روابط متوازن بادنیا و ائتلاف های راهبردی

کائنات| عبدالله خواجوی - «گفت‌وگو» و «تعامل با دنیا» موضوعی است که در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران از اهمیت زیادی برخوردار است و دولت‌ها با هر دیدگاه و مشی سیاسی، همواره نسبت به آن تأکید داشتند و خود را داعیه‌دار ارتباط با دنیا می‌دانند. این ارتباط همواره متفاوت بوده و از ادعای نگاه به شرق مرحوم اکبر هاشمی رفسنجانی تا گفت‌وگوی تمدن‌های محمد خاتمی و سیاست خارجی متوازن ابراهیم رئیسی را شامل می‌شود.
دولت سیزدهم در سیاست خارجی خود همواره تأکید دارد که نگاه متوازنی به دنیا داشته و آماده برقراری ارتباط با کشورهای دیگر است. در این راستا نیز گام‌هایی برداشته شده و از آغاز به کار دولت، رئیس جمهور تلاش کرده تا سفرهای خارجی هدفمندی داشته باشد و روابط خود با سایر کشورها را بهبود ببخشد.
بنای دیپلماسی کشور در سال‌های گذشته تنها بر پایه خشت «سیاست» پی‌ریزی و حاصلش فضایی شده بود که چرخ‌دنده‌های کشور در حوزه سیاست خارجی با تکیه بر قهر و لبخند اقلیتی از کشورهای منظومه غرب به حرکت درمی‌آمد، اما دولت سیزدهم پس از آغاز به کار کوشید معماری این دیوار کج را برهم بزند و دیپلماسی اقتصادی را وارد ادبیات رایج دستگاه تصمیم‌گیری کند تا به این ترتیب دورنمای فکری و حرکتی کشور را در سال‌های آینده زیر سایه تحقق اهداف اقتصادی، بویژه در روند مقابله با تحریم‌های ظالمانه امریکا روشن سازد. بر همین اساس بود که در دو سال اخیر دستگاه اجرایی کشور از ضرورت پوست‌اندازی دیپلماسی اقتصادی با استمداد و تقویت نهادهای اقتصادی دیپلماتیک سخن گفتند که شاهد مثال آن تحولاتی است که در عرصه‌های متعدد، از تلاش برای تقویت پول ملی و دلارزدایی گرفته تا فعال کردن ظرفیت‌های اقتصادی نهفته در کشورهای دور و نزدیک پدیدار شده است؛ امری که در ادامه می‌تواند به تقویت نرخ برابری ریال ایران در برابر ارزهای عمده جهان و افزایش ثبات اقتصادی و آرامش سیاسی بیشتر بینجامد.
از مجموع ۱۸ سفر خارجی رئیس‌جمهور در ۲۴ ماه اخیر، ۱۰ سفر وی به حضور در اجلاس‌های مختلف خارجی اختصاص داشت که از میان آنها در دو نشست بریکس در ۱۴۰۱ و نشست شانگهای در تیر ماه ۱۴۰۲ به شکل برخط شرکت کرد که ثمره حضور در این ۱۰ اجلاس عضویت ایران در گروه بریکس و سازمان همکاری‌های شانگهای و انجام ۵۷ دیدار در عالی‌ترین سطح دیپلماتیک و امضای برخی اسناد در زمینه‌های مختلف بود که پیگیری جدی هر یک از آنها، دستاوردهای بزرگ و مهمی را در پی خواهد داشت.
فرصت‌سازی در سرزمین‌های دور و نزدیک
بر پایه گزارش ایران، از نگاه دولت سیزدهم تقویت و توسعه پیوندهای اقتصادی با کشورهای منطقه خاورمیانه و آسیا به همان اندازه اهمیت داشت که همکاری با کشورهای بزرگ حوزه غرب و اروپا. با چنین نگاهی بود که طراحی و پیگیری سازکار همکاری اقتصادی با قریب به اکثریت کشورها در 5 قاره جهان به اولویت شماره یک کشور تبدیل شد و دولت سید ابراهیم رئیسی کوشید با در صدرنشاندن برنامه‌های اقتصادی و شناسایی بازارهای جدید و حضور تأثیر‌گذار در نواحی مختلف منطقه و جهان در فهرست اولویت‌های خود، گامی جدی برای جامه عمل پوشاندن به وعده گسترش همکاری‌های اقتصادی منطقه‌ای بردارد.
