مجلس تور مالیاتی دولت را ترمیم کرد

  محسن نجف پور- انتقال دارایی‌هایی نظیر املاک، خودرو سواری، انواع طلا، نقره، پلاتین و جواهرآلات، ارز و رمز پول توسط اشخاص غیرتجاری «انتقال دهنده عین» یا «واگذارکننده حق» در همه مناطق کشور مشمول مالیات بر عایدی سرمایه شدند.
عایدی سرمایه به میزان افزایش ارزش قیمت فروش یک دارایی نسبت به قیمت خرید آن گفته می‌شود؛ بنابراین مالیات بر عایدی سرمایه مالیاتی است که بر عایدی حاصل از نقل و انتقال (خرید و فروش) دارایی‌های سرمایه‌ای شامل انواع دارایی منقول یا غیرمنقول و مشهود یا نامشهود وضع می‌شود. درواقع مالیات بر عایدی سرمایه از سود خرید و فروش ملک، خودرو، ارز و طلا اخذ می‌شود و برخلاف دیگر مالیات‌ها اخذ آن براساس فرد محوری است و شامل مبلغ فروش منهای مبلغ خرید، کسر درصد تورم و محاسبه ضریب می‌شود.
 با وجود این‌که سهم خرید و فروش موارد مذکور در بازار بسیار است، اما به گفته کارشناسان درحال حاضر به دلیل نبود سامانه مناسب فقط ۱۰ درصد از این مقدار مالیات پرداخت  و مابقی یا از طرق مختلف مشمول فرار مالیاتی می‌شود یا مبالغ مالیاتی پرداخت شده بسیار کمتر از رقم قانونی آن بوده و به این ترتیب با وجود سودآوری بسیار برای مالکان و فعالان در این حوزه هیچ سهمی در پرداخت مالیات و نظام مالیاتی نداشته‌اند. از این‌رو سازمان امور مالیاتی به منظور حل این چالش طرح جدید مالیات بر عایدی سرمایه را به منظور مقابله با سوداگری و توسعه عدالت مالیاتی و اجتماعی مطرح و درصدد اجرای آن است. بر این اساس پیش از این بسیاری از خرید و فروش‌ها در بخش‌های مختلف مانند خودرو، سکه و غیره در هیچ سامانه‌ای ثبت نمی‌شد اما براساس این طرح چنانچه قیمت خرید و فروش ثبت شود می‌توان طبق قیمت واحدهای اعلامی تعریف مناسبی با توجه به میزان نرخ تورم و استهلاک محاسبه و نرخ نهایی مالیات را اعلام کرد.
مالیات بر عایدی سرمایه به زبان ساده
رییس مرکز آموزش، پژوهش و برنامه ریزی مالیاتی کشور توضیحاتی را درمورد ماده ۱۲ مالیات بر عایدی سرمایه ارائه کرد.
مهدی موحدی ، با اشاره به تصویب ماده ۱۲ طرح مالیات برعایدی سرمایه در مجلس شورای اسلامی عنوان کرد: این ماده  چهار کالای مشمول مالیات بر عایدی سرمایه را مشخص می‌کند که شامل املاک با انواع کاربری و حق واگذاری محل، انواع خودرو سواری دارای پلاک شخصی مشمول مقررات مربوط به شماره‌گذاری، انواع طلا، نقره، پلاتین و جواهرآلات؛ انواع ارز و  انواع رمز پول و رمز دارایی؛  شامل املاک با انواع کاربری‌ها و حق واگذاری محل که شامل سرقفلی و ... می‌شود. این ماده تمامی اشخاص غیرتجاری که انتقال دهنده  کالاهای مذکور یا واگذار کننده حق این گونه اموال هستند در کلیه مناطق کشور از جمله مناطق آزاد مشمول مالیات بر عایدی سرمایه می‌داند.
