گزارش
کاوه زرگریان- هفته پپش وزیر کشور گفت: با توسعه بهداشت و درمان در کشور امید به زندگی به ۷۷ سال رسیده در حالیکه در بدو انقلاب این میزان ۵۵ سال بود. مهمترین عوامل موثر بر شاخص امید به زندگی کدامند؟ یکی از شاخصهای مهم جمعیتی که در ارزیابی وضعیت توسعه یافتگی کشورها به کار می رود، امید به زندگی در بدو تولد است. امید به زندگی یکی از مهمترین شاخصهای خلاصه بود که برآیند عوامل مختلف اقتصادی، اجتماعی، زیست محیطی و… است و از آن به عنوان نشانگر اصلی سلامت یک جامعه یاد میشود. امید به زندگی، معیاری برای تشخیص متوسط طول عمر افراد یک جامعه است. این معیار به ما نشان میدهد که هر فرد باید حداقل توقع چند سال زندگی در کشوری یا شهری که در آن به دنیا آمده داشته باشد. نرخ امید به زندگی در کشورهای مختلف به عوامل متعدد و متنوعی بستگی دارد. شیوه ارائه خدمات بهداشتی و درمانی، سطح آموزش سلامت در رسانههای فراگیر، سبک زندگی رایج، کمیت و کیفیت استرسهای فردی و اجتماعی، میزان شادیهای مجاز و عمومی، سلامت محیط زیست و شرایط اقتصادی کشور را میتوان از مهمترین عوامل موثر بر شاخص امید به زندگی نامید. در سال ۲۰۱۱ نیز تحقیقی جامع درباره نرخ امید به زندگی در کشورهای کمدرآمد و پردرآمد جهان نشان داد که میانگین نرخ امید به زندگی در کشوهای کم درآمد، حدود ۶۰ سال و در کشورهای پردرآمد، حدود ۸۰ سال است. این نتیجه، نشان دهنده نقش پررنگ شرایط اقتصادی در امید به زندگی ساکنان یک کشور است. یکی دیگر از عوامل موثر بر نرخامید به زندگی، میزان شادیهای فردی و اجتماعی است. هرچه شرایط اقتصادی و اجتماعی یک کشور بهتر و مطلوبتر باشد و مردم از رفاه عمومی و سلامت بیشتری برخوردار باشند، طبیعتاً شادتر خواهند بود و شانس برخورداریشان از عمر طولانیتر افزایش پیدا خواهد کرد. نتیجه بیش از ۱۶۰ تحقیق علمی و معتبر نشان میدهد که افراد و جوامع شاد، طول عمر بیشتر و زندگی سالمتر و مطلوبتری نسبت به دیگران دارند. از سوی دیگر، افزایش شادی با کاهش تنشهای عصبی نیز همراه خواهد بود و این امر میتواند نقش مثبتی در افزایش طول عمر داشته باشد. به همین دلیل است که سوییس، دانمارک، ایسلند، اتریش، سوئد و فنلاند که از شادترین کشورهای جهان محسوب میشوند، معمولاً جزو صدرنشینهای جدول “امید به زندگی” هستند. از آنجایی که بین شادی و امید به زندگی ارتباط تنگاتنگی وجود دارد و از طرفی افزایش سطح سلامت و رفاه عمومی از طریق اصلاح ساختار قوانین جامعه، به برنامه های طولانی مدت احتیاج دارد اما دولت میتواند با افزایش جشنهای ملی و برگزاری مراسم شاد فرهنگی و اجتماعی در مکانهای عمومی با مشارکت تمام اقشار جامعه به ارتقای سطح شادی به عنوان عاملی برای افزایش امید به زندگی کمک کند. ترویج امید و شادی در رسانه های گروهی، مخصوصاً رسانه سراسری تلویزیون، میتواند تا حدودی به تأمین این هدف کمک کند. بنابراین لازم و ضروری است که برنامه ریزان و دست اندرکاران تهیه فیلم و سریال های خانوادگی در جهت ساخت سریالهای شاد و مفرح و پرمحتوا گامهای اساسی بردارند که علاوه بر ترزیق شادی در جامعه و افزایش امید به زندگی، باعث تلاش و امید به آینده در جوانان میشوند. شاخص سالخوردگی جمعیت در ایران چیست در یک تعریف ساده، یک کشور سالمند کشوری است که تعداد افراد سالمند یا جمعیت بالای ۶۰ ساله آن بالا باشد. اما این رقم همه چیز را درباره جمعیت آن کشور و نیروی کار آن به ما نمیگوید. فرض کنید یک کشور دارای جمعیت سالمند بالایی است، اما در عین حال تعداد زادوولد در کشور هم