انقلاب هوش مصنوعی در ایران

 مریلا سپهروند- در حال حاضر حقیقتا در زمینه هوش مصنوعی ما در ایران در اول راه هوش مصنوعی قرار داریم. امروزه هوش مصنوعی به جایی رسیده که توانسته در زندگی فردی مردم نفوذ پیدا کنید و استفاده از آن در برخی کارهای روزمره بسیار ناملموس است، در حالی که ما تنها متوجه تاثیرات هوش مصنوعی نیستیم. این مسئله نشان می‌دهد که رفته رفته استفاده از هوش مصنوعی بیش‌تر خواهد شد و کاربردهای جدی‌تری پیدا خواهد کرد. همین حالا هم از هوش مصنوعی در حوزه‌هایی مانند پزشکی، صنایع تولیدی، بازاریابی، اتوماسیون فرآیندهای مختلف، اقتصاد و … به کار می‌رود و آینده‌ای شگفت انگیز نیز پیش بینی می‌شود. هم‌چنین فعالیت‌هایی مانند طراحی سیستم‌های ایمنی، مسائل تشخیص هویت، بازی‌های کامپیوتری، طراحی سیستم‌های پیشرفته نظامی، طراحی نرم‌افزارهای هوشمند و… همه رو به پیشرفت هستند و برای پیشرفته‌تر شدن به هوش مصنوعی نیاز دارند. با توجه به همه‌ی این مسائل استفاده از هوش مصنوعی هر روز بیش‌تر از روز دیگر خواهد شد و هم چنان که کاربردهای آن گسترش خواهد بافت نیاز به متخصصان هوش مصنوعی هم بیش‌تر خواهد شد. همین امر باعث می‌شود تا فرصت‌های شغلی برای متخصصان هوش مصنوعی روز به روز بیش‌تر شود! هوش مصنوعی با سرعتی بی‌سابقه در حال تغییر جهان است و ایران نیز نمی‌تواند از این تحول‌آفرین بی‌نصیب باقی بماند؛ در حالی که قدرت‌های جهانی به سمت تسلط بر این فناوری پیش می‌روند، ایران باید نقشه دقیق برای جایگاه خود در این منطقه ترسیم کند.
حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، روز سه‌شنبه، ششم شهریورماه در نخستین دیدار مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور و  اعضای هیئت دولت چهاردهم که همزمان با هفته دولت صورت گرفت، تاکید کردند: «امروز هوش مصنوعی با شتاب حیرت‌دهنده‌ای پیش می‌رود؛ در حال حاضر دستگاه‌های مختلف ما، نظامی و غیرنظامی از هوش مصنوعی استفاده می‌کنند اما این ما را فریب ندهد. در مسئله‌ هوش مصنوعی، بهره‌بردار بودن امتیاز نیست، لایه‌های عمیقی دارد این فناوری باید در آن لایه‌ها مسلط شد. آن لایه‌ها دست دیگران است.»
مقام معظم رهبری افزودند: «اگر شما نتوانید لایه‌های عمیق و متنوع هوش مصنوعی را، این فناوری را تأمین کنید، فردا اینها یک ایستگاهی مثل ایستگاه اتمی، آژانس اتمی درست می‌کنند برای هوش مصنوعی که الان دارند مقدماتش را فراهم می‌کنند که اگر چنانچه به آن ایستگاه رسیدید باید اجازه بگیرید در فلان بخش از هوش مصنوعی استفاده کنید در فلان بخش دیگر حق ندارید استفاده کنید.» ایشان با اشاره به تلاش فرصت‌طلبان و قدرت‌طلبان دنیا برای محدود کردن دسترسی دیگر کشورها به برخی حوزه‌های هوش مصنوعی از طریق ایجاد آژانس  هوش مصنوعی بر ضرورت تلاش برای رسیدن به فناوری‌های عمیق و ژرف و دنبال کردن لایه‌های زیرساختی هوش مصنوعی در کشور تأکید کردند. اما این نخستین بار نیست که مقام معظم رهبری به موضوع هوش مصنوعی اشاره می‌کند. یکی از معروف‌ترین سخنان رهبر انقلاب پیرامون هوش مصنوعی، لزوم قرار گرفتن ایران در بین 10 کشور حوزه هوش مصنوعی است.
