گزارش
وحیده دیهیمی - در تحلیل جریاناتى که در طول تاریخ، سرنوشت جوامع بشرى را دستخوش دگرگونى کرده‌اند، نقش عناصر نخبه برجسته مىنماید که در جامعهشناسى به عنوان کارگزارانِ تغییر شناخته مىشوند. اینان کسانى هستند که از توانایى و قدرت تأثیرگذارى ویژهاى برخوردارند و جهت و آهنگ تحولات را عمیقا تحتتأثیر قرار مىدهند. دگرگونى، سنتى همیشگى و فراگیر در جوامع انسانى است. تمام جوامع به طور مستمر تغییراتى را شاهدند که سرنوشت آینده آنها را بر اساس ویژگىها و وضعیت موجودشان رقم مىزند. در واقع همین دگرگونىهاست که پویایى و تکامل جامعه را میسر مىسازند. در این میان، برخى دگرگونىها جزئى و صورىاند و فقط به بروز تلاطمها و تغییراتى در تعادل جامعه و ایجاد تعادلى جدید مىانجامند؛ و برخى دیگر، تغییراتى اساسى را در ساختار جامعه پدید مىآورند که به صورت بنیادین، سازمان و ساختار روابط و منزلتها را متحول مىسازند. تعریف نخبگان و کارکرد آنها منظور از نابغه و نخبه افراد استثنایی هستند که دارای یک فکر، هوش و اراده خارق‌العاده‌ای هستند که از بقیه افراد جامعه متمایز می‌گردند. اما درباره کارکرد آنها در جامعه دو دیدگاه مطرح شده است: 1- دیدگاهی که می‌گوید: اساساً تاریخ را نوابغ و نخبگان به حرکت در آورده‌اند و حتی جهت تاریخ راه هم آنها تعیین کرده‌اند و هر طور که دلشان خواسته تاریخ را ساخته‌اند، این اندیشه و فکر آنها بوده که جامعه بشری این‌گونه باشد و همان افراد استثنایی و نخبه بوده‌اند معماران تاریخ بوده‌اند. در هر ملتی یک چند نخبه و نابغه وجود دارد که سرنوشت و تاریخ آن ملت را رقم زده‌اند. مثلا فرانسه را ناپلئون ساخته، روسیه را لنین و آمریکا را روزولت ساخته‌اند و... 2- این دیدگاه با رویکرد تعیین‌کنندگی نوابغ و نخبگان و نقش منحصر به فرد بودن آنها در تاثیرگذاری بر جوامع بشری تفاوت دارد و نقش و کارایی آنها را تا این مقدار موثر نمی‌دانند که همه چیز را آنها انتخاب کرده باشند، حتی جهت تاریخ را. یعنی اگر می‌خواستند تاریخ را در جهت دیگری ببرند در آن جهت برده بودند! این صحیح نیست. یک وقت هست کسی می‌گوید: نوابغ و نخبگان موثرند به معنادی اینکه همه افراد بشر موثرند، شریک در اجتماع هستند، ولی افراد در یک سطح نیستند. بعضی افراد که نخبه و نابغه هستند در سطح بالایی قرار دارند و در عین حال نمی‌خواهد تاثیر توده‌ها را به اصطلاح نفی کند، و همچنین نمی‌خواهد بگوید انتخاب جهت تاریخ با آنها است، بلکه می‌خواهد بگوید آنها نبوغشان به خاطر این است که طبیعت و تاریخ را بهتر از دیگران شناخته‌اند، و خودشان را با طبیعت و فطرت و تاریخ هماهنگ کرده‌اند. بنابراین تاریخ همانند طبیعت مادی خودش طبیعتی و سنن و قانونمندی دارد که اگر کسی آنها را خوب بشناسد می‌تواند در مسیر صحیح تاریخ را بسازد، این طور نیست که تابع خواسته‌ها و رویکرد نخبگان و نوابع باشد. پس نه آنها در واقع جهت تاریخ را انتخاب کرده‌اند، که تاریخ خودش جهتی به سوی تکامل دارد، و نه ملتها و توده‌ها هیچ نقش و تاثیری نداشته‌اند! اگر هنگامی که نخبگان و نوابغی ظهور کنند و افرادی نباشند که اراده و رویکرد آنها را اجرا کنند آیا آنها می‌توانند کاری از پیش ببرند و موفق و تاثیرگذار باشند؟! نقش مثبت و منفی نخبگان الف) نقش و کارایی مثبت نابغه‌ترین نوابغ و نخبگان پیامبران بودند. پیامبر اکرم(ص) با قطع نظر از وحی الهی، یک نخبه و نابغه‌ای است که بهتر از هر کسی نیازهای زمان و جامعه خودش را خوب می‌شناسد، و می‌داند راهی را که باید از آن راه این مردم را نجات داد چه راهی است. او از یک سلسله خصلت‌ها که در جذب نیروهای دیگر و مخاطبین خود تاثیر دارد همانند: هوشمندی بالا، گذشت، ایثار، فداکاری، تقوا و