این راهی اثرگذار برای افزایش رشد اقتصادی و مقاوم کردن اقتصاد کشور در مواجهه با تحریم‌های اقتصادی امریکا بود که رئیسی با درک ضرورت اجتناب ناپذیر ارتباط اقتصادی سازنده و اثربخش با جهان، این وجه از دیپلماسی را مورد توجه ویژه خود قرار داد و تأکید کرد که دولت سیزدهم زندگی مردم را به برجام گره نخواهد زد و از ظرفیت‌های همه جانبه کشور برای این مهم کمک خواهد گرفت.
گره‌گشایی از روابط با کشورهای عربی
رسیدن به اهداف مورد اشاره بدون ورود به فصل گره گشایی از موضوعات بحرانی در سیاست خارجی در منطقه ممکن نبود. در همین رابطه ازسرگیری رابطه تهران و ریاض که اوایل سال‌جاری رقم خورد، نقطه عزیمتی برای دولت جهت ورود به فصل جدید همکاری با بازیگران عربی رقم زد؛ امری که نخستین و اصلی‌ترین پیامد آن در روند تحقق منافع اقتصادی زیر سایه این همکاری‌های منطقه‌ای پدیدار شد. این در حالی بود که پیشتر مناسبات اقتصادی تهران و ریاض در پی قطع روابط دیپلماتیک متوقف شده بود و آمار مبادلات تجاری بسختی به ۴۰ هزار دلار می‌رسید اما با آغاز مجدد رابطه، در ماه‌های اخیر میزان صادرات ایران به این کشور به ۱۵ میلیون دلار رسیده که نسبت به آمار سال‌های گذشته جهش قابل‌توجهی داشته است. همچنین امارات نیز در رویکرد جدید خود در قبال ایران درصدد برآمده حجم روابط تجاری با ایران را به ۲۰ میلیارد دلار در سال ارتقا دهد و افزودن به حجم۳۰ میلیارد دلار را هم هدفگذاری کرده است. وقوع این تحولات در حالی است که انتظار می‌رود آغاز فصل جدید رابطه سیاسی و اقتصادی تهران با ریاض بر سمت و سوی جهت‌گیری دیگر کشورهای عربی بویژه کشورهای حاشیه خلیج‌فارس نیز نسبت به جمهوری اسلامی در پیروی از رویکرد دیپلماتیک و اقتصادی عربستان تأثیر قابل ملاحظه‌ای به دنبال داشته باشد.
افزایش حجم تجارت با اقتصادهای نوظهور آسیایی
به موازات تحولاتی که در روند مناسبات ایران در خاورمیانه شکل می‌گیرد، ایران رویکرد مشابهی را نسبت به همسایگان، شرکا و کشورهای دیگر در عرصه آسیا نیز دنبال کرد. دستیابی به توافقنامه‌های متعدد اقتصادی با پکن ذیل توافقنامه جامع 25 ساله، تلاش برای امضای توافق مشابه با مسکو، فعال کردن ظرفیت‌های اقتصادی در نهادهای همکاری منطقه‌ای «شانگهای» و نزدیک شدن ایران و اتحادیه اوراسیا به امضای توافقنامه نهایی و جامع ایجاد منطقه آزاد از جمله اقدامات اجرایی دولت در 2 سال گذشته بوده است. این در حالی است که پیوستن ایران به بلوک اقتصادی اوراسیا می‌تواند حجم تجارت کشور را با اعضای این قطب اقتصادی نوظهور در یک دوره 5 ساله به ۱۰ تا ۱۵ میلیارد دلار در سال برساند و تجارت خارجی را به مسیر جدیدی هدایت کند که علاوه بر کاهش وابستگی به بازارهای سنتی از آسیب پذیری این بخش مهم اقتصاد کشور، از تحریم‌های امریکا در بلندمدت به میزان قابل توجهی بکاهد.
امریکای لاتین؛ فراتر از ائتلاف راهبردی
روابط ایران با کشورهای امریکای لاتین پس از آغاز به کار دولت سیزدهم در سطحی از ائتلاف راهبردی و در هم تنیدگی قرار گرفته که چشم‌انداز روشنی را برای شکل‌گیری یک رابطه جامع و فراتر از ابعاد امنیتی و سیاسی به تصور می‌کشد. رئیس جمهور در سفری که خرداد ماه گذشته به تعدادی از کشورهای آفریقای لاتین ازجمله ونزوئلا داشت، علاوه بر پیگیری هدفمند و قابل اجرای اهداف سیاسی، تلاش کرد زمینه مراودات جدی اقتصادی با کشورهای حوزه امریکای لاتین را مهیا کند و سمت و سوی دیپلماسی خود را به سمت بهره‌برداری حداکثری اقتصادی از طریق افزایش همکاری‌های تجاری با کشورهای امریکای لاتین سوق دهد. این چنین است که حوزه امریکای لاتین با 19.1 میلیون کیلومتر مربع وسعت، 634 میلیون نفر جمعیت، با سهم 7 درصدی از تولید ناخالص داخلی جهانی و با سهم 6 درصدی از تجارت جهانی و همچنین با بهره‌مندی از منابع قابل توجهی از ذخایر مواد اولیه که برای چرخه تولید جهانی حیاتی هستند، در جایگاه قابل قبولی در سیاست خارجی متنوع دولت سیزدهم نشسته است.