سخنان مشهور مقام معظم رهبری مبنی بر لزوم قرار گرفتن ایران در بین 10 کشور برتر حوزه هوش مصنوعی
ایشان در بیانات در دیدار جمعی از نخبگان و استعدادهای برتر علمی کشور در آبان 1400 نیز فرمودند: «من پیشنهاد می‌کنم یکی از مسائلی که مورد تکیه و توجّه و تعمیق واقع می‌شود، مسئله‌ هوش مصنوعی باشد که در اداره‌ی آینده‌ دنیا نقش خواهد داشت؛ حالا یا در معاونت علمی رئیس‌جمهور یا در دانشگاه باید کاری کنیم که ما در دنیا حدّاقل در [بین] ده کشور اوّل در مورد هوش مصنوعی قرار بگیریم که امروز نیستیم؛ امروز کشورهایی که درجه‌ی اوّل در مسئله‌ی هوش مصنوعی هستند، حالا غیر از آمریکا و چین و مانند اینها که در رده‌های بالا هستند، بعضی از کشورهای آسیایی هم هستند، بعضی کشورهای اروپایی هم هستند [امّا] ما نیستیم؛ البتّه کشورهای آسیایی ظاهراً بیشتر هم هستند؛ در آن ده‌ رتبه‌ی اوّل، تعداد کشورهای آسیایی بیشتر است. باید کاری کنیم که حدّاقل به ده کشور اوّل دنیا در این مسئله برسیم.» در واقع رهبری در سخنانی مهم، با تأکید بر نقش حیاتی هوش مصنوعی در آینده کشور و جهان، جامعه نخبگانی را به حرکت فراخواندند. ایشان با اشاره به پتانسیل بالای ایران در این حوزه، تمام دستگاه‌ها و ارگان‌ها را موظف کردند تا برای دستیابی به جایگاه شایسته ایران در عرصه هوش مصنوعی، تمام تلاش خود را به کار گیرند.
در پی این سخنان، شاهد افزایش چشمگیر سرمایه‌گذاری در حوزه هوش مصنوعی، ایجاد مراکز تحقیقاتی تخصصی، و برگزاری رویدادهای علمی متعدد در این زمینه بوده‌ایم و از همه مهم‌تر تشکیل مرکز ملی هوش مصنوعی به دستور شهید رئیسی بود.
تحلیل اندیشکده آمریکایی از انقلاب هوش مصنوعی در ایران
کارشناس موسسه «امریکن اینترپرایز» گزارشی را در خصوص توجه و تلاش جمهوری اسلامی برای گسترش هوش مصنوعی در ایران و بهره گیری از فناوری‌های نوین منتشر کرده است.
«مایکل روبین» کارشناس ارشد این اتاق فکر آمریکایی در تحلیل کارکرد و جایگاه فناوری هوش مصنوعی در ایران آورده است ظهور هوش مصنوعی (AI) حکایت از یک جهش تکنولوژیکی دارد.
در حالی که بسیاری از کشورهای خاورمیانه به طور سنتی به دلیل ترس از بروز چالش یا آسیب پذیرشدن حکومت های خود در پذیرش فناوری جدید محتاطانه و کند رفتار می کنند، ایران که از قرن نوزدهم درجستجوی تکنولوژی حرکت کرده است، اکنون هم به دنبال پیشرو بودن در فناوری هوش مصنوعی است. برای نمونه ایران از جمله نخستین کشورهای جهان بود که تلگراف را پذیرفت و بعدها رادیو و تلویزیون را نیز قبل از همسایگانش ایجاد کرد. این روند در مورد اینترنت هم برای جمهوری اسلامی رخ داد و ایران دومین سرزمین در خاورمیانه بود که پس از اسرائیل از اینترنت استقبال کرد.
در بخشی از این گزارش آمده است: دولت جمهوری اسلامی اکنون در حال تلاش برای ایجاد یک نهاد نظارتی و سیاست گذاری جهت مدیریت نفوذ هوش مصنوعی در ایران است. در حالی که این روند در زمان رئیس جمهوری فقید «ابراهیم رئیسی» آغاز شده بود، «محمد مخبر» جانشین موقت او درست قبل از انتخاب «مسعود پزشکیان»، یک «سازمان ملی هوش مصنوعی» جدیدی را افتتاح کرد. ماریکل روبین با ابراز تردید در زمینه درک کامل و درست از فرصت‌ها و تهدیدهایی که هوش مصنوعی به همراه دارد، افزود: چند ماه قبل در عراق، یک کارشناس دینی شیعه به من گفت که فکر نمی‌کند هوش مصنوعی حداقل از نظر مذهبی مشکلی ایجاد کند.
وی اعتقاد دارد ساختار دینی در ایران هم اعتقاد دارد که هم قادر است هوش مصنوعی را مهار کند و هم از آن در راستای منافع خود بهره برداری نماید. در همین راستا ژوئن 2024، دبیر بخش فناوری های هوشمند حوزه های علمیه از نامزدهای ریاست جمهوری خواست تا از این فناوری برای افزایش مشارکت رای دهندگان استفاده کنند. نویسنده در بخش پایانی این تحلیل با اشاره به استفاده از هوش مصنوعی در حوزه های امنیتی، نظامی و اطلاعاتی آورده است که قرار دادن این مرکز زیر نظر ریاست جمهوری، نگاه نظام را به این مقوله نشان می‌دهد؛ ضمن آنکه این احتمال وجود دارد که جایگاه آن در آینده ارتقا پیدا کند زیرا ممکن است در آینده اهمیت و کارکردهای آن افزایش یابد و هوش مصنوعی به نوعی تهدید تبدیل شود.