انتقال املاک و خودرو در چه شرایطی مشمول مالیات بر عایدی سرمایه است؟
وی درمورد تبصره یک ماده ۱۲ طرح مالیات بر عایدی سرمایه توضیح داد: تبصره یک درمورد دارایی‌های موضوع بند یک و دو یعنی املاک با انواع کاربری و حق واگذاری محل و انواع خودرو سواری دارای پلاک شخصی مشمول مقررات مربوط به شماره‌گذاری است. بر این اساس مالیات انتقال این قبیل دارایی‌ها تا یک سال علی احساب محسوب می شوند. برای مثال اگر انتقال دارایی صورت بگیرد مالیات بر عایدی سرمایه را به صورت علی الحساب مورد محاسبه قرار می‌دهند تا بعدا تا انتهای سال مورد ارزیابی دقیق تر صورت بگیرد. یعنی از زمان انتقال تا یک سال مشمول این مالیات می شوند اما این مالیات تا یک سال قابل برگشت و تعدیل است.
رییس مرکز آموزش، پژوهش و برنامه ریزی مالیاتی کشور با بیان اینکه تبصره دو هم درمورد دارایی‌هایی است که در تبصره یک مورد نظر بود، عنوان کرد: البته در تبصره دو املاک و خودروهایی مورد نظر است که انتقال آن‌ها  با وکالت نامه بلاعزل صورت میگیرد. اگر این وکالت نامه‌ها بر اساس صورت حساب الکترونیکی تنظیم شوند مشمول مالیات می‌شود. بنابراین اگر انتقال به شکل وکالتی صورت بگیرد مشمول مالیات خواهد بود.
موحدی با اشاره به تبصره سه ماده ۱۲ طرح مالیات بر عایدی سرمایه توضیح داد: در تبصره سه به دارایی‌هایی اشاره شده است که  خارج از فعالیت شغلی صورت می‌گیرد. برای مثال شغل شخص حقیقی خرید و فورش اموال و دارایی ها نیست اما درحال خرید و فروش است، در این شرایط بعد از اینکه کارپوشه‌های غیرتجاری ایجاد شد، اطلاعات در  کارپوشه می‌نشیند و مشمول مالیات بر عایدی سرمایه می‌شود. درواقع اینجور نیست که درآمد و سود حاصل از تبادل  ذیل درامد مشاغل مورد ارزیابی قرار بگیرد. بلکه به صورت مجزا مشمول مالیات بر عایدی است. وی افزود: در تبصره چهار نیز آمده است که اخذ مالیات زمانی صورت می‌گیرد که کارپوشه غیرتجاری سامانه مودیان در قانون پایانه‌های فروشگاهی ایجاد شه باشد و اگر این تکلیف انجام نشده باشد سازمان مجاز به مطالبه و اخذ این مالیات نیست.
مالیات بر عایدی انواع طلا و ارز چگونه محاسبه می‌شود؟
رییس مرکز آموزش، پژوهش و برنامه ریزی مالیاتی کشور در ادامه درمورد تبرصه پنج طرح مالیات بر عایدی سرمایه توضیح داد: تبرصه پنج درمورد  انواع طلا، نقره، پلاتین و جواهرآلات و
۴- انواع ارز است. اگر فروش این دارایی‌ها در صورت حساب الکترونیکی ثبت شود مشول مالیات بر عایدی سرمایه می‌شوند. اما اگر در صورت حساب الکترونیکی ثبت نشود، کل وجوه دریافتی که حاصل از فروش این موارد به حساب افراد وارزی می‌شود،  مشمول بالاترین نرخ مالیات بر درآمد اتفاقی می‌شود.  البته درامد اتفاقی سقفی سالانه دارد که اگر بیشتر از آن حد باشد مشمول مالیات خواهد شد.
موحدی با بیان اینکه تبصره شش درمورد محاسبه قیمت طلا است، اظهار کرد: مبنا با دوره تملک کمتر از سه سال، قیمت درج‌ شده در آخرین صورتحساب الکترونیکی خرید است در صورتی که دوره تملک دارایی بیش از سه سال باشد، قیمت روز دارایی‌های مذکور در سه سال قبل یا مبلغ مندرج در صورتحساب الکترونیکی خرید، هر کدام که بیشتر باشد، مبنای محاسبه عایدی سرمایه است.
