ایثار در فرهنگ انقلاب

اکبر نادری-ایثار به معنای «برگزیدن، دیگران را بر خویش مقدّم داشتن و مانند آن است»و در اصطلاح عبارت است از «بخشش به کسی در مورد چیزی که خود فرد به آن نیاز دارد.» ایثار از پرشکوه ترین مظاهر جمال و جلال انسانیت است و تنها انسانهای بزرگ به این قله شامخ صعود می کنند. ایثار شامل گذشتن از جان، مال، مقام، شخصیت و مانند آن در را خدا می شود اگرچه بیشتر در مقدم داشتن دیگران در امور مالی یا مقدم داشتن خواسته دیگران به کار برده می شود. خودخواهی و خودپرستی ضد ایثار و گذشت و فداکاری است که انسان را از کارهای ارزشمند بسیاری مانند جهاد و مبارزه باز می دارد.
خودخواهی، یعنی اینکه انسان همه چیز را برای خودش بخواهد و خویشتن را بر دیگران مقدم کند. طبیعی است که با وجود این صفت، ایثار و فداکاری برای او معنا و مفهومی نخواهد داشت، چون در صورت شرکت در فعالیت های ایثارگرایانه و دادن جان، همه چیزش را از دست رفته می بیند و به نظر او نتیجه ای عایدش نخواهد شد. از این رو خودپرستی و خودخواهی سرچشمة گناهان بزرگی نظیر حب دنیا، حب مال و بخل و امثال آن ها می شود که هر کدام مانع مهمی در نیل به سعادت ابدی است. امام علی(ع) می فرماید: «از اینکه آنچه را مردم در آن یکسان بهره دارند برای خود برگزینی، سخت پرهیز کن و اینکه خود را از آنچه برای هر بیننده آشکار گردیده به غفلت وا مداری و به خود اختصاص دهی، که آن از تو گرفته و به دیگری داده خواهد شد.»
قرآن کریم با بیان شواهد و نمونه هایی، ایثار و ایثارگران را ستوده است از جمله در آیه ای، ایثار مالی خاندان پیامبر(ص) را چنین می ستاید: «و غذای (خود) را با اینکه به آن علاقه (و نیاز) دارند به «مسکین» و «یتیم» و «اسیر» می دهند.» هم چنین قرآن کریم درباره ایثار جانی حضرت علی(ع) می فرماید: «بعضی از مردم (با ایمان و فداکار، همچون علی(ع) در «لیلة المبیت» به هنگام خفتن در جایگاه پیغمبر(ص)) جان خود را به خاطر خشنودی خدا می فروشد و خداوند نسبت به بندگان مهربان است.» و در جایی دیگر از «انصار» که در حال فقر، از برادران مهاجر خود، با تقسیم اموال و خانه های خویش پذیرایی کردند و آنان را بر خود مقدّم داشتند چنین تمجید می کند: «آنها را بر خود مقدم می دارند هر چند خودشان بسیار نیازمند باشند کسانی که از بخل و حرص نفس خویش بازداشته شده اند و رستگارانند.»
امام خمینی همانند اجداد طاهرینش به این موضوع ارزش قائل شده و فراوان به آن پرداخته و همانطور که خود در نظر و عمل ایثارگر و فداکار بوده است، دیگران را هم به آن توصیه کرده اند. او با این که در کتاب های اخلاقی خود به طور مستقل به این بحث نپرداخته و تنها در ذیل موضوعاتی مانند صدقه و انفاق (شرح چهل حدیث، 492) به آن پرداخته، اما در سخنرانیهای خود بحث های فراوانی در مورد ایثار و فداکاری مطرح کرده است. (صحیفه امام، 4 / 311، 12 / 387، 16 / 196 ـ 199)
امام خمینی کمال ایثار را در اخلاص، حضور قلب و جهات باطنی آن می داند که برای اولیاء الهی حاصل می شود (سرالصلاة، 16؛ صحیفه امام، 16 / 197 ـ 198). همان طوری که نزول آیه «یطعمون الطعام علی حبّه» (انسان، 8) در مدح اهل بیت(ع) به سبب ایثار چند قرص نان نبوده، بلکه جهات باطنی و نورانی عمل مورد نظر بوده است (سرالصلاة، 16). ایشان ایثار در راه خدا همراه با اخلاص را آن چنان ارزشمند می دانند که حتی در ترازوی عالم غیب قابل سنجش نیست و تنها نزد خداوند متعال سنجش می شود. (رک: صحیفه  امام، 16 / 198)
امام خمینی ایثار و از خودگذشتگی اولیای الهی را عامل مهمی برای اصلاح مردم و خروج آنها از غفلت و ندامت در آخرت دانسته (شرح حدیث جنود عقل و جهل، 256) و در سطح جامعه، ارتقاء وجودی جامعه، برپایی کمالات والای انسانی در بستر اجتماع و سر بلندی نسل های آینده (رک: صحیفه امام، 16 / 204) را یکی دیگر از ثمرات ایثار معرفی می کند. ایشان ایثار ملت ایران را در طی دوران نهضت اسلامی، ستوده و این ایثار جان و مال را سبب پاک شدن جامعه از لوث اجانب (رک: همان، 9 / 383 و 254)، رهایی از بند ستمگران (رک: همان، 17 / 501)، پیروزی آنان (رک: همان، 20 / 217 ـ 218) و عامل سرفرود آوردن دنیا در مقابل ملت ایران (رک: همان، 17 / 305) می شمارد.