 رتبه جهانی ایران در ۷ حوزه هوش مصنوعی اعلام شد
رتبه ایران در فناوری شبکه‌­های عصبی رتبه ششم جهانی، در فناوری‌های هوش مصنوعی ۱۶ رایانش بصری و پردازش زبان طبیعی ۲۵، یادگیری ماشینی ۱۷، فناوری رباتیک ۲۷ و فناوری سیستم­‌های چند عاملی ۱۲ است. به گزارش مؤسسه استنادی و پایش علم و فناوری جهان اسلام (ISC)، دکتر سید احمد فاضل‌زاده رئیس مؤسسه ISC گفت: هوش مصنوعی به عنوان قلب انقلاب صنعتی چهارم را می‌توان یکی از بزرگ‌ترین اتفاقات در دهه‌های اخیر قلمداد کرد که می‌تواند مزایای زیادی را برای کسب و کارها، صنایع و افراد جامعه داشته باشد. هوش مصنوعی دانشی بسیار گسترده و پیچیده است که شاخه‌های متعددی از جمله رایانش بصری، پردازش زبان طبیعی، یادگیری ماشینی، رباتیک، شبکه‌های عصبی و سیستم‌های چند عاملی را در برمی‌گیرد.
فاضل زاده افزود: در حال حاضر جمهوری اسلامی ایران در زمینه هوش مصنوعی در ابتدای راه قرار دارد و تحولات ناشی از انقلاب صنعتی چهارم چنان که باید در صنعت ایران اتفاق نیفتاده است. در چنین انقلابی، فناوری و شاخه‌های هوش مصنوعی سهم مهمی در ارزش آفرینی اقتصادی دارند. در بسیاری از کشورهای پیشرفته جهان برای استقبال از این تغییر بسیار مهم فلسفی، اقتصادی، اجتماعی و مدیریتی سندهای مفصلی در دست تهیه است تا بتوانند در آینده این تحولات سهمی داشته باشند. در کشور ما نیز، اعضای شورای عالی انقلاب فرهنگی، در نهصد و یکمین جلسه خود مورخ ۳۰ خردادماه سال جاری، کلیات سند ملی تأسیس سازمان و شورای راهبری هوش مصنوعی جمهوری اسلامی ایران را به تصویب رساندند. با تصویب کلیات سند ملی هوش مصنوعی و تأسیس سازمان ملی و تشکیل شورای راهبری هوش مصنوعی از سوی اعضای شورای‌عالی انقلاب فرهنگی، مقرر شده است که کشور تا افق ۱۴۱۲ با برخورداری از زیست‌بوم هوش مصنوعی پیشرفته و نوآور مبتنی بر اصول و ارزش‌ها، اتکا بر قابلیت‌ها و توانمندی‌های ملی و تعاملات بین‌المللی، در بین کشورهای پیشرو در فناوری‌های هوش مصنوعی دنیا قرار گیرد.
وی گفت: بررسی و تحلیل جایگاه علمی در فناوری و شاخه‌های هوش مصنوعی در رتبه‌بندی‌های معتبر جهانی اهمیت زیادی دارد، اگر چه جمهوری اسلامی ایران در بعضی از شاخه‌های هوش مصنوعی از لحاظ توسعه فناوری و محصول وضعیت مناسب‌تری دارد، ولی به دلیل بعضی از محدودیت‌ها تولیدات علمی کمتری در عرصه بین‌المللی انتشار یافته است. براساس داده‌های پایگاه وب آو ساینس، جمهوری اسلامی ایران در فناوری شبکه‌های عصبی رتبه ششم جهانی و رتبه اول در بین کشورهای جهان اسلام را به خود اختصاص داده است. رتبه جهانی جمهوری اسلامی ایران در فناوری‌های هوش مصنوعی ۱۶؛ رایانش بصری و پردازش زبان طبیعی ۲۵؛ یادگیری ماشینی ۱۷؛ فناوری رباتیک ۲۷ و فناوری سیستم‌های چند عاملی ۱۲ است. روند تولیدات علمی فناوری‌های شبکه‌های عصبی، یادگیری ماشینی و هوش مصنوعی جمهوری اسلامی ایران در دهه گذشته در مقایسه با سایر فناوری‌های مرتبط با هوش مصنوعی بیشتر صعودی است. با توجه به نتایج به دست آمده از پایگاه وب آو ساینس، در حوزه شبکه‌های عصبی روند تولیدات علمی صعودی بوده و از ۹۵۰ مدرک در سال ۲۰۱۴ به ۲۲۰۷ مدرک در سال ۲۰۲۳ رسیده است. در حوزه یادگیری ماشینی، تولیدات علمی از ۸۱ مدرک در سال ۲۰۱۴ به ۱۶۵۶ مدرک در سال ۲۰۲۳ رسیده است. همچنین در حوزه هوش مصنوعی، تولیدات علمی از ۹۸ مدرک در سال ۲۰۱۴ به ۶۴۷ مدرک در سال ۲۰۲۳ رسیده است. بیشترین تولیدات علمی در بازه زمانی ۲۰ ساله در بخش هوش مصنوعی، مربوط به دانشگاه تهران، دانشگاه تبریز و دانشگاه صنعتی امیرکبیر بوده است. در رایانش بصری و پردازش زبان طبیعی، بیشترین تولیدات علمی مربوط به دانشگاه تهران، دانشگاه صنعتی امیرکبیر و دانشگاه صنعتی شریف؛ در یادگیری ماشینی، دانشگاه تهران، دانشگاه صنعتی امیرکبیر و دانشگاه تربیت مدرس؛ در رباتیک، دانشگاه تهران، دانشگاه صنعتی شریف و دانشگاه صنعتی امیرکبیر؛ در شبکههای عصبی، دانشگاه تهران، دانشگاه تبریز و دانشگاه علم و صنعت ایران و در سیستم‌های چند عاملی، دانشگاه صنعتی امیرکبیر، دانشگاه علم و صنعت ایران و دانشگاه تهران بوده است.