زیاد باشد؛ چنین کشوری میتواند امیدوار باشد که در آینده از نظر تعداد نیروی کار با مشکل چندانی مواجه نمیشود. برای فهم دقیقتر از سالمندی کشورها و تأثیر آن بر نیروی کار آینده، شاخصی به نام «نسبت سالخوردگی جمعیت» در کشورها محاسبه میشود که از نسبت جمعیت ۶۰ ساله و بیشتر به جمعیت زیر ۱۵ سال یک کشور بدست میآید. پاین شاخص نشان میدهد به ازای هر ۱۰۰ نفر جمعیت زیر ۱۵ سال، چند نفر جمعیت بالای ۶۰ سال در یک کشور وجود دارد. به طور کلی دو عامل مهم در تغییر این شاخص مهم هستند: نخست افزایش یا کاهش امید به زندگی و دوم نرخ باروری. به عبارت دیگر، هرچه امید به زندگی در یک کشور افزایش یابد، تعداد سالمندان آن کشور افزایش یافته و نسبت سالمندی افزایش مییابد. از سوی دیگر، افزایش و کاهش نرخ باروری هم میتواند بر کاهش و افزایش این نسبت اثرگذار باشد. از نظر تاریخی، افزایش نسبت سالمندی ابتدا در کشورهای توسعه یافته رخ داد. بدین ترتیب که امید به زندگی در این کشورها افزایش یافت و نرخ باروری نیز رو به افول نهاد. این امر باعث افزایش روزافزون نسبت سالمندی در این کشورها شد؛ پدیدهای که البته با اندکی تأخیر به کشورهای در حال توسعه هم رسید و اکنون این کشورها نیز به تدریج در حال تبدیل شدن به جوامع سالمند هستند. ایران نیز از این قضیه جدا نیست. بررسی دادههای منتشر شده توسط مرکز آمار ایران در نیم قرن اخیر نشان میدهد ایران نیز در حال طی کردن این روند است؛ به طوری که نسبت سالمندی جمعیت کشور از ۱۴.۱۷ در سال ۱۳۴۵، به ۱۱.۸ در سال ۱۳۵۵ و ۱۱.۹ در سال ۱۳۶۵ رسیده است. این بدان معناست که به ازای هر ۱۰۰ نفر زیر ۱۵ سال، ۱۱.۹ نفر بالای ۶۰ سال در کشور وجود داشته است. با آغاز سیاستهای کنترل جمعیت در اواخر دهه ۱۳۶۰، میتوان افزایش نسبت سالمندی جمعیت در کشور را مشاهده کرد. از ابتدای سال ۱۳۷۰ است که این رقم رو به افزایش گذاشته و در سال ۱۳۷۵ به ۱۶.۸ میرسد. سیاستهای کنترل جمعیت در سال ۱۳۸۵ خود را بیشتر نشان داده و نسبت سالمندی جمعیت در این سال به ۲۹ میرسد. سرشماری سالهای ۱۳۹۰ و ۱۳۹۵ نیز افزایش این شاخص به ۳۵.۱ و ۳۸.۶ را نشان میدهند؛ بنابراین شاخص نسبت سالمندی جمعیت از سال ۱۳۶۵ تا ۱۳۹۵، یعنی طی تنها ۳ دهه حدود ۲۷ واحد افزایش مییابد. پیشبینیهایی که بر اساس برآورد نرخ باروری و امید به زندگی منتشر شده نشان میدهد این رقم در سالهای آتی، مجدداً افزایش خواهد یافت. در این بین ذکر این نکته ضروری است که افزایش این شاخص لزوماً منفی نیست. فراموش نکنیم بخشی از این نسبت به امید به زندگی در کشور بازمیگردد که با افزایش آن، این شاخص هم افزایش مییابد. بنابراین افزایش بیش از ۲۰ ساله امید به زندگی در کشور طی دهههای اخیر، یکی از عوامل اصلی افزایش این نسبت است. اما از سوی دیگر، کاهش شتابان نرخ باروری نیز عامل بسیار مهمیدر افزایش این شاخص بوده که به طور مشخص از دهه ۱۳۷۰ در کشور آغاز میشود. شاخص « امید به زندگی» ایران ۷۶ سال و بالاتر از «نُرم» جهانی رئیس سازمان نظام پزشکی کشور، با بیان اینکه شاخص امید به زندگی ما از نُرم دنیا بالاتر آمده است، گفت: در حال حاضر شاخص امید به زندگی کشور میانگین حدود ۷۲، ۷۴ و ۷۶ سال است. این شاخص از نرم جهانی بالاتر است و نشان میدهد در این حوزه موفق بودهایم. دکتر محمد رئیس زاده ، اظهار کرد: در ارزیابی وضعیت بهداشت و درمان کشور شاخص امید به زندگی مهم است که در حال حاضر این شاخص در کشور ما وضعیت خوبی دارد. این شاخص در سال ۱۹۷۹ در کشور ما ۵۵ سال و از نرم دنیا پایین تر بود. نُرم دنیا