وی درمورد صورت حساب الکترونیکی توضیح داد: زمانی که افراد از طلا فروشی یا صرافی خرید می‌کنند باید امکان صدور صورت حساب الکترونیکی برای آن‌ها فراهم شود.
رییس مرکز آموزش، پژوهش و برنامه ریزی مالیاتی کشور همچنین بر این موضوع تاکید کرد که همه این موارد ملاحظاتی دارد که قطعا لحاظ خواهد شد. برای مثال درمورد خانه باید بررسی شود چندمین خانه خانوار است، چراکه برای مثال طرح مذکور در صورتی شامل حال یک خانوار می‌شود که حداکثر تا چهار منزل مسکونی داشته باشد.
جزئیات مصوبه مالیات بر عایدی سرمایه
نمایندگان در جلسه علنی روز دوشنبه مجلس شورای اسلامی در جریان ادامه رسیدگی به شور دوم کمیسیون اقتصادی در مورد مالیات بر سوداگری و سفته‌بازی با اصلاح ماده ۱۲ این طرح موافقت کردند.
در ماده ۱۲ اصلاحی این طرح آمده است؛ متن زیر به عنوان ماده(۴) به ذیل فصل اول باب دوم قانون مالیات‌های مستقیم الحاق می‌شود:
بر اساس ماده۴ این طرح، کلیه اشخاص غیرتجاری «انتقال دهنده عین» یا «واگذارکننده حق» در خصوص انتقال دارایی‌های زیر، در کلیه مناطق کشور از جمله مناطق آزاد تجاری–صنعتی و ویژه اقتصادی، مشمول مالیات بر عایدی سرمایه هستند:
۱- املاک با انواع کاربری و حق واگذاری محل؛
۲- انواع خودرو سواری دارای پلاک شخصی مشمول مقررات مربوط به شماره‌گذاری؛
۳- انواع طلا، نقره، پلاتین و جواهرآلات؛
۴- انواع ارز؛
۵- انواع رمز پول و رمز دارایی؛
در تبصره ۱ آمده است: در انتقال دارایی‌های موضوع بندهای (۱) و (۲) این ماده که مشمول مالیات موضوع این فصل می‌باشند «مالیات نقل ‌و انتقال و حق واگذاری محل موضوع ماده(۵۹) این قانون» و «مالیات نقل و انتقال موضوع ماده(۳۰) قانون مالیات بر ارزش افزوده(مصوب 2 خردادماه ۱۴۰۰ با اصلاحات و الحاقات بعدی)» به عنوان مالیات تا یک سال علی‌الحساب محسوب می‌شود.
بر اساس تبصره ۲، عایدی سرمایه حاصل از انتقال دارایی‌‎های موضوع بندهای (۱) و (۲) این ماده که با استفاده از تنظیم یا تنفیذ وکالتنامه بلاعزل انجام گیرد، بر اساس «صورتحساب الکترونیکی تنظیم یا تنفیذ وکالتنامه بلاعزل» موضوع بند(چ) ماده(۱۶ مکرر) قانون پایانه‎های فروشگاهی و سامانه مؤدیان، مشمول مالیات موضوع این فصل می‎‎شود و موکل اصلی یا موکلین بعدی(تنفیذکنندگان) وکالتنامه بلاعزل مسئول پرداخت مالیات متعلق هستند. آیین‌نامه اجرایی این تبصره حداکثر شش ماه پس از لازم‎الاجرا شدن این ماده، توسط سازمان با همکاری سازمان ثبت اسناد و املاک کشور تهیه می‌شود و به تصویب هیئت وزیران می‌رسد. در تبصره ۳ بیان شده است: پس از استقرار کارپوشه‌های غیرتجاری معاملات دارایی‌های موضوع این ماده که خارج از فعالیت‌های شغلی است، صرفاً مشمول مالیات موضوع این فصل هستند و مشمول مالیات موضوع ماده(۹۳) این قانون نمی‌شوند.
