ تیرماه ۱۴۰۲) بیست و سومین اجلاس سران کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای به میزبانی هند و بطور مجازی برگزار شد که اهمیتی حیاتی و مضاعف هم برای این سازمان بزرگ منطقه ای و هم برای جمهوری اسلامی ایران داشت چرا که در آن نشست، ایران رسما به جمع اعضای اصلی این سازمان پیوست و این مهم، به معنای فرصت ها و ظرفیت های فراوان و منافع متقابل ایران و سازمان همکاری شانگهای است.
بدون تردید، یکی از مهم ترین دستور کارهای جمهوری اسلامی ایران برای شرکت در بیست و سومین نشست نخست وزیران کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای به میزبانی پاکستان، استفاده از ظرفیت این سازمان برای مقابله موثر برای متوقف کردن ماشین جنگ و کشتار اسرائیل خواهد بود و محمدرضا عارف معاون اول رئیس جمهوری اسلامی ایران در دستورالعمل ماموریت خود در سفر قریب الوقوع به اسلام آباد، بندهای مهمی در خصوص تحولات غم انگیز جاری در فلسطین و لبنان خواهد داشت.
ایران و پاکستان از ظرفیت گسترش ارتباطات میان اعضای شانگهای برخوردارند
سفیر جمهوری اسلامی ایران در پاکستان گفت: سازمان همکاری شانگهای یک مجمع قوی منطقه‌ای برای دستیابی به اهداف مشترک است و ایران و پاکستان قادرند با استفاده از ظرفیت‌های خود زمینه اتصال اعضای شانگهای به اوراسیا را از شرق، فراهم کنند.
امیری مقدم در آستانه برگزاری اجلاس آتی روسای دولت‌های کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای در اسلام‌آباد طی مصاحبه‌ای با تلویزیون ملی پاکستان اظهار داشت: شانگهای یک ابتکار بسیار مهم برای کشورهای شرق و اوراسیا به شمار می‌رود که در کنار هم قادر به دستیابی به منافع مشترک و مقابله با چالش‌های مشترک خواهند بود.
وی افزود: خوشبختانه جمهوری اسلامی ایران از سال گذشته به عضویت کامل سازمان همکاری شانگهای درآمد تا بتواند نقش فعالانه‌ای را برای پیشبرد دستور کار این سازمان و به اشتراک‌گذاری توانمندی‌های خود با سایر اعضایآن ایفا کند.
امیری مقدم تاکید کرد: اعضای سازمان شانگهای عزم جدی برای اجرای ابتکارات مشترک به ویژه همگرایی در منطقه، دسترسی آسان به بازارهای یکدیگر و خطوط اتصالی از شرق به اوراسیا و روسیه دارند.
وی با اشاره به سفر آتی معاون اول رئیس جمهور ایران به پاکستان برای شرکت در اجلاس سازمان شانگهای، گفت: تهران و اسلام‌آباد می توانند به دروازه اتصال شرق به اوراسیا تبدیل شوند و از این ظرفی خود برای گسترش تعاملات فرامرزی میان اعضای شانگهای استفاده کنند.
سفیر کشورمان اظهار داشت: ایران و پاکستان در خط مرزی حوزه شرق، اوراسیا و روسیه قرار گرفته‌اند بنابراین ما ۲ کشور همسایه قادر به مدیریت مراودات قوی مرزی در این خطوط مرزی و تسهیل این روند برای سایر شرکای خود در سازمان شانگهای خواهیم بود.
فرصت‌ها و چالش‌های سازمان شانگهای از نگاه اندیشمندان پاکستانی
در آستانه نشست سازمان شانگهای در اسلام‌آباد جمعی از دانشمندان سیاسی و کارشناسان حوزه دفاعی، امنیتی و اقتصادی پاکستان خواستار تقویت همگرایی منطقه‌ای و تدوین یک برنامه امنیت جمعی در منطقه شانگهای و میان کشورهای عضو شدند.