در آن زمان ۵۸ و ۵۹ سال بود. در سال ۱۹۹۰ منحنی ما با منحنی دنیا تلاقی کرد و تقریبا به ۶۵ سال رسید و در حال حاضر از نُرم جهانی بالاتر است. رییس زاده با بیان اینکه با افزایش شاخص امید به زندگی، جمعیت سالمند نیز افزایش مییابد، ادامه داد: از جهات مختلف این نکته برایمان مثبت است اما در عین حالی که میتواند فرصت باشد تهدید و وابستگی نیز دارد. اینکه ما چطور از این شاخص استفاده کنیم مهم است. رئیس سازمان نظام پزشکی کشور افزود: نگاه ما به جمعیت پیر و سالمند نگاه معیوبی است و این نگاه معیوب در حالی است که وقتی فردی به سن پیری میرسد در واقع قهرمانی است که دورههای متعدد زندگی را سپری کرده است. نوع نگاه ما به پیری باید تغییر کند. وی در پایان سخنان خود به لزوم آموزش «طب سالمندی» به تمام پزشکان و در تخصصهای مختلف، تاکید کرد: هر پزشکی در رشته خود باید آن میزان کاری که مربوط به طب سالمندی است را آموزش ببیند. وزارت بهداشت و نظام پزشکی باید تمام افراد عضو خود را در حوزه طب سالمندی توانمند کنند. باید منابع این کار نیز دیده شود و بحث های قانونی آن ریل گذاری شود. رتبه ایران از نظر امید به زندگی و درآمد در دنیا شاخص توسعهٔ انسانی شاخصی ترکیبی است برای سنجیدن موفقیت در هر کشور، در سه معیار پایه از توسعه انسانی: زندگی طولانی و سالم، دسترسی به دانش و معرفت و سطح زندگی مناسب. این شاخص ترکیبی است که معیار خوبی برای سنجش جایگاه اجتماعی انسانها در جوامع مختلف است. از سال ۱۹۹۰، هر ساله این گزارشی توسط برنامه توسعه سازمان ملل متحد منتشر میشود و در آن کشورها در شاخصهای مختلفی مانند شاخصهای آموزشی، بهداشتی، اقتصادی، اجتماعی، محیط زیستی، سیاسی و… مورد مقایسه قرار میگیرند. شاخص توسعه انسانی یک شاخص ترکیبی است و از ۴ شاخص امید به زندگی در هنگام تولد، درآمد سرانه کشور، میانگین تعداد سالهای تحصیل کشور و امید به تعداد سالهای تحصیل کشور تشکیل میشود؛ که به ترتیب معیارهای سلامت، سطح زندگی و آموزش را تشکیل میدهند. در گزارش توسعه انسانی، کشورها را بر اساس میزان شاخص توسعه انسانی به گروههای کشورهای با توسعه انسانی بسیار زیاد، کشورهای با توسعه انسانی زیاد، کشورهای با توسعه انسانی متوسط و کشورهای با توسعه انسانی کم تقسیم میکنند. در گزارش سال ۲۰۱۰، ایران در گروه کشورهای با توسعه انسانی زیاد قرار گرفتهاست. ایران با داشتن شاخص توسعهٔ انسانی برابر ۰٫۷۰۷ رتبهٔ۸۸ ام) را در بین ۱۷۸ کشور در سال ۲۰۱۱ دارا میباشد. ایران در رده بندی کشورها بهتر از کشورهایی مانند برزیل. مالزی، هند، مقدونیه، موریس، گرجستان و ونزوئلاو پس از کشورهای بوسنی هرزگوین، قزاقستان، آذربایجان و قرار گرفت است البته رتبه سال قبل ایران بالاتر بود در حالی که شاخصه آن در سال ۲۰۱۰ حدودا۹۰ ۰٫۷ بود. دلایل اهمیت امید در زندگی انسان چیست؟ هر وقت حرف از خوش بینی، بدبینی و واقع بینی میشود، پای امید در زندگی هم وسط میآید. امید به زندگی، شادی و سلامتی را برای ما به ارمغان میآورد. در لغتنامه واژهی امید به معنی آرزوی روی دادن امری همراه با انتظار تحقق آن است. جهان و دنیایی که امروز در آن زندگی میکنیم، پستی و بلندیهای خیلی زیادی را پشت سر گذاشته است، از قحطیها و بلاهای آسمانی گرفته تا درگیریهای بزرگ و جنگهای جهانی. چه چیزی باعث شده که بازماندههای این حوادث به زندگیشان ادامه دهند؟