فرصت دولت چهاردهم در استفاده از قدرت هوش مصنوعی برای بهبود ارتقای سطح بهداشت و اقتصاد کشور
هوش مصنوعی می‌تواند به دولت‌های کشورهای جهان سوم از جمله ایران در زمینه‌هایی چون بهبود زندگی مردم، ارتقای سطح بهداشت، آموزش، کشاورزی، مدیریت منابع طبیعی و حکومت‌داری کمک کند و به اعتقاد تحلیلگران حوزه فناوری، یکی از خوش‌شانسی‌های دولت چهاردهم به قدرت رسیدن فناوری هوش مصنوعی است.
رامین عابدی اصل تحلیلگر، برنامه نویس و کارشناس هوش مصنوعی با بیان اینکه ایران به عنوان یکی از کشورهای در حال توسعه، با چالش‌های متعددی در حوزه‌های مختلف مواجه است، گفت: این چالش‌ها از مشکلات بهداشتی و آموزشی گرفته تا مسائل مرتبط با کشاورزی و مدیریت منابع طبیعی را شامل می‌شود و هر یک از این چالش‌ها نیازمند راهکارهای نوآورانه و مؤثر هستند.
وی هوش مصنوعی را یکی از پیشرفته‌ترین فناوری‌های عصر حاضر دانست که پتانسیل عظیمی برای تحول و بهبود وضعیت در این حوزه‌ها دارد، اظهار کرد: استفاده از هوش مصنوعی می‌تواند به دولت در بهبود کارایی و ارائه خدمات عمومی، افزایش بهره‌وری کشاورزی، مدیریت بهتر منابع طبیعی و ارتقاء کیفیت زندگی مردم کمک کند. همچنین با بهره‌گیری از الگوریتم‌های پیشرفته و تحلیل داده‌های جمع‌آوری شده، هوش مصنوعی می‌تواند راهکارهایی ارائه دهد که تا پیش از این امکان‌پذیر نبودند. عابدی، تشخیص سریع‌تر و دقیق‌تر بیماری‌ها، ارائه محتوای آموزشی شخصی‌سازی‌شده، بهبود روش‌های کشت و زرع و مدیریت بهینه منابع آبی را از دیگر کاربردهای این فناوری عنوان کرد و یادآور شد: همچنین، هوش مصنوعی می‌تواند به بهبود شفافیت و مبارزه با فساد، توسعه کسب‌وکارهای محلی و ایجاد فرصت‌های شغلی جدید کمک کند. این تحلیلگر هوش مصنوعی، یکی از خوش‌شانسی‌های دولت چهاردهم را به قدرت رسیدن تکنولوژی هوش مصنوعی ذکر کرد و ادامه داد: اگر رئیس‌جمهور، مشاوران و مدیران این دولت از این تکنولوژی به نحو احسن استفاده کنند، می‌توانند بسیاری از مشکلات کشور را ریشه‌یابی و راه‌حل‌های درست برای آنها پیدا کنند. حوزه‌های مختلفی که هوش مصنوعی می‌تواند برای دولت کمک‌رسان باشد به این شرح است:
بهداشت و سلامت
وی اظهار کرد: هوش مصنوعی می‌تواند در تشخیص بیماری‌ها نقش حیاتی ایفا کند، به‌ویژه در مناطقی که دسترسی به پزشکان متخصص محدود است. الگوریتم‌های یادگیری ماشین می‌توانند تصاویر پزشکی مانند رادیولوژی، سی‌تی اسکن و MRI را تحلیل کرده و با دقت بالا بیماری‌هایی مانند سرطان، بیماری‌های قلبی و عفونی را شناسایی کنند. برای مثال، در مناطق روستایی که تجهیزات پزشکی پیشرفته در دسترس نیست، تلفن‌های هوشمند مجهز به اپلیکیشن‌های هوش مصنوعی می‌توانند علائم بیماری‌ها را بررسی کرده و نیاز به مراجعه به پزشک را تشخیص دهند. این تکنولوژی می‌تواند زمان و هزینه تشخیص بیماری‌ها را کاهش داده و بهبود کیفیت زندگی افراد را به همراه داشته باشد. عابدی افزود: هوش مصنوعی می‌تواند به دولت‌ در مدیریت بیماری‌های همه‌گیر کمک کند. با استفاده از تحلیل داده‌های بهداشتی و پیش‌بینی الگوهای شیوع بیماری‌ها، دولت می‌توانند اقدامات پیشگیرانه مناسبی اتخاذ کند. به عنوان مثال، در طول همه‌گیری کووید-19، الگوریتم‌های هوش مصنوعی به دولت در تحلیل داده‌های جمعیتی و پیش‌بینی روند شیوع بیماری کمک کردند. این اطلاعات می‌تواند به دولت‌ در اتخاذ تصمیمات بهتر برای قرنطینه، واکسیناسیون و تخصیص منابع پزشکی کمک کند.