تفاهم دوجانبه با روسیه و چین
مقام‌های دولت سیزدهم علاوه بر این در مواجهه با تحریم‌های امریکایی و در روند حذف دلار، به سمت پیمان‌های پولی دوجانبه با شرکای نزدیک کشور روی آورده‌اند. پیمان پولی دوجانبه یک کانال امن بانکی بین دو کشور و بدون درگیر شدن ارز ثالث است که در شرایط اعمال تحریم‌های بانکی می‌تواند به عنوان یک کانال امن و بدون ارتباط با نظام‌های مالی تحت کنترل غرب عمل کند. این اقدامی است که ایران از سال گذشته در روند مبادلات اقتصادی با شرکای بزرگ خود همچون روسیه و چین دنبال کرده است. در این راستا ایران به دنبال ایجاد یک نرخ مبادله و ارزش‌گذاری بین ریال و طلا است که باعث تشویق مشتریان نفت و گاز به استفاده از ریال یا طلا شود. اخیراً وبگاه «نیو ایندین اکسپرس» هم خبر داده که این احتمال وجود دارد ایران بزودی الگوی روسیه در فروش نفت را‌‌‌‌‌‌‌‌ در پیش گرفته و فروش نفت و گاز خود را‌‌‌‌‌‌‌‌ به ریال آغاز کند و در این زمینه دلار را‌‌‌‌‌‌‌‌ کنار بگذارد. به این ترتیب ایران و روسیه گامی هرچند کوچک اما مهم برای حذف دلار از روابط تجاری دوجانبه برداشته‌اند. مرکز مبادلات ارزی ایران تابستان سال گذشته به دنبال سفر رئیس‌کل بانک مرکزی ایران به مسکو، نماد جفت روبل-ریال را راه‌اندازی کرد. مهدی صفری معاون اقتصادی وزیر امور خارجه ایران نیز پیشنهاد توسعه یک نظام پیام‌رسان بین‌بانکی میان ایران و روسیه را مطرح کرد و اینک بانک‌های ایران و روسیه در مبادلات تجاری با پیام‌رسان‌های بومی و ملی ارتباط برقرار می‌کنند و نیاز به سوئیفت در مبادلات تجاری با روسیه رفع شده است.
سیاست خارجی به تجارت خارجی تبدیل شد
کارشناس مسائل بین‌الملل گفت: اقدام دولت برای عضویت در نهادهای منطقه‌ای و بین‌المللی مانند شانگهای، اوراسیا و بریکس موجب تمجید رهبری شد.
حسن عابدینی در ارزیابی خود از تمجید رهبر انقلاب از دولت سیزدهم گفت: رهبر انقلاب اسلامی براساس سنت پیشین معمولاً در هفته دولت با رئیس جمهور و هیات وزیران دیدار می‌کند و امسال هم دیداری با آیت‌الله رئیسی و اعضای هیات دولت داشتند. اما تفاوتی در دیدار امسال با سال‌های قبل وجود داشت و آن هم این بود که رهبر معظم انقلاب اسلامی فرمودند که از همه دولت‌ها طی دو سه دهه گذشته حمایت کردم از این دولت هم حمایت می‌کنم اما از دولت سیزدهم تمجید می‌کنم. عابدینی در تشریح تحولات این دولت در حوزه‌های داخلی و بین‌الملل اظهار داشت: در حوزه داخلی مهمترین ویژگی دولت تقویت سرمایه اجتماعی از طریق سفرهای استانی است. ارتباط چهره به چهره رئیس جمهور و وزرا با ولی‌نعمتان انقلاب در چهار گوشه کشور از خراسان جنوبی تا خوزستان از مهمترین دستاوردهای دولت سیزدهم است. کارشناس مسائل بین‌الملل اقدام دیگر دولت سیزدهم را تکمیل طرح‌های نیمه تمام خواند و افزود: بیش از ۳۰ هزار طرح نیمه‌تمام در کشور وجود دارد، دولت سیزدهم کمتر در این مدت کلنگی را به زمین زده بلکه تلاش کرده است تا طرح‌های نیمه تمام که هر کدام می‌تواند برای یک منطقه آورده‌های خوبی داشته و برای مردم آن منطقه اشتغالزا باشد و مشکلات آنها را حل کند،به اتمام برساند، دولت احیای کارخانجاتی تعطیل، اتمام طرح‌های عمرانی نیمه کاره و یا مراکز بهداشتی که می‌تواند زمینه آسایش مردم را فراهم کند را در دستور کار خود قرار داده است.
