جایگاه خانواده و اجتماع در سیره رضوی

 محمود اولیایی-خانواده به عنوان مهم‌ترین نهاد اجتماعی شمرده می‌شود و نقشی حیاتی در رشد یا افول جوامع ایفا می‌کند؛ چرا که مدیران کارآمد و صالح از بستر خانواده پا به عرصۀ اجتماع می‌گذارند و نقش‌آفرینی می‌کنند. بنابراین توجه به شاخصه‌های تربیتی در محیط خانواده از اهمیت بسیاری برخوردار است؛ از این رو توصیه‌های زیادی از کتب وحیانی، پیامبران و ائمه علیهم‌السلام نسبت به مراقبت از این حریم مقدس به دست ما رسیده است؛ همچنان که یکی از مهم‌ترین شاخصه‌های زندگانی این بزرگواران را در تحکیم بنیان خانواده می‌بینیم؛ مطالعۀ این شاخصه‌ها ما در اصلاح سبک زندگی یاری می‌رساند.
از جمله آنکه در منابع می‌خوانیم امام رضا علیه‌السلام نسبت به تحکیم بنیان خانواده حساسیت بالایی داشت و خود نیز به شدت مقید به انجام رفتارهای مثبت در خانواده بود. ایشان در بخشی از کلام مبارکشان از رسول‌‏الله صلی الله علیه و آله نقل می‌فرماید «نیکوترین مردم در ایمان  مهربان‌ترین ایشان است با اهل خود و من مهربان‌ترین شما هستم با اهل خود؛ أَحْسَنُ النَّاسِ إِیمَاناً أَحْسَنُهُمْ خُلُقاً- وَ أَلْطَفُهُمْ‏ بِأَهْلِهِ‏ وَ أَنَا أَلْطَفُكُمْ بِأَهْلِی.» (صحیفة الإمام الرضا علیه السلام، ص67)
یکی از بخشهای بسیار آموزنده از سیره و امام رضا علیه السلام روش برخورد با شیعیان و دوستان اهل بیت بوده است. امام در برخورد با دوستان کمال دقت را می نمود و درسهای آموزنده ای برای ما به یادگار گذاشت.
هر انسانی برای انسان دیگری به منزله‌ پلی برای رسیدن به خداوند است. یعنی، هر انسانی با رعایت حقوق دیگران، یاری کردن، نجات دادن و بهتر‌سازی روابط انسانی می‌تواند به کمال برسد و رضایت پروردگار را به دست آورد. در ادامه با بیان روایت‌هایی بخش‌هایی از سبک زندگی رضوی مورد بیان قرار گرفته است، امید است مورد الگوبرداری قرار گیرد.
 تجربه ثابت کرده است سرزنش عیبجویی و گلایه که در نهایت به مجادله در کلام و رفتار ختم می شود، در هر شرایطی بی فایده است چون انسان را در موقعیت های دفاعی قرار می دهد و او را وادار می کند برای توجیه رفتار خود از هر راهی استفاده کند. بنابراین سرزنش خطرناک است، زیرا غرور ارزشمند و شخصیت فرد را جریحه دار می کند و حس نفوذ را در او می کاهد و موجب ایجاد حس خشم و تنفری می شود و پیامدش جبهه گیری و ستیزه جویی است.
پس با سرزنش و انتقاد نمی توانیم در دیگران تغییرات اساسی ایجاد کنیم، چون این کار اغلب موجب بیزاری و تنفر دیگران و در نتیجه عدم برقراری یک ارتباط اجتماعی صحیح می شود. امام رضا(علیه السلام) نیز در چنین لحظاتی، با فراخواندن انسان ها به سکوت از آنان می خواهد با این روش، جلب محبت نمایند:
«همانا خاموشی یکی ازدرهای حکمت است، خاموشی محبت می آورد و راهنمای هر چیزی است» و نیز می فرمودند: «از فروتنی است که... سرزنش را رها کنی هر چند حق با تو باشد»؛ چرا که از ابعاد طبیعت انسانی است که او موجودی مجادله گراست که حتی در برابر حقایق مسلم جهان هستی نیز مناقشه و مجادله می کند. از این روست که قرآن کریم نیز از این ویژگی آدمی یاد کرده و می فرماید: «ما در این قرآن از هر مثلی آوردیم و توضیح دادیم و انسان از هر موجودی جدل‏پیشه‏تر است‏.» حضرت، این مسأله یعنی اظهار دوستی و جلب اعتماد و سرپوش گذاشتن بر عیب های برادر دینی تا آنجا که خود بخواهد از این مسأله سوءاستفاده کند را به کفر تشبیه نموده و خطاب به فردی که از دوست خود عیبجویی می کرد، در جمعی دیگر فرمودند: «از چیزهایی که انسان را به مرز کفر نزدیک می سازد این است که کسی با برادر دینی خود در ظاهر طرح دوستی بریزد و لغزش های او را یکی پس از دیگری به خاطر بسپارد تا او را رسوا کند.»