صداقت و اخلاق نیکو و... برخوردار است و می‌تواند نیروهای خفته تاریخ خود را که یا خفته‌اند و یا اگر حرکتی درجهت ضد تکامل تاریخ دارند بیدار کند. نقش و کارکرد مثبت نوابغ و نخبگان این است که نیازهای زمان و جامعه خود را خوب بشناسند و مردم را در مسیر صحیح تکامل و تعالی قرار دهند. بنابراین نوابغ و نخبگان هادی و راهنمای راه تکامل هستند نه خالق راه، نه اینکه راهی وجود ندارد و آنها راه تکامل و هدایت مردم را خلق می‌کنند! اضافه بر آن روش آنها روش حق و حقیقت و مبتنی بر واقعیات است نه اینکه مردم را به راه پوچ و تاریک و مسیر قهقرایی هدایت کنند! ب) نقش و کارایی منفی نوابغ و نخبگان می‌توانند گاهی نقش و کارکردی منفی در جوامع بشری داشته باشند. این‌گونه نیست که آنها لزوما از قدرت نبوغ و نخبگی خود استفاده کنند و مردم را در جهت تکامل سوق دهند. معاویه قدرت فوق‌العاده‌ای در سیاست داشت و از این نبوغ خود در مسیر هدایت مردم به سوی تکامل استفاده نکرد. شاید اگر او نمی‌بود و یا آدم ضعیفی به جای او بود، اوضاع به شکل دیگری می‌بود. شاید در سلسله‌های سلاطین دنیا مثل اموی‌ها و عباسی‌ها نوابغ کم پیدا شده باشد. مامون مگر آدم کوچکی است؟ بی‌جهت نبود که عباسیان توانستند پانصد سال سلطنت کنند! نکته دیگر اینکه اغلب نوابغ و نخبگان در یک بعد خاص نبوغ دارند و نوابغ دیگر خلأها و ضعف‌های آنها را جبران می‌کنند. بنابراین نوابغ و نخبگان با مشارکت مردم می‌توانند در دو جهت مثبت و تکاملی و منفی و قهقرایی نقش بسیار اساسی در تاریخ داشته باشند. موتور محرکه توسعه یافتگی در هر کشوری نتیجه عمل و فکر نخبگان است. به عبارت دیگر توسعه یافتگی در کشور ارتباط مستقیمی با نخبگان دارد و معاشرت منطقی و سامان یافته میان نخبگان فکری و نخبگان ابزاری می تواند سرنوشت یک جامعه را تعیین کند. شش رویکرد مفهومی و نظری در مورد جایگاه نخبگان بنا به گفته دکتر آزاد ارمکی به طور کلی شش رویکرد مفهومی و نظری در مورد جایگاه نخبگان وجود دارد: ١- رویکرد کلاسیک با اندیشمندانی همچون افلاطون، ارسطو و فارابی شناخته می‌شود. در این رویکرد نخبه ،فرد برگزیده، فیلسوف و نبی یا نبی فیلسوف است که وظیفه‌اش تهیه شرایط دستیابی به کمال و سعادت می‌باشد. ٢- رویکرد دوره میانی که با نام پاره‌تو عجین شده است. در این رویکرد، نخبه فرد یا گروهی است که برگزیدگی‌های بسیاری دارد و مسئول فرضیه‌سازی برای جابه‌جایی قدرت می‌باشد. ٣- سنت مارکسیستی که متفکر اصلی آن مارکس و گرامشی هستند. در این رویکرد نخبه همان نیروی انقلابی است که شرایط را برای انقلاب کارگری آماده می‌کنند. ٤- سنت دورکیمی که با اندیشه‌های دورکیم و پارسونز شناخته می‌شود. در این رویکرد، نخبه نیروی متخصص و سازمان‌یافته‌ای است که با عمل سازمانی و نهادی به دنبال ایجاد نظام بوروکراتیک در جامعه است. ٥- سنت تلفیقی اعم از وبر و هابرماس. در این رویکرد، نخبه اهل فرهنگ و اندیشه است و وظیفه‌اش گفتمان‌سازی و تولید اندیشه می‌باشد. ٦- سنت جهان سومی و اسلامی و ایرانی. این سنت حاصل نظریات افرادی چون مارکس، لنین، مائو و مدرنیست‌های ایرانی است. در این رویکرد ،نخبه همان نیروی آگاه و مسئولی است که به دنبال نقد و اقدام و ساماندهی برای انقلاب می‌باشد. دراین زمینه وضعیت جامعه ایرانی و استراتژی‌های متصور در ساماندهی نخبگان در جامعه ایرانی نیز نظریات متفاوتی مطرح شده است: ١- دیدگاه اول معتقد است جامعه ایرانی در حال گذار است و توفیق‌ها و مشکلات آن نیز ناشی از ساحت گذار آن می‌باشد. اما در مورد اینکه کی و چگونه این تغییر از ساحت سنتی به مدرن محقق می‌شود، وحدت نظر وجود ندارد. عده‌ای این گذار را با بازگشت به خویش (فرهنگ و تاریخ و تمدن