دسترسی به آموزش کیفی
این تحلیلگر هوش مصنوعی خاطرنشان کرد: هوش مصنوعی می‌تواند دسترسی به آموزش کیفی را برای دانش‌آموزان در مناطق محروم بهبود بخشد. سیستم‌های یادگیری مبتنی بر هوش مصنوعی می‌توانند محتوای آموزشی شخصی‌سازی شده‌ای را ارائه دهند که به نیازهای خاص هر دانش‌آموز پاسخ دهد. این سیستم‌ها می‌توانند نقاط ضعف دانش‌آموزان را شناسایی کرده و مطالب آموزشی مناسب را برای بهبود آنها ارائه دهند. به عنوان مثال، در کشورهایی مانند هند، اپلیکیشن‌های آموزشی مبتنی بر هوش مصنوعی به دانش‌آموزان کمک کرده‌اند تا به منابع آموزشی با کیفیت دسترسی پیدا کنند و عملکرد تحصیلی خود را بهبود بخشند.  وی یادآور شد: همچنین هوش مصنوعی می‌تواند به معلمان در برنامه‌ریزی دروس و ارزیابی عملکرد دانش‌آموزان کمک کند. ابزارهای هوش مصنوعی می‌توانند به معلمان در تهیه برنامه‌های درسی مناسب و ارزیابی پیشرفت دانش‌آموزان بر اساس داده‌های جمع‌آوری شده کمک کنند. این ابزارها می‌توانند زمان مورد نیاز برای کارهای اداری و ارزیابی‌های دستی را کاهش داده و به معلمان اجازه دهند تا بیشتر به آموزش و تعامل با دانش‌آموزان بپردازند. به عنوان مثال، پلتفرم‌های آموزشی مبتنی بر هوش مصنوعی می‌توانند به معلمان در شناسایی نیازهای خاص هر دانش‌آموز و ارائه بازخورد سازنده کمک کنند.
بهبود بهره‌وری کشاورزی
عابدی گفت: هوش مصنوعی می‌تواند به کشاورزان در بهبود بهره‌وری کشاورزی کمک کند. با استفاده از تحلیل داده‌های مرتبط با شرایط آب و هوایی، خاک و محصولات، الگوریتم‌های هوش مصنوعی می‌توانند توصیه‌های دقیقی برای بهبود روش‌های کشت و زرع ارائه دهند. این فناوری می‌تواند به کشاورزان در انتخاب بهترین زمان برای کاشت، برداشت و استفاده از کودها و آفت‌کش‌ها کمک کند. به عنوان مثال، در کشورهای آفریقایی، پروژه‌های مبتنی بر هوش مصنوعی به کشاورزان کمک کرده‌اند تا با استفاده از داده‌های سنجش از دور و تحلیل‌های دقیق، بهره‌وری محصولات خود را افزایش دهند. وی افزود: هوش مصنوعی می‌تواند به کشاورزان در مدیریت بهینه منابع آبی کمک کند. با استفاده از داده‌های جمع‌آوری شده از حسگرهای مختلف، سیستم‌های هوش مصنوعی می‌توانند نیازهای آبی گیاهان را به طور دقیق تعیین کرده و به کشاورزان توصیه کنند که چه زمانی و چه میزان آبیاری کنند. این تکنولوژی می‌تواند مصرف آب را کاهش داده و به بهره‌وری بیشتر منابع آبی کمک کند. به عنوان مثال، در مناطق خشک و نیمه‌خشک، استفاده از سیستم‌های هوشمند آبیاری مبتنی بر هوش مصنوعی به کشاورزان کمک کرده است تا مصرف آب را بهینه کنند و از منابع محدود به بهترین شکل ممکن استفاده کنند.