بر اساس تبصره ۴، اخذ مالیات موضوع این فصل مشروط به استقرار کارپوشه‌های غیرتجاری سامانه مؤدیان با رعایت مفاد قانون پایانه فروشگاهی و سامانه مؤدیان است و چنانچه تکلیف مذکور انجام نشود، سازمان مجاز به مطالبه و اخذ مالیات مذکور نیست. منظور از استقرار کارپوشه غیرتجاری در این فصل، فراهم نمودن زیرساختهای لازم توسط سازمان است به طوری که امکان صدور صورتحساب‌های الکترونیکی توسط اشخاص موضوع بند(ج) ماده(۱۶ مکرر) قانون پایانه‌های فروشگاهی و سامانه مودیان فراهم شده باشد. مسئول تایید شرط فوق، وزیر امور اقتصادی و دارایی است.
در تبصره ۵ آمده است: در صورتی که درآمد یا وجوه دریافتی ناشی از فروش دارایی‌های موضوع بندهای (۳) و (۴) این ماده به اشخاص موضوع اجزاء (۳) و (۴) جزء(ج) ماده(۱۶مکرر) قانون پایانه‌های فروشگاهی و سامانه مؤدیان باشد، درآمد یا وجوه دریافتی مذکور مشمول مالیات بر عایدی سرمایه و در غیر این صورت کل درآمد یا وجوه دریافتی فوق با رعایت مفاد فصل ششم باب سوم قانون مالیاتهای مستقیم، مشمول مالیات موضوع ماده(۱۲۴) این قانون می‌شوند. اشخاص غیرتجاری که دارایی‌های موضوع بند(۳) ماده(۴) این قانون را مستقیماً از اشخاص موضوع بندهای (۳) و (۴) جزء(ج) ماده(۱۶مکرر) قانون پایانه‌های فروشگاهی و سامانه مؤدیان خریداری کرده‌اند، در صورت فروش دارایی‌های مذکور به سایر اشخاص غیرتجاری، مشروط به ثبت انتقال دارایی مذکور از طریق کارپوشه غیرتجاری یا از طریق شرکت‌های معتمد مالیاتی یا اشخاص موضوع بندهای (۳) و (۴) جزء(ج) ماده(۱۶مکرر) قانون پایانه‌های فروشگاهی و سامانه مؤدیان صرفاً مشمول مالیات بر عایدی سرمایه می‌شوند. ثبت مذکور با درج شماره منحصربفرد مالیاتی صورتحساب الکترونیکی خرید اولیه، در حکم صدور صورتحساب الکترونیکی است و صورتحساب الکترونیکی مذکور به صورت خودکار به کارپوشه غیرتجاری خریدار منتقل می‌شود. خریدار مکلف است ظرف مدت سی روز از تاریخ درج صورتحساب الکترونیکی در کارپوشه غیرتجاری، نسبت به اعلام پذیرش یا عدم پذیرش این صورتحساب الکترونیکی اقدام کند. عدم اظهارنظر ظرف مدت مذکور به منزله عدم تأیید صورتحساب الکترونیکی مربوط می باشد.
بر اساس تبصره ۶، مبنای محاسبه قیمت خرید دارایی‌های موضوع بند(۳) این ماده با دوره تملک کمتر از سه سال، قیمت درج‌ شده در آخرین صورتحساب الکترونیکی خرید می‌باشد. در صورتی که دوره تملک دارایی فوق بیش از سه سال باشد، قیمت روز دارایی‌های مذکور در سه سال قبل یا مبلغ مندرج در صورتحساب الکترونیکی خرید، هر کدام که بیشتر باشد، مبنای محاسبه عایدی سرمایه است.