گذشته) امکان‌پذیر می‌دانند و گروهی دیگر رویکرد فروپاشی و انقلاب را قبول دارند. ٢- برخلاف دیدگاه فوق، عده‌ای جامعه ایرانی را امری مستقر و در ساحت سنتی تا مدرن می‌دانند. این گروه با هر نوع مدرنیت مخالف بوده و آن را با کفر، ریاکاری، فساد و مصداق غرب‌زدگی همسان می‌دانند. به‌لحاظ نظری، چارچوب نظری فلسفه اجتماعی کلاسیک با این دیدگاه همسانی دارد. در این دیدگاه، نیازی به نقش‌آفرینی نخبه وجود ندارد و عناصر سنتی جامعه هرچند که نقش و جایگاه نخبه‌ای نداشته باشند، سامان‌دهنده حیات اجتماعی و سیاسی هستند. در این صورت حذف و نابودی نخبگان جامعه – در هر ساحت و نوع و گرایش – اصل می‌شود. ٣- در این دیدگاه جامعه ایرانی در شرایط بعد از انقلاب تفسیر شده است. در نحوه ظهور و استقرار جامعه بعد از شرایط انقلابی، اختلاف نظر وجود دارد. براساس اصلی‌ترین روایت موجود، جامعه ایرانی دارای ساحتی مستقر با چندگانگی‌های نهادی و ساختاری است. رشد ۱.۸ درصدی بازگشت نخبگان در دولت سیزدهم چندی پیش معاون علمی رئیس‌جمهور گفت: طبق آمارهای سامانه‌های جذب و به کارگیری نخبگان، سال ۱۴۰۲ نسبت به سال ۱۴۰۱، همکاری هایمان با ایرانیان مقیم خارج از کشور، ۳ برابر شده است. دهقانی فیروزآبادی در خصوص نگاه ریس جمهور شهید به نخبگان گفت: نگاه ایشان به نخبگان یک نگاه فراتر از بخشی از جامعه بود و به معنای واقعی کلمه در سیاست‌ها و راهبرد‌های وی، نگاه حکمرانی نخبگانی را می‌دیدم، به این معنا که تاکید داشتند که مسائل کشور تنها و تنها با کمک و همکاری نخبگان حل می‌شود. وی ادامه داد: ما از نظر منابع در کشور محدودیت داریم که دولت باید با آن گذران امور داشته باشد، ولی اگر قرار باشد پیشرفتی در کشور اتفاق بیفتد، این پیشرفت لزوما از مسیر سرمایه گذاری‌های پولی و مالی مجددا نیست، بلکه از جنس اصلاح فرایند‌های حکمرانی به سمت فرایند‌های هوشمندانه و نخبگانی است. دهقانی فیروزآبادی گفت: تاکیدی که آیت الله رئیسی به همه وزرا در این زمینه داشت، این بود که حتی اگر نخبگان حوزه‌های شما با دولت موافق و همراه نیستند، نظرات آنها دریافت و از آنها استفاده شود. وی افزود: من معتقدم تنها مسیر پیشرفت را حضرت آقا دنبال می‌کنند و رشدی که ما در کشور انتظار آن را داریم، استفاده از نخبگان در ارکان حکمرانی و حل مسائل کشور است؛ چرا که راهکار‌های حل مساله کشور، راهکار‌های نخبگانی است نه راهکار‌های مالی و سرمایه‌ای و منابعی. معاون علمی رئیس‌جمهور ادامه داد: تصور نمی‌کنم که در طول این سال‌ها، دولتی جوان‌تر از دولت آیت‌الله رئیسی تجربه کرده باشیم، به گونه‌ای که در رده‌های میانی مدیریت در وزارتخانه‌های صمت، جهاد کشاورزی، علوم و بهداشت شاهد حضور مدیران دهه ۶۰ و ۷۰ هستیم که کاملا با نگاه نخبگانی فعالیت می‌کنند. وی ادامه داد: علاوه بر آن آیت الله رئیسی در حوزه‌های صنفی و رسیدگی و توجه به نخبگان نیز دغدغه‌مند بود و در جلسات، همواره اولین سؤالشان در خصوص وضعیت نخبگان کشور این بود که فضای نخبگانی کشور، چه کار‌هایی می‌تواند انجام دهد. معاون علمی و فناوری رئیس‌جمهور افزود: به خاطر دارم مساله شرایط پزشکان، پرستاران و کادر درمان را با ایشان درمیان گذاشتم و کمتر از دو هفته با تمام مؤثران این حوزه جلسات فشرده برگزار کرد و یک جلسه که به مدت ۳ ساعت در خدمت ایشان بودیم، منجر به تدوین ۱۲ راهکار عملیاتی شد. به گفته وی، آیت‌الله رئیسی در این جلسات به دنبال توصیه نبود، بلکه به دنبال راهکار‌های عملیاتی بود و تاکید آیت‌الله رئیسی بر «راهکار‌های علی الارض» بود. دهقانی فیروزآبادی تاکید کرد: اگر آخرین استوری صفحه ایشان را مشاهده کنید، دستور ایشان به من در شورای عالی فضای مجازی برای