شهرستان
محمد حیدریان- بوی خوش گیاهان دارویی مانند آویشن، کاکوتی و ... خیابان‌های اصلی شهرهای خراسان شمالی را فرا گرفته است، زن و مردهای دست‌فروش که مقدار زیادی از این گیاهان را از کوه و دشت‌ها جمع کرده‌اند مشغول فروش آنها هستند. خراسان شمالی یکی از استان‌های غنی در زمینه داشتن رویشگاه‌های گیاهان دارویی است و می‌توان از این استان به‌عنوان داروخانه گیاهی کشور یاد کرد. رویش ۴۳۰ گونه گیاهی در خراسان شمالی شناسایی شده و این استان، یکی از رویشگاه‌های اصلی گیاهان دارویی بسیار مهم مانند باریجه در کشور است. با وجود اینکه می‌توان از طریق گیاهان دارویی، اشتغال ایجاد و مزیت اقتصادی کسب کرد، ولی هنوز چنین فرصتی در خراسان شمالی فراهم نشده است. در این استان، زنجیره‌ای به‌جز برای یکی از گیاهان دارویی شکل نگرفته است و بیشتر تولیدات گیاهان دارویی خام‌فروشی می‌شوند. رویش ۴۳۰ گونه گیاهی در استان دکتر مهدی باور، عضو هیأت علمی و معاون آموزشی مرکز تحقیقات کشاورزی خراسان شمالی ، اظهار کرد: خراسان شمالی با توجه به شرایط آب و هوایی‌اش، یکی از رویشگاه‌های خوب گیاهان دارویی است و ظرفیت خوبی برای تولید این گیاهان در استان وجود دارد. وی بیان کرد: ۴۳۰ گونه گیاهی در این استان شناسایی شده‌اند، البته بسیاری از این گیاهان در رویشگاه‌های خود به‌صورت خودرو رشد می‌کنند و در مساحت کمی از کشتزارهای استان، گیاهان دارویی به مرحله کشت درآمده است. باور ادامه داد: خراسان شمالی رتبه سوم کشوری را در تولید زعفران، رتبه چهارم را در تولید زیره سبز دارد و جزو یکی دو استان اول در تولید گیاه دارویی با ارزش باریجه است. از سوی دیگر، این استان ظرفیت بسیار خوبی در تولید گیاهان دارویی دیگر مانند گون، کتیرا، زرشک وحشی، کاکوتی کوهی و آویشن دارد. این گیاهان به‌صورت خودرو در رویشگاه‌ها می‌رویند. باور گفت: با این میزان پتانسیل در این استان برای تولید گیاهان دارویی، اکنون فقط در ۸۰۰۰ هکتار گیاه دارویی کشت می‌شود که از این مساحت ۴۸۰۰ هکتار مربوط به زعفران، ۲۰۰۰ هکتار زیره سبز و ۲۰۰ هکتار گل محمدی است. اسانس‌گیری ناقص به علت به‌روز نبودن دستگاه‌های فرآوری گیاهان دارویی معاون آموزشی مرکز تحقیقات کشاورزی خراسان شمالی تاکید کرد: برای اینکه بتوان گیاهان دارویی را در این استان به مزیت اقتصادی رساند در وهله نخست باید آنها را در مزارع کشاورزی کشت کرد و در کنار آن، صنایع تبدیلی و تکمیلی و بازار فروش ایجاد کرد. وی بیان کرد: در این استان چند واحد فرآوری گیاهان دارویی وجود دارد؛ اما تکنولوژی آنها به‌روز نیست و این امر سبب می‌شود تا میزان اسانس‌گیری از گیاه دارویی کاهش یابد. این دستگاه‌ها سبب می‌شود تا توان رقابت از این تولیدکنندگان گرفته شود و هزینه تولید آنها افزایش یابد. وی ادامه داد: صنایع تبدیلی که برای گیاهان دارویی در این استان ایجاد شده فقط برای گیاهانی مانند زعفران، گل محمدی و ... است که در حال کشت هستند و برای گیاهان خودرو در طبیعت مانند رزشک کوهی، آویشن و ... نیست. فروش گیاهان با ارزش دارویی در کنار خیابان و عطاری باور گفت: گیاهان دارویی که در عرصه‌های طبیعی این استان تولید