صفحه اول
جواهر افلاکی- شاید در ابتدا اینگونه به نظر برسد که روایت های اهل بیت و نیز احادیث رضوی، با شیوه و سبک زندگی آدمیان ارتباط چندانی نداشته باشد. اما هرآنچه در احادیث امامان (ع) و سیره ی آنان بیشتر تتبع و تدبر کنیم، مطالبی افزون تر و عمیق تر به دست می آید. به عنوان مثال می توان از روایت های امام هشتم (ع) نام برد. اگر گفته شود صدها روایت به نقل از امام رضا (ع) درباره ی سبک زندگی وجود دارد، اغراق نشده است. خانواده به عنوان مهم‌ترین نهاد اجتماعی شمرده می‌شود و نقشی حیاتی در رشد یا افول جوامع ایفا می‌کند؛ چرا که مدیران کارآمد و صالح از بستر خانواده پا به عرصۀ اجتماع می‌گذارند و نقش‌آفرینی می‌کنند. بنابراین توجه به شاخصه‌های تربیتی در محیط خانواده از اهمیت بسیاری برخوردار است؛ از این رو توصیه‌های زیادی از کتب وحیانی، پیامبران و ائمه علیهم‌السلام نسبت به مراقبت از این حریم مقدس به دست ما رسیده است؛ همچنان که یکی از مهم‌ترین شاخصه‌های زندگانی این بزرگواران را در تحکیم بنیان خانواده می‌بینیم؛ مطالعۀ این شاخصه‌ها ما در اصلاح سبک زندگی یاری می‌رساند. از جمله آنکه در منابع می‌خوانیم امام رضا علیه‌السلام نسبت به تحکیم بنیان خانواده حساسیت بالایی داشت و خود نیز به شدت مقید به انجام رفتارهای مثبت در خانواده بود. ایشان در بخشی از کلام مبارکشان از رسولالله صلی الله علیه و آله نقل می‌فرماید «نیکوترین مردم در ایمان مهربان‌ترین ایشان است با اهل خود و من مهربان‌ترین شما هستم با اهل خود؛ أَحْسَنُ النَّاسِ إِیمَاناً أَحْسَنُهُمْ خُلُقاً- وَ أَلْطَفُهُمْ بِأَهْلِهِ وَ أَنَا أَلْطَفُكُمْ بِأَهْلِی.» (صحیفة الإمام الرضا علیه السلام، ص67) همچنین ایشان نسبت به اهل منزل بسیار خوش رفتار و خوش‌برخورد بود و دیگران را نیز به این امر سفارش می‌کردند. امام (ع) در روایتی دیگر از رسولالله صلی الله علیه و آله نقل می‌فرماید«أَقْرَبُكُمْ مِنِّى مَجْلِساً یَوْمَ الْقِیَامَةِ أَحْسَنُكُمْ خُلُقاً وَ خَیْرُكُمْ لِأَهْلِهِ؛در قیامت نزدیکترین شما به من، خوش‌خوترین شما است، و خوب‌ترین شما [بهترین شما] آن‌کس است که با خانواده خود به نیکى و مهربانی رفتار کند.» (جامع أحادیث الشیعة (للبروجردی)، ج25، ص535) حتی امام رضا علیه‌السلام برای شاد کردن اهل خانه برنامه‌های تربیتی در نظر داشتند. ایشان در روایتی فرمود «در هر جمعه براى خانواده خود از میوه و گوشت چیزى تحفه ببرید تا به آمدن روز جمعه شادمان شوند؛ أَطْرِفُوا أَهَالِیَکُمْ فِی کُلِّ جُمُعَةٍ بِشَیْءٍ مِنَ الْفَاکِهَةِ وَ اللَّحْمِ حَتَّى یَفْرَحُوا بِالْجُمُعَة» (الکافی (ط - الإسلامیة)، ج6، ص299) در دیدگاه رضوی، در ارتباطات اجتماعی مثبت اندیشی به عنوان یک شیوه و فن مهم برای ایجاد رابطه ای تأثیرگذار مورد توجه و تأکید قرار گرفته است و از انسان ها می خواهد با مثبت نگری و نیک اندیشی، هنگام برقراری ارتباط با یکدیگر در اجتماع، همواره بهترین تفسیر از رفتار و گفتار آنان را داشته باشند: «کار برادر (دینی) ات را بر زیباترین شکل بنا بگذار... و هرگز نسبت به سخن برادرت گمان بد مبر، در حالی که می توانی توجیه نیکی به آن بیابی.» از دیدگاه روان شناسی نیز منفی نگری، گاه به بیماری روانی تبدیل می گردد که آدمی نسبت به گفتار و کردار هرکس، فقط نقاط منفی را می نگرد و حتی عناصر مثبت را نیز منفی تفسیر می کند. امام رضا خاستگاه های مهم این حالت در افراد را به سبب ضعف ایمان دانسته و از دیدگاه قرآن نیز این مسأله از ویژگی منافقان است: «هر فریادی را به زیان خویش می پندارند.» آن حضرت در ضرورت رفتار انسانی با بینوایان فرمودند: «کسی که با مسلمانی تهیدست روبه رو شود و همانند سلامی که به ثروتمند می دهد به او سلام ندهد، در قیامت خدا را نسبت به خود، خشمگین خواهد یافت.» درباره اخلاق اجتماعی امام رضا(علیه السلام) و در رابطه با نوع رفتار ایشان با محرومان آن حضرت به عنوان الگویی کامل برای امت خود محسوب می شد. در این باره به دو نمونه از رفتارهای کریمانه حضرت اشاره می شود: الف) «در مسیر هجرت به مرو، در مناطق فقیرنشین منزل می کرد و به خانه های نیازمندان وارد می شد و به پرس و جو می پرداخت و در صورت امکان به مشکلات آنان رسیدگی می کرد.» ب) «بدهی بدهکاران را می پرداخت» یا «بدهی آنان را ضمانت می کرد تا طلبکاران نتوانند بر آنان سخت گیرند». نیز فرمودند: «کسی که به برادر خویش در راه خدا بهره ای رساند برای خود خانه ای در بهشت ساخته است.»