یکی از مهمترین دلایل آن امید است. امید به ما کمک می کند تا احساساتمان را کنترل کنیم، امنیت جسمی و روحی ما را بهبود میبخشد، مشکلات سلامتی و استرسمان را کاهش میدهد و نگاهمان به آینده را مثبت نگه میدارد. با توجه به اهمیت مفهوم امید در زندگی همهی انسانها، قصد داریم در این مقاله دربارهی دلایل اهمیت امید صحبت کنیم. امید یکی از کلماتی است که ارزش و اهمیت خیلی بالایی دارد. جملهی بسیار معروفی هست که میگوید: «تا وقتی که امید هست، زندگی هم هست.» تحقیقات و بررسیهای علمی نشان میدهند که امید در زندگی همهی انسانها اهمیت خاص خودش را دارد. اما چرا؟ در ادامه بعضی از دلایل آن را با هم میخوانیم: ۱. امید در زندگی ما را از عواقب بلایای بزرگ محافظت میکند. هر زمان که اتفاقی بد یا حادثهای در زندگی ما پیش میآید، مغز ما بلافاصله به بدترین سناریو فکر می کند. در این شرایط، امید تنها چیزی است که جریان احساسات منفی را متوقف میکند و روزنهای از نور در ذهن ما باقی میگذارد. امید تنها پدیده ای است که موقعیت منفی را به مثبت تبدیل می کند. با یک مثال بیشتر توضیح میدهیم، به اتفاقات و حوادث تلخ، یا به طور ویژه به دو جنگ جهانی خونبار و غمانگیز فکر کنید. هر کدام از این اتفاقات و جنگها مجروحها و کشتههای زیادی داشتند، بازماندگان و خانوادههای آنها چطور توانستند بعد از آن وضعیت به زندگیشان ادامه دهند؟ یکی از مهمترین دلایلش امید است. اگر به دنبال این هستید که از پستی و بلندیهای زندگی عبور کنید، سعی کنید نور امید را در وجودتان نگه دارید. همه ما می دانیم که زندگی فراز و نشیبهای زیادی دارد؛ این امید است که انگیزه ای برای ما فراهم میکند تا از زمین خوردنها و شکستها درس بگیریم و هرگز تسلیم نشویم. ۲. امید به درمان بیماریهای روحی و جسمانی شما کمک میکند. امید به زندگی یکی از مهمترین و تاثیرگذارترین عواملی است که به شما کمک میکند بیماریهای روحی و جسمانی را پشت سر بگذارید. احتمالا شنیده اید که پزشکها به بیماران خود میگویند که یکی از مهمترین مولفههای شکست دادن بیماری، حفظ روحیه است. افرادی که امید به زندگی بالایی دارند، با اشتیاق و تمایل بیشتری با بیماریها مبارزه میکنند و درصد پیروزی آنها در این مبارزه به طرز شگفتانگیزی بالا میرود. ۳. حس شوخ طبعی انسانها را افزایش میدهد. افزایش خوش طبعی و خوش اخلاقی یکی از تاثیرات امیدوار بودن است. شوخ طبعی به شما این قدرت را میدهد که هرگز در برابر سختیها و ناملایمتیهای زندگی تسلیم نشوید. از طرف دیگر ذهن ما انسانها فرق بین خندهی واقعی و خندهی مصنوعی را متوجه نمیشود، بنابراین خندهی مصنوعی هم باعث سلامتی و بهبود عملکرد مغز میشود. ۴. امید در زندگی باعث پیشرفت و موفقیت میشود. انسانهای خوشبین و امیدوار خیلی سریعتر به اهداف و خواستههای خود دست پیدا میکنند. البته منظور از این حرف این نیست که فقط امیدوار بودن برای رسیدن به اهداف کافی است! بلکه یعنی امید باید در کنار تلاش، پشتکار و انگیزهی انسانها باشد تا به نتیجهی موردنظر و مطلوب برسد. اگر به دنبال موفقیت هستید، امیدوار باشید، اما توجه کنید که امید واهی و تخیلی نداشته باشید، به خاطر اینکه شما هرگز نمیدانید زندگی چه برنامهای برای شما دارد. امید واهی نه تنها باعث موفقیتتان نمیشود، بلکه شکستهای بزرگ و دلسرد کنندهای را برای شما رقم میزنند. ۵. به حفظ روابط اجتماعی شما کمک میکند. داشتن روابط اجتماعی سالم یکی از مهمترین دلایلی است که ثابت میکند امید در زندگی برای انسانها لازم و ضروری است. خیلی کم پیش میآید که انسانهای ناامید و بدبین بتوانند ارتباطات خوب و سالمی با دیگران داشته باشند؛ از ارتباطات خانوادگی و دوستانه گرفته تا ارتباطات عاطفی و کاری.