تشکیل کمیته‌ای به منظور حفظ و نگهداری و تقویت نیروی انسانی نخبه کشور در حوزه‌های فضای مجازی و حوزه‌های نرم بوده است. دهقانی فیروزآبادی اظهار کرد: تاکید آیت الله رئیسی این بود که بزرگترین حمایت از جریان نخبگانی کشور، ایجاد زمین بازی برای تأثیر گذاری آنها در همه عرصه‌ها از ارائه مشاوره تا حوزه‌های مدیریتی است، ضمن آنکه توجه ویژه‌ای به نخبگان داشت و همین توجه ویژه بود که ارتباطات ما را با نخبگان ایرانی خارج از کشور توسعه داد. وی تاکید کرد: افتخار می‌کنم که طبق آمارهای سامانه‌های جذب و به کارگیری نخبگان، سال ۱۴۰۲ نسبت به سال ۱۴۰۱، همکاری هایمان با ایرانیان مقیم خارج از کشور، ۳ برابر شده لست. همچنین بازگشت نخبگان از ۲۰۰ دانشگاه برتر دنیا به کشور، ۱.۸ برابر ارتقاء یافته است. رئیس بنیاد ملی نخبگان این ارتقای آمار‌ها در حوزه نخبگان را حاصل توجه ویژه رئیس جمهور شهید به امور نخبگان عنوان کرد. وی یادآور شد: در سال گذشته عده‌ای نخبگان ایرانی که سال گذشته به کشور بازگشتند، به عنوان عضو هیات علمی در دانشگاه‌ها مشغول به فعالیت شدند و برای عده‌ای از آنها که قریب یه ۳۵۰ نفر می‌شود، فرصت ایجاد شرکت‌های دانش بنیان فراهم شد و بخش دیگری از آنها به عنوان نیروهای متخصص در شرکت‌های تراز دانش بنیان، فرصت همکاری پیدا کردند. وی افزود: نگاه دیگری که آیت الله رئیسی به حوزه نخبگانی داشت، این بود که ایرانیانی که در خارج از کشور هستند، اما به هر دلیلی که نمی‌توانند به کشور بازگردند، ولی علاقه‌مند به خدمت در کشور هستند، بچه‌های کشور هستند؛ از این رو در سال گذشته بیش از ۲۰۰ مورد پروژه‌های راهبردی با این افراد که خارج از کشور بودند، تعریف کردیم. وی ادامه داد: این ۲۰۰ پروژه در خارج از کشور اجرا شد و خدمات آن در کشور مورد استفاده قرار گرفته است. مسیر باز و مزیت فراوان مهاجرت معکوس نخبگان متخصصان ایرانی که از شرایط نخبگانی برای تحصیل در دانشگاه‌های مطرح جهان برخوردار بودند، با به‌کارگیری علم خود در بستر شرکت‌های دانش‌بنیان جهان، توانسته‌اند مرزهای علم و فناوری را جابه‌جا کنند و در بزرگترین شرکت‌های هایتک دنیا به مدیریت عالی برسند. گروهی از پژوهشگران دانشگاه استنفورد، فهرست دانشمندان دو درصد برتر دنیا را بر اساس داده‌های پایگاه علمی اسکوپوس استخراج کرده‌اند. پایگاه اسکوپوس «Scopus» وابسته به ناشر الزویر «Elsevier» بزرگترین پایگاه نمایه‌های استنادی جهان است. تازه‌ترین به‌روزرسانی «فهرست دانشگاه استنفورد» در مهرماه ۱۴۰۲ مقارن با اکتبر ۲۰۲۳ منتشر شده است. این فهرست عملکرد استنادی نویسندگان را به‌ازای بروندادهای پژوهشی منتشر شده آنان در بازه زمانی ۱۹۶۰ تا ۲۰۲۲ در ۱۷۴ رشته تحلیل کرده و نویسندگان و پژوهشگران پراستناد دو درصد برتر جهان را معرفی کرده است. دو هزار محقق ایرانی جزو دو درصد از پژوهشگران برتر جهان در فهرست پژوهشگران پُراستناد دو درصد برتر جهان، بر اساس عملکرد استنادی یک‌ساله در سال ۲۰۲۲، تعداد ۲۱۳۸ پژوهشگر با وابستگی سازمانی جمهوری اسلامی ایران در میان تعداد کل ۲۱۰.۱۹۸ پژوهشگر بین‌المللی حضور دارند. در میان دانشگاه‌های کشور نیز دانشگاه تهران با تعداد ۱۰۶ پژوهشگر در صدر قرار دارد و پزشکی بالینی در فهرست عملکرد یک‌ساله و مهندسی در فهرست عملکرد دوران خدمتی دارای بیشترین محقق هستند. همچنین ۳۴ پژوهشگاه، دانشگاه و مؤسسه آموزش عالی و مرکز تحقیقاتی وابسته به وزارت علوم، دارای یک محقق برتر و از میان مؤسسات وابسته به وزارت بهداشت نیز ۱۱ مورد دارای یک محقق برتر هستند. مشهورترین نخبگان ایرانی در جهان از معروف‌ترین ایرانیانی که در جابه‌جا کردن مرزهای علم و فناوری نقش موثری داشته‌اند، می‌توان به