عدالت قضایی

 مجتبی قادر- دیروز سخنگوی قوه قضائیه از تشکل پرونده برای فرزندان مقام قضایی خبر داد.از مهم‌ترین اهداف حکومت اسلامی برپا داشتن حق و احقاق حق صاحبان حقوق و دفع باطل و طرد باطلگرایان و در نهایت اجرای احکام و حدود الهی در مقام قضاوت و داوری است، که از آن به «عدالت قضایی» تعبیر می‌شود. این مقصد جز با وجود دستگاه قضایی مستقل، عدالت محور، مقتدر، قاطع واستوار که با کمال دقت و احتیاط و پرهیز از لغزش و انحراف ضامن اجرای مقررات الهی باشد، قابل تصور نیست. از این رو سیستم قضایی یک جامعه باید به گونه‌ای طراحی شود که مال، جان و حیثیت افراد آن در قوانین مدون و همچنین در شیوه‌های اجرایی آن رعایت شده باشد. بی‌تردید عدالت، در نظام قضایی اسلام برخاسته از آموزه‌های قرآن، روایات و سیرة عملی معصومین(ع) خصوصاً حضرت امیرالمؤمنین علی(ع) است که شالوده و شاکله نظام قضایی اسلام را تشکیل می‌دهد.
عدالت قضایی از بزرگترین اهداف هر نظام قضایی است تا در سایه آن عدالت کیفری به خوبی اجرا شده، دادگستری صورت پذیرد. برای رسیدن به عدالت قضایی قانونگذاران کشور ها اقدام به جرم انگاری اعمالی نموده اند که در روند اجرای عدالت خلل ایجادنمایند.
مرحوم دکتر بهمن کشاورز در تعریف عدالت قضایی گفته است: «عدالت قضایی عبارت از آن است که کلیه ی افراد و اشخاص جامعه به طور یکسان و بدون تبعیضات ناشی از وضعیت طبقاتی یا موقعیت اجتماعی یا وضعیت عقیدتی و سیاسی به طور یکسان از خدمات قضایی دادسراها و دادگاه ها استفاده کنند. این معنا از اصول ،19 20، 34، 35، 36 و 37 قانون اساسی استنباط می شود.»
اهميت عدالت تا آن حد است که خداوند امر نموده است: «البته شما را نبايد عداوت گروهي بر آن بدارد که ازطريق عدل بيرون رويد، عدالت کنيد که عدل به تقوي نزديک تر (از هر عمل) است (مائده 8).
اتفاق نظري که بر اهميت و قداست «عدالت» وجود دارد، درباره ي محتوي و معيار آن وجود ندارد. مانع مهم اجراي عدالت،نسبي بودن آن است و بيم آن مي رود که اختلاف در شناخت عدالت به بي نظمي منجرشود يا مورد سوء استفاده قرارگيرد.ارسطو مي گويد انسان حيواني است که به طور غريزي ستم را ازعدل تشخيص مي دهد، هرچند که تعريف آن دشوار باشد، چرا که خيلي از مفاهيم را نمي توانيم تعريف کنيم. برتراند راسل گفته است: عدالت عبارت از رفتاري است که اگر اجرا شود کم ترين مردم را در آن جامعه ناراضي مي کند
    عدالت و عدالت گستری یکی از اهداف انبیاء الهی بوده است. از این رو در آیه 25 سوره حدید آمده است: «لقد ارسلنا رسلنا بالبینات و انزلنا معهم الکتاب و المیزان لیقوم الناس بالقسط». براساس بیان این آیه شریفه خداوند با ارسال رسل و انزال کتب و تبیین معیار ها میزان ها در صدد گستردن عدالت در سطح جامعه انسانی بوده است. از مصادیق بارز آن نیز عدالت قضایی است. از این رو، خداوند در آیه58 نساء، دستور به رعایت عدالت در مقام صدور حکم داده است. قرآن در تبیین هدف رسالت جهانی پیامبر خاتم (ص)، ماموریت او را اجرای عدالت دانسته و فرموده است:« قل آمنت بما انزل الله من کتاب و اُمرتُ لاَعدل بینکم» از این روست که امام صادق (ع) می فرمایند:« عدل شیرین تر از آبی است که به تشنه کام رسد. عدل گستری به هر اندازه که باشد، آرام بخش است، گرچه کم باشد.»
    مقدمه قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران با درنظر گرفتن اهتمام قضای اسلامی به بحث عدالت، با عنایت ویژه به عدالت قضایی میگوید: «ایجاد سیستم قضایی، بر پایه عدل اسلامی و متشکل از قضات عادل و آشنا به ضوابط دقیق دینی پیش بینی شده است ، این نظام به دلیل حساسیت بنیادی و دقت در مکتبی بودن آن لازم است به دور از هر نوع رابطه و مناسبات نا سالم باشد «اذا حَکَمتُم بَینَ النَاسِ اَن تَحکُمُوا بِالعَدلِ ». ». چنان که مشاهده می شود، در این عبارات توجه به رعایت عدالت در فرآیند کار قضایی موج می زندبه ویژه که به یکی از مهم ترین جرائم علیه عدالت قضایی یعنی جرم اعمال نفوذ تصریح شده است.
    تحقق عدالت قضایی زمانی خواهد بود که سیستم قضایی به گونه ای عادلانه برنامه ریزی شده باشد. از این رو عدالت قضایی بیش از هر چیز، وام دار عدالت کیفری و قوانین عادلانه است. فرآیند صدور تا اجرای حکم، گرفتار چالش های ریز و درشتی است که، نیازمند برنامه ریزی دقیق، برای رهاندن روند اجرای عدالت از این چالش هاست.