اندیشکده مطالعات راهبردی اسلام‌آباد (ISSI) و موسسه مطالعات منطقه‌ای (IRS) با برگزاری همایش‌هایی به بررسی فرصت‌ها و چالش‌های پیش روی سازمان همکاری شانگهای مانند کارشکنی قدرت‌های غربی برای تحت الشعاع قرار دادن همگرایی و همکاری‌های سازنده میان شرکای شانگهای و همزمان تدوین یک برنامه امنیت جامع برای تضمین آینده اقتصادی ملت‌های حوزه سازمان همکاری شانگهای و دسترسی آسان اعضا به بازارهای پرداختند.
سخنرانان، عمده چالش‌های پیش روی سازمان شانگهای را توسعه طلبی قدرت‌های بزرگ و سیاست های آنان در تضاد با منافع کشورهای منطقه، تدوین نشدن یک پیمان امنیتی جمعی میان اعضای شانگهای و فقدان سیستم یکپارچه مالی و بانکی در راستای تجارت هماهنگ و عاری از قوانین پیچیده و مختلف کشورهای عضو برشمردند.
بابر امین دیپلمات پاکستانی و هماهنگ کننده ملی این کشور در سازمان همکاری شانگهای با حائز اهمیت دانستن اجلاس آتی روسای دولت‌های این سازمان در اسلام‌آباد گفت: پاکستان متعهد به همکاری با شرکای خود در سازمان شانگهای است‌.
وی با یادآوری همکاری‌های نزدیک ایران و پاکستان در سازمان همکاری اقتصادی (اکو) و سازمان شانگهای افزود: پروژه «راهروی مشترک اقتصادی پاکستان-چین» و «یک پهنه، یک راه» دو پروژه مهم برای کمک به پیشبرد اهداف سازمان همکاری شانگهای به شمار می رود و دولت اسلام‌آباد آماده به اشتراک گذاشتن توانمندی و ظرفیت‌های خود با سایر اعضای شانگهای است.
هماهنگ کننده ملی پاکستان در سازمان شانگهای اظهار داشت: 6 کریدور حمل و نقلی در منطقه پیرامون شانگهای وجود دارد ‌که در میان آن کریدور شمال-جنوب نیز می تواند در نقش آفرینی سازمان شانگهای تاثیر گذار باشد.
کارآمدی سازمان شانگهای برای مقابله با تحریم‌ها
سحر کامران نماینده مجلس پاکستان طی اظهارات خود در موسسه مطالعات منطقه‌ای اسلام‌آباد گفت: کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای باید برای استفاده از پتانسیل های تجاری و بازرگانی خود اقدام به معرفی ارز مشترک فی مابین اعضای این سازمان کنند.
وی افزود: همکاری‌های مشترک در حوزه انرژی، تشکیل سیستم مشترک بانکی و تسهیل تجارت آزاد می تواند راهکار اساسی برای مقابله سازمان همکاری شانگهای با تحریم‌ها باشد.
فیصل شاه، افسر بازنشسته نیروی دریایی پاکستان نیز خواستار تشکیل یک سازوکار ویژه امنیتی میان اعضای شانگهای به ویژه در حوزه امنیت دریایی شد و گفت که جمهوری اسلامی ایران در یکی از نشست‌های وزیران دفاع سازمان شانگهای در هند پیشنهادات سازنده‌ای را برای تشکیل اتحاد دریایی و شبکه مشترک دریانوردی مطرح کرد که باید از آن الگوبرداری کنیم.
لزوم مقابله با هژمونی غرب
آمنه خان استاد دانشگاه و کارشناس حوزه راهبردی در کنفرانس اندیشکده مطالعات راهبردی اسلام‌آباد گفت: با توجه به حضور چین و روسیه در سازمان شانگهای که ۲ عضو قدرتمند دائم شورای امنیت سازمان ملل متحد هستند باید از این ویژگی برای مقابله به هژمونی قدرت‌های غربی و اقدامات یکجانبه گرایی بهره‌برداری کنیم.