افراد زیر اشاره کرد: ۱) پروفسور مجید سمیعی جراح برجسته و متخصص بیماری‌های مغز و اعصاب و رئیس افتخاری اتحادیه جهانی جراحان مغز و اعصاب است، همچنین وی ریاست بیمارستان خصوصی علوم عصبی هانوفر در آلمان را بر عهده دارد که خود بنیانگذار آن بوده است. ۲) امید کردستانی مدیر بازرگانی سهامدار و معاون ارشد گوگل«Google» بوده است، وی از سال ۲۰۱۵ تا ۲۰۲۰ رئیس اجرایی هیأت‌مدیره توییتر بود و از سال ۲۰۲۲ به عنوان رییس هیأت‌مدیره شرکت پیرسون فعالیت می‌کند. ۳) حسین اسلامبولچی مبتکر، مخترع و نویسنده ایرانی‌تبار اهل ایالات متحده آمریکا است، وی مدیر ارشد فناوری اطلاعات شرکت ای‌تی اند تی«AT&T» تا سال ۲۰۰۵ بود، او در لیست ۱۰۰ فارغ‌التحصیل برتر تاریخ دانشگاه کالیفرنیا قرار دارد و دارنده بیش از ۱۱۴۵ ثبت اختراع نیز است. ۴) انوشه انصاری کاوشگر، مهندس و کارآفرین ایرانی - آمریکایی و رئیس انجمن گردانندگان شرکت فناوری ارتباط از راه دور«TTI» است، وی اولین زن گردشگر فضایی ایرانی‌تبار است که به فضا سفر کرده‌است و چهارمین نفری است که هزینه سفر فضایی خود را پرداخت کرده‌است. جامعه ملّی فضایی آمریکا سال ۲۰۱۵ جایزه «پیشگام فضا» را به انصاری، نخستین زن گردشگر فضایی اهدا کرد. ۵) فریار شیرزاد دانش‌آموخته دانشگاه مریلند و دکترای حقوق دانشگاه ویرجینیا است که مدت ۷ سال از سوی حزب جمهوری‌خواه آمریکا در کمیته مالی سنای ایالات متحده آمریکا خدمت کرد، او از ۲۰۲۱ مدیر ارشد سیاست‌گذاری کوین‌بیس بوده است. ۶) جمشید دلشاد شهروند آمریکایی ایرانی‌الاصل است که در ۷ فروردین ۱۳۸۶ به مدت یک‌سال به مقام شهرداری بورلی هیلز برگزیده شده و در اسفند ۱۳۸۸ دوباره به آن مقام انتخاب شد، دلشاد نخستین فرد ایرانی‌تبار در تاریخ است که به شهرداری یکی از شهرهای آمریکا انتخاب شده است. ۷) امیر مجیدی‌مهر مدیر ارشد مهندسی شرکت سونی میکروسیستمز«Sony Microsystems» در سن خوزه‌ی کالیفرنیا است که در آن، مسئول توسعۀ ایستگاه‌های کاری بود که با سابقه ۱۳ ساله توانست به کمپانی مایکروسافت وارد شود، تیمی که سرپرستی آن را مجیدی‌مهر بر عهده دارد، توسعه و پیاده‌سازی فناوری رسانه‌های دیجیتالی صدا و تصویر را در نرم‌افزارهای مختلف تحت ویندوز بر عهده دارد. ۸) توفیق موسیوند مهندس پزشکی ایرانی، استاد جراحی دانشکده پزشکی اتاوا و مخترع نخستین قلب مصنوعی جهان در داخل بدن انسان بود، او برای نخستین بار موفق به تولید پمپ مصنوعی قلب شده بود که قادر بود خون را پمپاژ کرده و در فرایند جراحی قلب، امکان تنفس را برای بیمار فراهم سازد، او عضو افتخاری فرهنگستان علوم پزشکی ایران نیز بود که در ۱۷ دی ۱۴۰۲ درگذشت. ۹) ماریا خرسند مدیر ارشد اجرایی و کارآفرین ایرانی اهل سوئد است، او در مدتی که مدیرعامل شرکت اریکسون در سوئد بود، موفق شد به یکی بنیان‌گذاران فناوری بلوتوث بدل شود، خرسند در حال حاضر مدیریت تولید سخت‌افزار شرکت دل در سوئد را بر عهده دارد. ۱۰) پروفسور لطفی علی‌عسکرزاده استاد بازنشسته دانشگاه برکلی کالیفرنیا و مبدع نظریه منطق فازی، کامپیوتر هوشمند و بنیانگذار نسل سوم کامپیوتر در جهان است، نوآوری‌های او امکان‌پذیری یک پارادایم تازه در هوش مصنوعی را تبیین و رئوس کلی آن را ترسیم کرده‌است. ۱۱) بیژن داوری یک آمریکایی ایرانی‌تبار است که نائب‌رئیس ارشد مرکز تحقیقاتی تامس واتسن شرکت آی‌بی‌ام است. بیژن داوری دارنده مدرک دکتری در زمینه الکترونیک از دانشگاه پلی‌تکنیک رنسیلر و دارای بیش از ۷۰ مقاله علمی است. وی از سال ۱۹۹۶ به‌عنوان یکی از کارمندان برجسته شرکت آی‌بی‌ام مطرح شد و سپس در سال ۱۹۸۸ به‌عنوان معاون ارشد این شرکت برگزیده شد. ۱۲) مهندس فرزاد ناظم فعالیت‌های شغلی خود را