می‌شوند، در کنار خیابان و عطاری‌ها به فروش می‌رسند و خام‌فروشی می‌شوند و هنوز به مرحله تجاری‌سازی نرسیده‌اند. برای اینکه به مرحله تجاری‌سازی برسند در گام اول باید بازار آن برای کشاورزان استان فراهم شود. وی تاکید کرد: باید شرکت‌های داروسازی در استان وارد عرصه شوند و از این گیاهان دارویی، داروهای گیاهی تولید کنند تا تولید آن به مرحله انبوه برسد. برخی گیاهان دارویی در خطرند معاون آموزشی مرکز تحقیقات کشاورزی خراسان شمالی اظهار کرد: یکی از اقداماتی که برای توسعه کشت گیاهان دارویی در استان باید انجام شود، اهلی‌سازی گیاهان دارویی خودرو در عرصه‌های منابع طبیعی است. اهلی‌سازی برخی گیاهان شروع شده و آویشن کوهی به مرحله اهلی‌سازی رسیده است. درباره گیاه پاپاریس هم در حال کار کردن هستیم. گیاه باریجه نیز تا در سطوح محدودی از مزارع کشت می‌شود، اما به‌طور کامل اهلی‌سازی نشده است. باور بیان کرد: باید مراقب گیاهان دارویی در معرض خطر به علت بروز خشکسالی‌های پی در پی و برداشت‌های غیراصولی در طبیعت باشیم، اکنون گیاهانی مانند کاکوتی کوهی، آویشن خراسانی، گون و کتیرا و زرشک کوهی در خطرند. تامین ۲۰ بذر گیاهان دارویی در این سال زراعی صفدر صفدری، مدیر باغبانی سازمان جهاد کشاورزی خراسان شمالی با اشاره به اینکه خراسان شمالی رتبه هفتم سطح زیر کشت گیاهان دارویی را در کشور دارد، بیان کرد: برای توسعه کشت گیاهان دارویی در این استان در این سال زراعی، ۲۰ تن بذر تامین و در میان کشاورزان توزیع شده است. وی اظهار کرد: با توجه به پیش‌بینی انجام‌شده، تولید گیاهان دارویی می‌تواند تا ۵۰۰۰ میلیارد دلار ارزآوری داشته باشد؛ اما با وجود اینکه ۷۰ درصد تولید گیاه دارویی گل محمدی و ۹۰ درصد زعفران مربوط به ایران است، سهم کشور ما از این ارزآوری کمتر از دو درصد است. وی گفت: در ایران ۱۷۲۸ گونه گیاه دارویی کشت می‌شود که ۴۳۰ گونه از میان آنها در خراسان شمالی می‌روید. در این استان در سطح ۸۰۰۰ هکتار کشت انواع گیاهان دارویی انجام می‌شود که ۴۸۰۰ هکتار آن مربوط به زعفران است. وی ادامه داد: تعداد بهره‌برداران از گیاهان دارویی در سامانه پهنه‌بندی حدود ۵۰۰۰ نفر است که برای توسعه آن برنامه‌ریزی شده است تا در برنامه هفتم توسعه سطح کشت گیاهان دارویی به ۲۰ هزار هکتار برسد. وی بیان کرد: در اجرای برنامه جهش تولید نیز برنامه‌ریزی شده تا کشت گیاهان دارویی انجام شود که در سال زراعی گذشته ۱۵۸۴ هکتار و برای امسال ۴۰۰۰ هکتار است. برگزاری همایش ملی گیاهان دارویی در استان وی اظهار کرد: تلاش برای برگزاری همایش ملی گیاهان دارویی یکی از برنامه‌های در دست اجراست. این همایش برای معرفی پتانسیل‌های خراسان شمالی در حوزه گیاهان دارویی، بازاریابی برای صادرات و جذب سرمایه‌گذار برای ایجاد واحدهای فرآوری است. مدیر باغبانی سازمان جهاد کشاورزی خراسان شمالی تاکید کرد: به دنبال آن هستیم که زنجیره‌های تولید گیاهان دارویی را در این استان ایجاد کنیم که یکی از این گیاهان کاپاریس (خاویار گیاهی) است. زنجیره تولید زعفران نیز به‌طور کامل در استان شکل گرفته است. شرکت‌های دارویی برای فرآوری گیاهان دارویی استان ورود