نظارت و حفاظت از منابع طبیعی
عابدی ادامه داد: هوش مصنوعی می‌تواند در نظارت و حفاظت از منابع طبیعی نقش مهمی ایفا کند. با استفاده از تصاویر ماهواره‌ای و تحلیل داده‌های جمع‌آوری شده، الگوریتم‌های هوش مصنوعی می‌توانند تغییرات محیطی مانند جنگل‌زدایی، تغییرات در منابع آبی و حرکت حیات وحش را شناسایی و نظارت کنند. این اطلاعات می‌تواند به دولت در اتخاذ تصمیمات به موقع و مناسب برای حفاظت از منابع طبیعی کمک کند. به عنوان مثال، در مناطق جنگلی آفریقا و آمریکای جنوبی، سیستم‌های هوش مصنوعی به دولت‌ها در شناسایی و مقابله با جنگل‌زدایی غیرقانونی کمک کرده‌اند.
پیش‌بینی و مدیریت بلایای طبیعی
وی اظهار کرد: هوش مصنوعی می‌تواند به دولت در پیش‌بینی و مدیریت بلایای طبیعی کمک کند. با تحلیل داده‌های هواشناسی و زمین‌شناسی، الگوریتم‌های هوش مصنوعی می‌توانند وقوع بلایای طبیعی مانند سیل، زلزله و خشکسالی را پیش‌بینی کرده و به دولت در اتخاذ اقدامات پیشگیرانه کمک کنند. این تکنولوژی می‌تواند به کاهش تلفات انسانی و خسارات مالی ناشی از بلایای طبیعی کمک کند. به عنوان مثال در کشورهای آسیایی، سیستم‌های هوش مصنوعی به دولت‌ها در پیش‌بینی و مدیریت سیلاب‌ها کمک کرده‌اند.
 حکومت‌داری و خدمات عمومی
عابدی با بیان این که هوش مصنوعی می‌تواند بهبود کارایی دولت را به همراه داشته باشد، افزود:  با استفاده از سیستم‌های خودکار و هوشمند، فرآیندهای دولتی مانند صدور مجوزها، پردازش درخواست‌ها و مدیریت داده‌ها می‌توانند بهبود یابند. این تکنولوژی می‌تواند زمان و هزینه مورد نیاز برای انجام این فرآیندها را کاهش داده و به ارائه خدمات عمومی به شکلی کارآمدتر کمک کند. به عنوان مثال در برخی کشورهای آفریقایی، سیستم‌های هوشمند مبتنی بر هوش مصنوعی به دولت‌ها در بهبود فرآیندهای اداری و ارائه خدمات عمومی کمک کرده‌اند. همچنین هوش مصنوعی می‌تواند به شفافیت و مبارزه با فساد در دولت کمک کند. با تحلیل داده‌های مالی و اداری، الگوریتم‌های هوش مصنوعی می‌توانند الگوهای غیرعادی را شناسایی کرده و به دولت در شناسایی و مقابله با موارد فساد کمک کنند. این تکنولوژی می‌تواند به بهبود شفافیت در فعالیت‌های دولتی و افزایش اعتماد عمومی به دولت کمک کند. به عنوان مثال، در برخی کشورهای در حال توسعه، سیستم‌های هوش مصنوعی به دولت‌ها در شناسایی و مقابله با فساد مالی کمک کرده‌اند.
اقتصاد و بازار کار
وی با بیان این که هوش مصنوعی می‌تواند به توسعه کسب‌وکارهای محلی در کشورهای جهان سوم کمک کند، خاطرنشان کرد: با ایجاد ابزارها و پلتفرم‌های مبتنی بر هوش مصنوعی، کسب‌وکارهای کوچک و محلی می‌توانند به تحلیل داده‌های بازار، مدیریت موجودی و بهبود استراتژی‌های فروش خود بپردازند. این تکنولوژی می‌تواند به این کسب‌وکارها در دستیابی به مشتریان جدید و افزایش سودآوری کمک کند. به عنوان مثال، در کشورهای آفریقایی، اپلیکیشن‌های مبتنی بر هوش مصنوعی به کسب‌وکارهای کوچک کمک کرده‌اند تا با تحلیل داده‌های مشتریان، استراتژی‌های فروش خود را بهبود بخشند و به بازارهای جدید دست یابند.
ایجاد فرصت‌های شغلی جدید
عابدی ادامه داد: هوش مصنوعی می‌تواند به ایجاد فرصت‌های شغلی جدید در حوزه‌های مرتبط با فناوری اطلاعات و هوش مصنوعی کمک کند. با توسعه این فناوری، نیاز به نیروی کار متخصص در زمینه‌های مختلفی مانند تحلیل داده، برنامه‌نویسی و مدیریت پروژه‌های هوش مصنوعی افزایش می‌یابد. این امر می‌تواند به بهبود وضعیت اشتغال و افزایش مهارت‌های نیروی کار در کشورهای در حال توسعه کمک کند. به عنوان مثال, در کشورهای جنوب شرقی آسیا، برنامه‌های آموزشی مبتنی بر هوش مصنوعی به جوانان کمک کرده‌اند تا مهارت‌های مورد نیاز برای ورود به بازار کار را کسب کنند و در مشاغل مرتبط با فناوری اطلاعات مشغول به کار شوند.