در سال ۱۳۶۴ آغاز کرد و به شرکت اوراکل پیوست، طی ۱۰ سال کار در این شرکت توانست در نقش‌هایی چون معاون رسانه‌ای و معاون ارشد بخش وب‌سرور ظاهر شود،. فرزاد سپس در ۱۳۷۵ به یاهو پیوست و به مدت ۱۱ سال مدیر فنی شرکت یاهو بود و به این ترتیب یکی از طولانی‌ترین دوره‌های ابقا در سمت مدیریت در آن شرکت را دارا است، وی در ۱۳۸۶ از مقامش در یاهو کناره‌گیری کرد. ۱۳) علی جوان فیزیک‌دان و مخترع ایرانی بود که نخستین لیزر گازی هلیوم - نئون جهان ساخته وی است. او استاد بازنشسته دانشکده فیزیک دانشگاه ام‌آی‌تی و ساکن ایالات متحده آمریکا بود، وی به‌عنوان دوازدهمین نابغه زنده دنیا توسط نشریه دیلی‌تلگراف انتخاب شد، جوان شهریور سال ۹۵ درگذشت. ۱۴) سینا تمدن متولد سال ۱۳۳۵ در تبریز و فارغ‌التحصیل در دانشگاه پردیو آمریکا است. استیو جابز او را در سال ۱۹۹۷ به شرکت اپل آورد و قائم‌مقام مدیرعامل بخش برنامه‌های کاربردی شرکت اپل بود، وی از سال ۱۹۹۴ تا ۱۹۹۶ معاون مدیرعامل در شرکت دیگر استیوجابز یعنی نکست بود. ۱۵) پیر امیدیار بنیانگذار و رئیس ای‌بی«e-bay» وب‌گاه مخصوص حراج و خرید و فروش اینترنتی و یک کارآفرین و نیکوکار ایرانی - فرانسوی است. او در سال ۱۹۹۸ میلادی و در سن ۳۱ سالگی به عنوان ثروتمندترین فرد ایرانی در جهان شناخته شد. بر پایهٔ اطلاعات فوربز در سال ۲۰۲۳ وی ۲۴۵امین شخص ثروتمند در جهان، ۶۵ مین شخص ثروتمند در ایالات متحده آمریکا و ثروتمندترین شخص ایرانی در جهان است. ۱۶) آزاده تبازاده دانشمند فضایی و دارنده PHD شیمی‌فیزیک از دانشگاه استنفورد کالیفرنیا است. وی جوایز بسیاری از جمله مدال اتحادیه ژئوفیزیک آمریکا در سال ۲۰۰۱ را دریافت کرده و در سال ۱۹۹۹ جایزه ریاست‌جمهوری برای دانشمندان و مهندسان را دریافت کرده‌است. این جایزه بالاترین افتخار اعطا شده توسط دولت ایالات متحده به دانشمندان و مهندسان برجسته است. علم نخبگان مهاجر در خدمت مسائل کشور «سیدسلمان سیدافقهی» قائم‌مقام بنیاد ملی نخبگان چند روز اخیر از افزایش تعامل این بنیاد با شورای عالی ایرانیان خارج از کشور در راستای انتفاع از توان نخبگان ایرانی خبر داد و اظهار کرد: «جمع زیادی از نخبگان مهاجر حتی آن‌دسته از نخبگانی که به کشور بازنمی‌گردند، نیز آماده هرگونه همکاری برای رفع مسائل و چالش‌های کشور هستند که این فرصت بسیار مهمی برای نیل به اهداف تعیین شده است. به همین دلیل بنیاد ملی نخبگان با تعامل شورای عالی ایرانیان خارج از کشور، تلاش دارد تا با استفاد از ظرفیت نخبگان مهاجر چه در لایه بازگشت به کشور و چه در لایه استفاده از ظرفیت‌های علمی، فکری و مشاوره‌ای، کشور را منتفع کند.» وی با اشاره به موضوع مهاجرت نخبگان نیز، گفت: «به دلیل نبود آمار دقیق و همچنین فقدان تعریف دقیق از مهاجرت، فضای رسانه‌ای کشور در موضوع مهاجرت نخبگان، بسیار آشفته است و از طرفی مساله رصد نخبگان برون‌سپاری شده بود. این مساله به‌طور خاص در موضوع مهاجرت کادر درمان و پزشکان نیز وجود داشت، اما در دور جدید، بنیاد ملی نخبگان با تشکیل رصدخانه نخبگان و همچنین با همکاری دستگاه‌ها و نهادهای مختلف دولتی، حاکمیتی و نظارتی، نه‌تنها آمار و اطلاعات دقیقی از مهاجرت نخبگان به دست آورده است، بلکه با اطلاعات دقیق می‌داند چه تعداد از این افراد مشغول تحصیل و چه تعداد مشغول کار هستند، همچنین بررسی راه‌های استفاده از ظرفیت و توانمندی ایشان در رفع مشکلات کشور، یکی دیگر از ماموریت‌های اصلی رصدخانه نخبگان است. «ناصر باقری‌مقدم» قائم‌مقام سابق رئیس بنیاد ملی نخبگان در فروردین ۱۴۰۱ نیز اعلام کرده بود که ۲۵۰۰ نخبه ایرانی از متخصصان ۲۰۰ دانشگاه برتر دنیا از طریق سامانه‌ای با نام «آی کانکت»(سامانه