پیدا کنند وی گفت: در اراضی شیب‌دار خراسان شمالی ۵۰۰ هکتار گلستان گل محمدی وجود دارد که باید زنجیره‌های تولید برای این گیاه در استان ایجاد شود. نکته بسیار مهم این است که شرکت‌های داروسازی برای فرآوری گیاهان دارویی باید وارد شوند و در این ارتباط با دانشگاه علوم پزشکی وارد کار شده‌ایم. صفدری بیان کرد: مهمترین دغدغه در حوزه گیاهان دارویی بازار آن است که با ایجاد زنجیره‌های تولید می‌توان این دغدغه را رفع کرد. شروع کشت مکانیزه گیاهان دارویی در استان وی با اشاره به اینکه کشت مکانیزه گیاهان دارویی یکی دیگر از اقداماتی است که در این سال زراعی انجام شده است، گفت: این اقدام سبب می‌شود میزان پرت به مقدار زیادی کاهش یابد و سطح سبز خوبی ایجاد شود. وی افزود: کشت مکانیزه برای گیاه دارویی زیره سبز انجام شده و این گیاه در سطح ۲۵۰۰ هکتار از مزارع استان کشت شده است. حلاوت صادرات گیاه دارویی که کام خارجی‌ها را شیرین می‌کند یزدانی، معاون فنی اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان شمالی اظهار کرد: کشت گیاهان دارویی توسط بهره‌برداران در سال‌های اخیر رشد خوبی داشته است؛ اما اقدامی که برای توسعه کشت گیاهان دارویی در روستاهای استان باید انجام شود، این است که روستاییان تشکل‌هایی را تشکیل دهند و برای کشت و بهره‌برداری گیاه دارویی مشخصی، طرح ارائه دهند، سپس براساس آن طرح وارد عرصه شوند. وی با تاکید بر اینکه گیاهان دارویی منافع بسیار زیادی دارند، بیان کرد: در کنار کشت و برداشت گیاه دارویی باید نکته خیلی مهم حفاظت از این گیاهان نیز مورد توجه قرار گیرد و تمام این موارد در طرح دیده شود. وی افزود: از آنجا که خراسان شمالی از لحاظ موقعیت مکانی میان شمال و مرکز قرار دارد و استانی کوهستانی است، پتانسیل بالایی در تولید گیاهان دارویی دارد، اما هنوز با استفاده از آن پتانسیل‌ها، فاصله خیلی زیادی داریم. یزدانی با بیان اینکه خراسان شمالی یکی از خاستگاه‌های اصلی تولید باریجه در کشور است، گفت: با توجه به کوهستانی بودن خراسان شمالی، وسعت رویش این گیاه در عرصه‌های منابع طبیعی استان خوب است و این استان، رویشگاه‌های خوبی از این گیاه دارد. وی با اشاره به اینکه برای برداشت اصولی این گیاه طرح تهیه شده است، ادامه داد: بهره‌برداران موظفند طبق طرح، برداشت این گیاه را انجام دهند؛ اما باریجه‌های برداشت‌شده از این استان به‌صورت خام به سایر استان‌ها مانند فارس و تهران صادر می‌شود و هیچ‌گونه ارزش افزوده‌ای برای این استان ندارد. معاون فنی اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان شمالی بیان کرد: بخشی از باریجه‌های تولیدی در یکی از واحدهای تولیدی خارج استان به اسانس تبدیل شده است، اما قسمت اعظم آن دوباره به‌صورت خام توسط صادرکنندگان سایر استان به کشورهای دیگر صادر می‌شود. استفاده از این گیاه در تولید دارو، ساخت عطر، ادکلن و چسب الماس از جمله مواردی است که در سایر کشورها مورد مصرف قرار می‌گیرد. وی افزود: حدود ۳۵ طرح احیا و بهره‌برداری گیاهان دارویی در این استان تهیه شده که تعدادی از این‌ها مربوط به گیاهان دارویی باریجه، کتیرا و رزشک کوهی است.