هوش مصنوعی و محیط زیست
این تحلیلگر هوش مصنوعی تصریح کرد: هوش مصنوعی می‌تواند به بهبود مدیریت منابع طبیعی و افزایش بهره‌وری انرژی کمک کند. با تحلیل داده‌های مرتبط با مصرف انرژی و منابع طبیعی، الگوریتم‌های هوش مصنوعی می‌توانند راهکارهایی برای کاهش مصرف انرژی و بهینه‌سازی استفاده از منابع طبیعی ارائه دهند. این تکنولوژی می‌تواند به دولت در دستیابی به اهداف پایداری و کاهش اثرات زیست‌محیطی کمک کند. به عنوان مثال، در برخی کشورهای در حال توسعه، سیستم‌های هوش مصنوعی به دولت‌ها در بهینه‌سازی شبکه‌های توزیع انرژی و کاهش مصرف انرژی کمک کرده‌اند. وی یادآور شد: هوش مصنوعی می‌تواند به دولت در مقابله با تغییرات آب و هوایی کمک کند. با تحلیل داده‌های مربوط به تغییرات آب و هوایی و پیش‌بینی اثرات آنها، الگوریتم‌های هوش مصنوعی می‌توانند به دولت در اتخاذ تصمیمات مناسب برای کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای و افزایش استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر کمک کنند. این تکنولوژی می‌تواند به کشورهای جهان سوم در مقابله با چالش‌های زیست‌محیطی و دستیابی به اهداف توسعه پایدار کمک کند. به عنوان مثال، در کشورهای جنوب صحرای آفریقا، سیستم‌های هوش مصنوعی به دولت‌ها در پیش‌بینی اثرات تغییرات آب و هوایی و توسعه استراتژی‌های مقابله با آنها کمک کرده‌اند. عابدی خاطر نشان کرد: هوش مصنوعی می‌تواند به دولت‌های کشورهای جهان سوم از جمله ایران در مقابله با چالش‌های مختلف و بهبود زندگی مردم کمک کند. با استفاده از این فناوری در حوزه‌های مختلفی مانند بهداشت، آموزش، کشاورزی، مدیریت منابع طبیعی و حکومت‌داری، این کشورها می‌توانند به توسعه پایدار دست یابند و کیفیت زندگی مردم خود را بهبود بخشند. در این مسیر، همکاری بین‌المللی و سرمایه‌گذاری در توسعه زیرساخت‌های هوش مصنوعی می‌تواند نقش مهمی ایفا کند و به کشورهای جهان سوم کمک کند تا از پتانسیل‌های این فناوری به بهترین شکل بهره‌مند شوند.
مرکز ملی هوش مصنوعی چگونه در ایران ایجاد شد؟
بعد از ابلاغ مصوبه «نهائی‌سازی و تصویب سند ملی هوش مصنوعی جمهوری اسلامی ایران» در 9 دی ماه 1402 توسط دولت سیزدهم، ستاد علم و فناوری دبیرخانه شورا مأموریت داشت این سند را با همکاری وزارت‌خانه‌ها و دستگاه‌های اجرائی ذی‌نفع و با استفاده از ظرفیت دانشگاه‌ها و پژوهشگاه‌ها تدوین کند.12 تیر 1403 محمد مخبر، ماده واحده «تشکیل شورای ملی راهبری و تأسیس سازمان ملی هوش مصنوعی» را برای اجرا ابلاغ کرد. سازمان ملی هوش مصنوعی ایران، سه‌شنبه 19 تیر 1403، با حضور محمد مخبر و دکتر دهقانی فیروزآبادی معاون سابق علمی و فناوری ریاست جمهوری افتتاح شد. سازمان ملی هوش مصنوعی ایران (AIO) یکی از سازمان‌های تحت نظارت دولت جمهوری اسلامی ایران است و مسئولیت برنامه‌ریزی و هماهنگی موضوعات و مسائل مربوط به هوش مصنوعی در کشور در سطوح مختلف دولتی را به عهده‌ دارد. این سازمان به عنوان نهادی مستقل تحت نظر ریاست جمهوری فعالیت خواهد کرد. با وجود این، گزارش‌ها نشان می‌دهد که دستگاه‌های مختلف در موضوع هوش مصنوعی به صورت جزیره‌ای عمل کرده و این یکپارچه‌سازی و سامان‌دهی اسناد مختلف در حوزه هوش مصنوعی هنوز اتفاق نیفتاده و این امر نه تنها مانع از پیشرفت در این زمینه می‌شود، بلکه می‌تواند منجر به هدر رفتن منابع و فرصت‌ها نیز شود. با توجه به اهمیت هوش مصنوعی در دنیای امروز و نقش کلیدی آن در آینده بشریت، تعلل در ساماندهی این حوزه می‌تواند تبعات جبران‌ناپذیری برای کشور به همراه داشته باشد. ضروری است که با اتخاذ رویکردی جامع و منسجم، نسبت به یکپارچه‌سازی امور هوش مصنوعی در کشور اقدام شود.