درخواست متخصصان و کارآفرینان غیرایرانی) عضو هیات علمی دانشگاه‌های کشورمان شدند یا شرکت دانش‌بنیان در ایران ایجاد کردند. پروژه سربازی و تاسیس شرکت دانش‌بنیان برای نخبگان ایرانی خارج از کشور «سیدعلی حسینی» معاون توسعه روابط علمی مرکز تعاملات بین‌المللی معاونت علم و فناوری ریاست‌جمهوری از مزیت‌های سامانه کانکت پلاس برای نخبگان خارج از کشور خبر داد و گفت: «فردی که عضو هیات علمی یکی از ۱۰۰ دانشگاه برتر دنیا است یا در ایران المپیادی و نفر برتر کنکور بوده است و در حال حاضر در خارج از کشور از یک شغل دائم برخوردار است، مشمول دریافت پروژه علمی به‌جای خدمت سربازی خواهد بود، در این راستا، امسال ۱۷۰ تا ۱۸۰ پروژه تعریف کرده‌ایم که همه پروژه‌ها لبه‌ی دانش هستند.» وی افزود: «علاوه‌بر پروژه سربازی، اعطای امتیاز تاسیس شرکت به متخصصان ایرانی که در خارج از کشور ساکن هستند، از دیگر مزیت‌های این سامانه است، در همین راستا افرادی که در ایران شرکت ایجاد کنند و یک محصولی را توسعه دهند، حمایت‌های ویژه‌ای را دریافت خواهند کرد، مثل گرنت ۵۰۰ میلیون تومانی که با همکاری صندوق نوآوری و شکوفایی این پروژه انجام می‌شود که البته از داوری سختگیرانه تکنیکال و مالی برخوردار است.» بازگشت ۳۷۰۰ ایرانی از دانشگاه‌های برتر جهان معاون توسعه روابط علمی مرکز تعاملات بین‌المللی معاونت علم و فناوری ریاست‌جمهوری، افزایش تعامل با نخبگان خارج از کشور را مثبت دانست و خاطرنشان کرد: «سامانه کانکت پلاس امروز به یک ثباتی رسیده است و تعداد پنج، شش درخواست همکاری در روز دریافت می‌کنیم که این عدد نسبت به سال پیش دو برابر شده است و از طریق انجمن‌های تخصصی‌ای که در اروپا هستند هم، می‌کوشیم تا برنامه خود را ارائه کنیم، در سویس، آلمان، اتریش، انگلیس، کانادا و آمریکا شبکه‌هایی داریم و دیتا بانک مشخصی هم تهیه کرده‌ایم و در مجموع ۱۲ هزار نفر در خارج از کشور با ما تعامل می‌کنند، ما در چند سال گذشته چیزی حدود ۹ هزار همکاری داشته‌ایم اما سه‌هزار و ۷۰۰ مورد جذب و بازگشت نخبگان داشته‌ایم.» حسینی درباره ارتباط میان صنعت و نخبگان خارج از کشور، به نکاتی پرداخت و تشریح کرد: «از دیگر برنامه‌های ما در کانکت پلاس ایجاد ارتباط میان متخصصان ایرانی خارج از کشور با بدنه صنعتی است. در این راستا با چند شرکتی که طرح‌های تحقیق و توسعه را در اولویت خود دارند؛ مثل شرکت پویندگان، فناب، پارسا پلمیر و سیناژن توافق‌نامه‌هایی را انجام داده‌ایم تا خیلی از این متخصصان را به این شرکت‌ها منتقل‌کنیم و اسم این طرح را ایمپکت یعنی تاثیرگذاری گذاشته‌ایم.» با توجه به ظرفیت علمی نخبگان ایرانی در دانشگاه‌ها و شرکت‌های علمی مطرح جهان، می‌توانیم در راستای توسعه فناوری کشور و خودکفایی در تولید قطعات صنعتی، از توانمندی‌های آکادمیک متخصصان ایرانی‌تبار در جهان استفاده کنیم، که سامانه کانکت معاونت علم و فناوری ریاست‌جمهوری مسیر خوبی را برای همکاری با ایرانیان خارج از کشور و بازگشت آنها به کشورمان باز کرده است. خانه نخبگان راه‌اندازی می‌شود قائم مقام بنیاد ملی نخبگان از راه‌اندازی خانه نخبگان خبر داد. ماه گذشته نشست هم‌اندیشی جمعی از نخبگان با سیدسلمان سیدافقهی قائم مقام بنیاد ملی نخبگان و سیدمحمدهادی سبحانیان معاون وزیر و رئیس کل سازمان امور مالیاتی کشور برگزار شد. در ابتدای این نشست، سیدافقهی بر لزوم توجه جدی به جذب نخبگان علوم انسانی تاکید کرد و گفت: بنیاد ملی نخبگان نسبت به معرفی نیروهای توانمند به سازمان اداری استخدامی کشور آمادگی کاملی دارد. قائم مقام بنیاد ملی نخبگان در ادامه از راه‌اندازی خانه نخبگان به عنوان بستری برای شناسایی کنشگران علمی متناظر با نیاز