در تبصره ۷ آمده است: دارایی‌های بند(۴) این ماده در صورتی که نزد بانک‌ها یا موسسات اعتباری غیربانکی ایرانی سپرده‌گذاری شده باشد، در دوره سپرده‌گذاری مشمول مالیات بر عایدی سرمایه نمی‌باشد.
بر اساس تبصره ۸، آیین‌نامه اجرایی در خصوص نحوه صدور صورتحساب الکترونیکیدارایی‌های موضوع بند(۵) این ماده، ظرف مدت شش ماه پس از تصویب این ماده توسط سازمان با همکاری با بانک مرکزی تهیه می‌شود و به تصویب هیئت وزیران می‌رسد.
ماهیت مثبت اجرای طرح مالیات بر عایدی سرمایه
دارابی، کارشناس بورس گفت: در خوب بودن ماهیت طرح مالیات بر عایدی سرمایه شکی نیست، اما باید پیش نیاز و مقدمات اجرای آن را فراهم کرد.
همایون دارابی؛ کارشناس بازار سرمایه، بیان کرد: اجرای طرح مالیات بر عایدی سرمایه در اقتصادهای با ثبات که تورم کمی دارند، کمک شایانی خواهد کرد، اما در کشورهایی که تورم نسبتا بالایی وجود دارد تفکیک عایدی از کاهش ارزش به سادگی قابل انجام نیست به همین خاطر ممکن است اجرای این طرح در تعدادی از کشورها با نارضایتی همراه باشد.
دارابی تاکید کرد: اگر در کشوری بدون تورم ملکی را بخریم و آن را با سود به فروش برسانیم، آن سود مشمول مالیات بر عایدی سرمایه می‌شود، اما اگر همین اقدام را در ایران انجام دهیم نتیجه دلخواه رقم نمی‌خورد، چون تورم نیز در بالا رفتن ارزش ملک نقش داشته است.
وی افزود: به عنوان مثال فردی خودرویی را با قیمت ۱۰۰ میلیون تومان خریداری کرده که الان قیمت آن حدود ۱ میلیارد شده آیا فرد در این جهت عایدی به دست آورده؟ یا افزایش قیمت حاصل تورم بوده است؟
این کارشناس اقتصادی با بیان اینکه اجرای طرح مالیات بر عایدی سرمایه خوب است، گفت: در خوب بودن ماهیت این طرح شکی نیست، اما باید پیش نیاز و مقدمات اجرای آن را فراهم کرد تا بعد از آن بتوان این طرح را اجرا و از مزایای آن بهره برد.
وی در پاسخ به این پرسش که با اجرای این طرح از دلالی و التهاب در بازار نامولد کاسته می‌شود؟ گفت: یکی از راه‌های کاهش دلالی کم کردن بازدهی بازارهای نامولد و تعیین بازدهی جایگزین است. اگر مردم به جز بازارهای نامولد مثل مسکن، خودرو و ارز جای دیگری برای سرمایه گذاری داشته باشند و سرمایه گذاری‌های مولد سودآور باشد در این شرایط طرح مالیات بر عایدی سرمایه موفق خواهد شد.
دارابی افزود: اجرای طرح مالیات بر عایدی سرمایه در زمانی که سرمایه گذاری در تولید سودآور نباشد و مسیری برای هدایت سرمایه در نظر گرفته نشود اثر کمی در کاهش دلالی دارد و به عنوان راه حل موقتی است، بنابراین برای اثر قوی اجرای این طرح در از بین بردن دلالی باید مقدماتی را برای هدایت تولید در نظر گرفت.
این کارشناس اقتصادی در پاسخ به این پرسش که در صورت تصویب این طرح ممکن است دارایی‌های بیشتری به سمت بورس بیایند؟ بیان کرد: در صورت آماده سازی پیش نیاز و مقدمات این طرح دارایی‌ها به سمت تولید و بازارهای مولد مانند سهام حرکت می‌کنند. ما امیدواریم این طرح همراه با پیش زمینه‌های لازم دیده شود.