سیره رضوی

 محمود محمودیان- تاریخ زندگی امام رضا علیه السلام با رویدادها و دگرگونی های بزرگی همراه است. محققان شیعه، سنی و غیر مسلمان این رخدادها را پژوهش کرده اند. آموزه های زندگی آن حضرت در دست یابی به راه‎های موفقیت در زندگی فردی و اجتماعی ظرفیت بالایی دارد.با وجود پژوهش های فراوان، هنوز ابعاد زیادی از زندگی آن حضرت پنهان مانده است. از جمله وجوهی که می توان آن را به صورت عمیق در زندگی حضرت مطالعه کرد، برنامه های امام رضا علیه السلام در زمینه اخلاقی است.
با مراجعه به کتاب‌های روایی و تاریخی و هر منبع قابل استفاده در زمینه سبک زندگی فردی امام هشتم (ع)، یکی از ویژگی‌های آن بزرگوار صبر است. وقتی چنین ادعایی می‌کنیم باید شواهدی از صبر در قول و فعل آن حضرت نشان دهیم. در روایات از امام رضا (ع) آمده از ویژگی‌های اصلی مؤمن است و از نشانه‌های دستیابی به حقیقت ایمان. این نسبت نیز از این جهت است که چون مؤمن به تقدیر و تعبیر خدا قائل است، در برابر مصائب و بلایا صبور است یا صبر در برابر گناه که از مصادیق صبر است باز به این خاطر که ایمان دارد، دست به گناه نمی‌زند و در برابر گناه و لذت گناه صبر پیشه می‌کند.
اما در زمینه صبر عملی، یکی از جلوه‌های صبر امام رضا (ع)، صبر بر رنج‌هایی است که مسئله ولایتعهدی داشته است. ممکن است در ذهن برخی از شیعیان این‌گونه باشد که امام هشتم (ع) نسبت به برخی ائمه (ع) اوضاع بهتری داشته، ولیعهد و دارای شأن و مقام و رتبه‌ای بوده و خلاصه بر تخت می‌نشسته است و بقیه در برابر او سر تعظیم فرود می‌آورده‌اند در حالی که نخست این ولایتعهدی اجباری بوده و دوم ابزاری برای محدود کردن و کنترل امام بوده است؛ درواقع امام را از شهر آبا و اجدادی‌اش یعنی مدینه جدا کرده بودند و در پایتخت در معرض انواع جاسوسان و ارادتمندان زر و زور و تزویر خلفای عباسی قرار دادند و از سوی دیگر با تخریب شخصیتی و متهم شدن به دنیادوستی و مسائل اینچنینی روبه‌رو بودند. بنابراین ولایتعهدی مسئله سنگینی برای امام بوده و حضرت به خاطر تکلیفی که در این زمینه داشتند، در برابر این رنج صبر کردند.
یکی دیگر از جلوه‌های سبک زندگی فردی امام هشتم (ع) که در نسبت با خود مطرح است، بحث آراستگی و اهمیت دادن به نظافت است. در روایتی از آن بزرگوار که در تحف‌العقول ذکر شده، پاکیزگی از اخلاق انبیا مطرح شده است. ساده‌زیستی منافاتی با پاکیزگی ندارد و نکته‌ای که در مورد امام هشتم و ائمه پیش از ایشان باید توجه کنیم این است که این‌گونه نبوده امام رضا (ع) یا مثلاً امام باقر (ع) در سطح پایین‌ترین افراد جامعه زندگی کنند بلکه در سطح متعارف جامعه زندگی می‌کردند و وقتی به این‌ها اشکال می‌شد جد شما، امام علی (ع) این‌طور زندگی نمی‌کرد، پاسخی می‌دادند امام علی (ع) حاکم بوده و این وظیفه حاکم است که چون در رأس قرار دارد و همه به او نگاه می‌کنند خودش را در سطح پایین‌ترین طبقه قرار دهد، امام غیر حاکم می‌تواند متعارف جامعه را در نظر بگیرد و متناسب با شأن خود زندگی کند.
البته ائمه (ع) همگی زاهد بودند اما در مورد امام هشتم یا امام باقر (ع) یا امام صادق (ع) این‌گونه داریم که حضرات با جامه فاخر در بین مردم حاضر می‌شدند و حتی مورد اشکال جریان‌های صوفیه یا شبه صوفیه قرار می‌گرفتند و به این اشکالات نیز پاسخ داده می‌شد. بنابراین آراستگی در حد متعارف منهای اسراف و پاکیزگی به‌خصوص در مسئله پوشاک در سیره رضوی محسوس است. در مورد نوع پوشاک حضرت نیز چنان که در منابع آمده، گاهی لباس سفید می‌پوشیدند که ظاهراً در مناسبت‌های مذهبی مثل عید فطر است و گاهی از لباس‌های دیگر یا رنگی استفاده می‌کردند.
نکته‌ای دیگر اینکه پوشش ایشان هنگامی که در تنهایی و خانه بودند با زمانی که در جامعه بودند تفاوت داشت، یعنی لباس ارزان و خشن در تنهایی و غیر ازمواجهه عمومی استفاده می‌شد و لباس‌های ارزنده‌تر در هنگام حضور در بین مردم.
من به دنبال فتح بابی هستم که می‌توانیم با این مدل استخراج کنیم؛ یعنی برویم احادیث را واکاوی کنیم و ببینیم چه چیزهایی مورد تأکید امام رضا(ع) در روایاتشان است و آیا این تأکیدات در سیره آن حضرت در منابع بازتاب یافته یا نیافته است.