عابدینی با اشاره به اقدامات دولت در حوزه کلان خاطرنشان کرد: در حوزه کلان، اجرای برخی قوانین مهم از جمله آزادسازی سواحل، شفاف‌سازی، افزایش شمار دانشجویان پزشکی، تغییر ساز و کار جذب وکلا از اقدامات مهم دولت بوده است.
وی بیان کرد: اجرای پروژه‌های دولت الکترونیک، نسخه‌های الکترونیکی و برخی اقدامات دیگر از جمله بیمه سلامت از اقدامات فوری دولت برای خدمت رسانی به مردم است، پرداخت بدهی‌های دولت به دستگاه‌های مختلف، نظارت بر بانک‌ها برای جلوگیری از خلق پول و افزایش تورم از اقدامات مهم دولت است. این اقدامات روند شتابان تورم را آرام‌تر کرده است و اگر این موارد ادامه یابد می‌توان به زمانی که تورم متوقف شود و بعد کاهش پیدا کند، امیدوار بود.
تلاش دولت سیزدهم برای تنش‌زدایی از روابط ایران و همسایگان
کارشناس مسائل بین الملل ادامه داد: دولت سیزدهم در حوزه خارجی در همین مدت تلاش کرده است تا از روابط با همسایگان و رفت و آمدهای مقامات ارشد کشورهای همسایه تنش‌زدایی کند که یکی از موضوعات مهم است و می‌تواند در بلندمدت یا میان مدت به نفع اقتصاد کشور تمام شود.
دولت سیاست خارجی را به تجارت خارجی تبدیل کرد
کارشناس مسائل بین الملل عنوان کرد: دولت سیزدهم در حال تبدیل کردن سیاست خارجی کشور به سمت به تجارت خارجی است. اگر جمهوری اسلامی با کشوری روابط دیپلماتیک دارد حتماً باید منجر به استفاده در حوزه تجارت خارجی باشد و به‌تدریج سر سفره مردم پیدا شود.
عابدینی اظهار کرد: دشمن در این سال‌ها تلاش کرده است تا جمهوری اسلامی ایران را در انزوا قرار دهد اما اقدامی است که دولت سیزدهم در زمینه عضویت در نهادهای منطقه‌ای و بین‌المللی مانند شانگهای، اوراسیا، بریکس انجام داده، ایران را به کشوری فعال در روابط بین الملل تبدیل کرده است.
جمهوری اسلامی شرکای جدیدی را در حوزه تجارت خارجی دارد
وی ادامه داد: مسیر فروش نفت ایران امروز تسهیل شده است و جمهوری اسلامی شرکای جدیدی را در حوزه تجارت خارجی برای خود پیدا کرده و توازن در سیاست خارجی را مدنظر قرار داده است به گونه‌ای که روابط خارجی را صرفاً در کشورهای اروپایی نمی‌بیند بلکه از آمریکای لاتین تا آسیای مرکزی از جنوب تا شرق آسیا و آفریقا را عرصه سیاست خارجی خود می بیند. کارشناس مسائل بین الملل افزود: جمهوری اسلامی با برخورداری از ظرفیت‌های خوب سیاست خارجی توانسته دارایی‌های ملت ایران را که غیرقانونی در برخی از کشورها از جمله در کره‌جنوبی به دستور ایالات متحده بلوکه شده بود را آزاد کند و این‌ها جزو موفقیت‌های دولت سیزدهم است که البته باید این اقدامات را به اطلاع افکار عمومی رساند.
عابدینی درباره چگونگی تشریح اقدامات دولت نزد افکار عمومی گفت: به نظر می‌رسد رسانه‌ها از ابزارهای اصلی در دوران جنگ ترکیبی و جنگ نرم هستند. دشمن کوشش می‌کند که با سانسور کردن برخی از خبرهای امیدآفرین به اهداف خود نزدیک شود. بنابراین رسانه‌ها این وظیفه را بر عهده دارند تا بیان این خبرها و موفقیت‌های دولت، گفت‌وگو با صاحبنظران و تحلیلگران این موضوعات را در اختیار افکار عمومی قرار دهند و این هم مطالبه رهبر معظم انقلاب اسلامی و اقدامی است که دولت باید آن را پیگیری کند.