دستگاه‌های اجرایی کشور شامل وزارت اقتصاد و دارایی، وزارت صمت و وزارت نفت خبر داد. سیدافقهی با بیان اینکه تعریف بنیاد از فرد نخبه نسبت به گذشته تغییر کرده است، گفت: در دوره جدید فعالیت‌های بنیاد، نخبه، صرفا نخبگان آکادمیک را شامل نمی‌شود، بلکه نخبگان مدیریتی، اجرایی، مهارتی و ... نیز در این خانواده به شمار می‌آیند. رویکرد بنیاد در تعامل با نخبگان به سمت شناسایی فعال در حرکت است قائم مقام بنیاد ملی نخبگان در ادامه با بیان اینکه رویکرد بنیاد در تعامل با نخبگان به سمت شناسایی فعال در حرکت است، گفت: رویکرد اکتفا به خوداظهاری افراد نخبه به پایان راه خود خواهد رسید چرا که ممکن است همه افراد واجد شرایط، خودشان را در معرض اظهار قرار ندهند. در فرآیند شناسایی، حین رفت و برگشت اقدامات میان بنیاد و دستگاه‌ها، نخبه‌های واقعی شناسایی خواهند شد. سیدافقهی سپس با اشاره به فرآیند طولانی گزینش در پروسه جذب نخبگان گفت: در فراخوان جذب نخبگان در سال 1401 از میان 7هزار نفر حدود هزار و 300 نفر در گزینش علمی بنیاد و کانون ارزیابی مورد پذیرش قرار گرفتند و به دستگاه‌ها معرفی شدند و طبق آخرین آمار از میان این نفرات 189 نفر در دستگاه‌ها مشغول به کار شده‌اند. وی در ادامه تعریف سیستمی کارآمد جهت شناسایی و صحت‌سنجی توانمندی افراد را از الزامات همکاری دستگاه‌ها و بنیاد دانست و این امر را اقدامی در جهت هموار ساختن مسیر سخت و طولانی گزینش قلمداد کرد. سیدافقهی با بیان اینکه با تعریف جدید از فرد نخبه و مستعد، مسیر تربیت نیز اصلاح می‌شود، گفت: سیاست استفاده بهینه از ظرفیت نخبگانی کشور ایجاب می‌کند، تمرکز بر اثرگذاری بیشینه نخبگان باشد تا در بستر همکاری و در زمان مناسب بهترین بهره‌وری حاصل شود. در بخش دیگری از این نشست، سبحانیان با اشاره به توصیه‌های رهبر انقلاب اسلامی مبنی بر به‌کارگیری توان و تفکر نخبگان در دستگاه‌های اجرایی و نظام مسائل کشور گفت: پیش از این سیستم اداری کشور به‌صورت سنتی اداره می‌شد و بدنه اجرایی دستگاه‌ها ۳۰سال در همین فضا رشد کرده و با فناوری نامانوس است. وی ادامه داد: امروز دغدغه ما جذب نخبگان در سیستم است تا سازمان بعد از خروج نیروهای پیشین دغدغه و مشکلی برای جذب نیروی توانمند و اثرگذار نداشته باشد. همکاری بنیاد با 150هیئت اندیشه‌ورز در ادامه این نشست، یاسین کیخا معاون سرآمدان و نخبگان بنیاد ملی نخبگان گفت: بنیاد با 150 هیئت اندیشه‌ورز همکاری دارد که شناسایی اعضای آن به دو صورت فعال وفراخوان محور است. همچنین در دستگاه‌ها میزهای نخبگانی با حضور نخبگان و مدیران و افراد ذی‌نفع فعال است که با رویکردهای متعدد و با تضارب آرا ایده‌های خود را به رای افراد و اجرا می‌رسانند. وی در ادامه بیان کرد: هدف هیئت‌های اندیشه‌ورز همیشه حل مسئله نیست بلکه گاهی ایجاد گفتمان می‌تواند هدف اساسی آن باشد. لازم به ذکر است رویدادهای نخبگانی نیز با همین هدف و ایجاد فضای واقع‌بینانه از مشکلات کشور برگزار می‌شوند. آسیب‌های تخطی از قوانین با کمک نخبگان قابل رفع است فرشاد سلیمانی معاون توسعه و مدیریت منابع بنیاد ملی نخبگان نیز در ادامه این نشست گفت: برخی از مسائل کشور بدون نظارت و وضع قانون به یکی از ظرفیت‌های تخطی از قوانین موجود تبدیل شده اند که با کمک نخبگان این مسائل قابل حل هستند، به عنوان مثال حوزه رمز ارزها را شاهد هستیم که به سبب نبود قانون و نظارت‌های لازم به یکی از بسترهای فرار مالیاتی تبدیل شده است. در پایان این دیدار ضمن ایجاد مقدمات همکاری‌های فی مابین بنیاد ملی نخبگان و سازمان امور مالیاتی کشور، مقرر شد: بستر مشارکت نخبگان در حل مسائل ملی فراهم و اقدامات لازم در دستور کار قرار گیرد.