وی تاکید کرد: سازمان همکاری شانگهای یک مجمع چندجانبه گرایی است و اعضای آن با معرفی توانمندی‌ها و ظرفیت‌های خود در سطح ملی، منطقه‌ای و بین المللی قادر خواهند بود تا از منافع ملت‌های خود دفاع کنند.
دکتر عظمی سراج استاد حوزه امنیتی دانشگاه فدرال اردو نیز با تاکید بر تحکیم همگرایی منطقه‌ای و گشایش‌های فرصت‌های جدید مراودات اقتصادی میان اعضای شانگهای افزود: باید مسیر تجارت آسان در حوزه سازمان شانگهای از طرق امضای پیمان تجارت آزاد، تجارت ترجیحی و کاهش تعرفه‌ها را فراهم کرد.
وی اظهار داشت: نیاز امروز ملت‌های حوزه‌ شانگهای ایجاد خطوط ارتباطات از جمله انتقال انرژی میان کشورهای عضو، تقویت نیروی انسانی و تولید فرصت‌های شغلی است.
مبارزه با ترور و تحرکات ضد امنیتی در دستور کار سازمان شانگهای
مسعود خالد سفیر سابق پاکستان در چین اظهار داشت: تقویت چارچوب همکاری‌های امنیتی و تبادل تجربیات در حوزه مبارزه با تروریسم میان اعضای شانگهای در کنار ابتکارات اقتصادی، فرهنگی و سیاسی اجتناب ناپذیر است.
وی افزود: همه اعضای شانگهای خواستار برخورد جدی و موثر علیه نیروهای ضد امنیت، شبکه‌های تروریستی و پدیده تجزیه طلب بوده و برخی از این کشورها به شدت با این چالش روبرو هستند لذا تدوین امنیت جمعی به هم افزایی بیشتر در منطقه کمک می کند.
خالد محمود سفیر اسبق پاکستان در جمهوری اسلامی ایران و رئیس هیات مدیره اندیشکده مطالعات راهبردی اسلام‌آباد نیز اظهار داشت که فقدان خط هوایی مستقیم میان پایتخت‌های اعضای سازمان همکاری شانگهای یک چالش در مسیر تقویت روابط مردمی و تسهیل تجارت مشترک به شمار می‌رود.
وی تاکید کرد: اتصال پایتخت‌های اعضای شانگهای به یکدیگر از طریق راه اندازی خطوط پروازی مستقیم گامی بلند در مسیر همگرایی منطقه‌ای و همکاری‌های دوجانبه و چندجانبه خواهد بود.
بررسی و جایگاه انرژی در سازمان همکاری شانگهای – با تأکید بر زیرساخت حقوقی آن
سازمان همکاری شانگهای یک سازمان منطقه‌ای (اوراسیایی) بین‌الدولی است که برای همکاری‌های چندجانبه در زمینه‌های امنیتی، اقتصادی و سیاسی تشکیل شده است. در حال حاضر، این سازمان شامل چین، هند، ایران، قزاقستان، قرقیزستان، پاکستان، روسیه، تاجیکستان و ازبکستان است. این کشورها در مجموع ۲۰ درصد ذخایر نفتی و ۵۰ درصد ذخایر گاز جهان را در اختیار دارند.
همانند سایر سازمان‌های بین‌المللی، اهداف و اصول و ارکان (ساختار) سازمان در سند مؤسس آن مشخص شده است. هدف اصلی سازمان توسعۀ روابط و تقویت همکاری‌های چندجانبه در حوزه‌های مختلف ازجمله انرژی است. ارکان اصلی سازمان نیز عبارتند از شورای روسای حکومت‌ها، شورای روسای دولت (نخست وزیران)، شورای وزرای امور خارجه، نشست روسای وزارتخانه‌ها و/یا آژانس‌ها، شورای هماهنگ کنندگان ملی، ساختار ضد تروریستی منطقه‌ای، و دبیرخانه. البته شورای رؤسای حکومت‌ها ممکن است تصمیم به ایجاد سایر نهادهایی که برای فعالیت سازمان لازم است بگیرد و در این خصوص محدودیتی وجود ندارد.