وضعیت ایران در حوزه هوش مصنوعی
طبق آخرین نتایج به‌دست آمده رتبه ایران از نظر مقالات و تولید علم در رتبه پانزدهم است اما در استفاده از هوش مصنوعی در زندگی و فناوری رتبه 77 را دارد که نسبت به دو سال گذشته هیچ تغییری نکرده است.
بررسی جامع وضعیت هوش مصنوعی در کشور، مستلزم ارزیابی ابعاد مختلفی همچون تولید علم، فعالیت دانشگاه‌ها و میزان نفوذ این فناوری در زندگی روزمره است.
ایران در عرصه تولید علم مرتبط با هوش مصنوعی، به‌ویژه در حوزه‌های مهندسی و علوم کامپیوتر، پیشرفت قابل توجهی داشته و به رتبه اول منطقه و پانزدهم جهان دست یافته است. این دستاورد نشان از پتانسیل بالای کشور در این حوزه دارد.
با این حال، نکته قابل تأمل اینجاست که رتبه ایران در کاربرد عملی هوش مصنوعی و ادغام آن در فناوری‌ها و زندگی روزمره، به اندازه تولید علم درخشان نیست. این شکاف میان تولید علم و کاربرد عملی، ضرورت توجه بیشتر به تجاری‌سازی تحقیقات و توسعه زیرساخت‌های لازم برای گسترش کاربردهای هوش مصنوعی را نشان می‌دهد.
برای بهبود وضعیت موجود، پیشنهاد می‌شود بر روی موارد زیر تمرکز شود:
تقویت همکاری‌های دانشگاه‌ها و صنعت
ایجاد ارتباطات مستحکم‌تر میان محققان دانشگاهی و صنایع مختلف، جهت انتقال دانش و تبدیل ایده‌های نوآورانه به محصولات و خدمات کاربردی.
لزوم هم‌افزایی دستگاه‌ها و ارگان‌های کشور در موضوع هوش مصنوعی
حمایت از استارت‌آپ‌ها و شرکت‌های دانش‌بنیان: فراهم کردن تسهیلات مالی و زیرساخت‌های لازم برای رشد و توسعه شرکت‌های فعال در حوزه هوش مصنوعی.
توسعه نیروی انسانی متخصص: سرمایه‌گذاری در آموزش نیروی انسانی متخصص در زمینه‌های مختلف هوش مصنوعی و ایجاد برنامه‌های کارآموزی و جذب فارغ‌التحصیلان این رشته.
توجه به اخلاق در هوش مصنوعی: تدوین و اجرای قوانین و مقررات مناسب برای توسعه اخلاقی و مسئولانه هوش مصنوعی. با اتخاذ این راهکارها، می‌توان انتظار داشت که ایران در آینده نزدیک شاهد رشد چشمگیر کاربردهای هوش مصنوعی در صنایع مختلف و بهبود کیفیت زندگی مردم باشد.
در ادامه به تعدادی از کاربردهای هوش مصنوعی از جمله موضوعات شهر هوشمند و پلیس هوشمند می‌پردازیم:
هوش مصنوعی و پلیس هوشمند
نمونه‌ای از کاربردهای مهم هوش مصنوعی
با افزایش هزینه‌های اداره پلیس در سراسر جهان، بسیاری از ادارات مجبور به کاهش نیروی انسانی خود شده‌اند. اما  هوش مصنوعی می‌تواند با اتخاذ رویکردی نوین، این چالش را به فرصتی برای ارتقای عملکرد پلیس تبدیل کند.
در گذشته، تحلیل صحنه جرم، بررسی فیلم‌های دوربین مداربسته و پردازش حجم عظیمی از داده‌ها، ساعت‌ها وقت و نیروی انسانی قابل توجهی را از پلیس می‌گرفت. اما امروزه، هوش مصنوعی می‌تواند با سرعت و دقت بسیار بالا، این وظایف پیچیده را انجام دهد.
الگوریتم‌های پیشرفته هوش مصنوعی قادرند موارد ذیل را انجام دهند:
تجزیه و تحلیل سریع‌تر صحنه جرم: با شناسایی الگوهای پیچیده در داده‌ها، هوش مصنوعی می‌تواند به سرعت سرنخ‌های حیاتی را کشف کند و زمان لازم برای حل پرونده‌ها را به شدت کاهش دهد. بررسی هوشمندانه فیلم‌های دوربین مداربسته: هوش مصنوعی می‌تواند با دقت بسیار بالایی، افراد و اشیاء مشکوک را در میان حجم عظیمی از تصاویر شناسایی کند.
پردازش خودکار شواهد دیجیتال:
هوش مصنوعی می‌تواند با سرعت و دقت بالا، داده‌های دیجیتال مانند فایل‌های صوتی، تصویری و متنی را تحلیل کرده و اطلاعات ارزشمندی را استخراج کند.