ورود خاورمیانه به دوران پساآمریکا

  به‌ دنبال سفر بهمن‌ماه آیت‌الله سید ابراهیم رئیسی به پکن، علی شمخانی دبیر شورای عالی امنیت ملی از روز دوشنبه ۱۵ اسفندماه در شهر پکن با هدف پیگیری توافقات سفر رئیس جمهور، مذاکرات فشرده‌ای را به منظور حل‌ و فصل نهایی موضوعات فیمابین ایران و عربستان سعودی با همتای سعودی خود آغاز کرد.
در پایان این مذاکرات، روز ۱۹ اسفندماه ۱۴۰۱، بیانیه سه‌جانبه‌ای در پکن با امضای «علی شمخانی» نماینده مقام معظم رهبری و دبیر شورای عالی امنیت ملی، «مساعد بن‌محمد العیبان» وزیر مشاور و عضو شورای وزیران و مشاور امنیت ملی عربستان سعودی و «وانگ یی» عضو دفتر سیاسی کمیته مرکزی حزب کمونیست و رئیس دفتر کمیسیون مرکزی امور خارجی حزب و عضو شورای دولتی جمهوری خلق چین صادر شد.
در این بیانیه، ایران و عربستان سعودی از ازسرگیری روابط دیپلماتیک میان دو کشور و بازگشایی سفارت‌خانه‌ها طی چند ماه آینده خبر دادند و به میانجیگری عمان که روابط خوبی با هر دو طرف دارد در این مسیر، اشاره کردند.
جمهوری اسلامی ایران و عربستان سعودی بعد از قطعی روابط دیپلماتیک دو کشور در دی ماه ۱۳۹۴ که یکجانبه از سوی عربستان و در پی تجمع مقابل سفارتخانه این کشور در تهران و ورود به این سفارتخانه و همچنین سرکنسولگری عربستان در مشهد در واکنش به اعدام شیخ نمر، قطع شد از فروردین ۱۴۰۰ گفت‌وگوهایی را در سطح امنیتی آغاز کردند که چهار دور آن در سال گذشته برگزار شد، گفت‌وگویی که چارچوب آن به گفته فؤاد حسین وزیر خارجه عراق بین دستگاه‌های امنیتی دو کشور بوده است و دور پنجم هم در اردیبهشت‌ماه گذشته برگزار شد.
پنج نکته در این توافق حائز اهمیت است:
۱: چین بزرگترین شریک تجاری ایران و عربستان سعودی است. حجم تجارت چین با ایران در سال ۲۰۲۱ قریب به ۱۵ میلیارد دلار بود. عربستان نیز از سال ۲۰۲۰ بزرگترین شریک تجاری چین در منطقه غرب آسیا شد. مبادلات تجاری سعودی و چین در سال ۲۰۲۱ به ۸۷/۳ میلیارد دلار رسید. این عدد یعنی حجم مبادلات تجاری سعودی- چین تقریباً ۶ برابر حجم مبادلات تجاری ایران – چین است.
۲: عربستان سعودی بزرگترین منبع تامین نفت چین است و ۱۸% از کل خرید نفت خام پکن را تشکیل می‌دهد. از طرفی، طبق توافق راهبردی ۲۵ ساله مقرر شده است که چین در قبال خرید نفت  ایران، قریب به  ۵۰۰ میلیارد دلار در زمینه زیرساختی نظیر خطوط ریلی، بنادر خشک و آبی، کشت و صنعت کشورمان سرمایه گذاری کند. مضاف بر این، عراق ۱۰.۲%، عمان ۸.۸%، کویت ۶.۲%، امارات، ۶.۱% و قطر ۱.۷% از کیک واردات نفتی چین را در اختیار دارند. این یعنی بیش از ۵۰% نیاز نفتی چین از خلیج فارس تامین می‌شود. برهمین اساس، منافع تهران، ریاض و پکن در وجود خلیج فارسی امن است.
۳: آمریکا بحران زیست است. ارتش ایالات متحده به ۶ سرفرماندهی و ۷ ناوگان دریایی (تابع سرفرماندهی) تقسیم شده است تا از این طریق در تمام منازعات جهانی مداخله کند. جنگ سوریه، عراق، یمن در غرب آسیا، بحران شبه جزیره کره و بحران تایوان در شرق آسیا، کودتاهای متعدد آمریکای لاتین، جنگ لیبی در قاره آفریقا، جنگ اوکراین در شرق اروپا از جمله پرونده‌هایی است که آمریکا در آن مداخله منفی داشته است. یعنی واشنگتن همواره به عنوان بخشی از یک جبهه علیه جبهه‌ای دیگر بوده است. در پرونده خلیج فارس نیز آمریکا توانست با ایران هراسی، فقط در یک قلم، قرارداد فروش ۴۵۰ میلیارد دلاری فروش تسلیحات را با سعودی در دوران ترامپ منعقد کند. عدم وجود بحران یعنی عدم منفعت آمریکا.
سیاست خارجی چین دقیقاً عکس آمریکاست. راهبرد پکن اقتصاد محور است و امنیت مولفه اصلی نیل به این راهبرد می‌باشد. امنیت خلیج فارس از اهمیت به سزایی برای پکن برخوردار است. به همین دلیل، چین بزرگترین بازنده منازعه ایران و عربستان و آمریکا بزرگترین برنده این منازعه خواهد بود. از همین روی است که پکن این توافق را پیروزی گفت‌وگو و صلح نامید. اثرات این توافق احتمالاً در آینده‌ای نزدیک در کشورهای سوریه و یمن لمس خواهد شد. گواه این مدعا نیز استقبال کل کشورهای منطقه اعم از متحدان ایران و عربستان است.
۴: این توافق یک زلزله سیاسی در روابط بین‌الملل بود. بزرگترین رقیب و بزرگترین متحد آمریکا در غرب آسیا به واسطه چین (بزرگترین رقیب جهانی آمریکا) بدون دخالت واشنگتن توافق کردند. این اقدام به نوعی دومین ضربه اساسی چین به هژمونی جهانی آمریکا بود. اولین ضربه روز ۲۵ آبان ۱۳۹۹ (پانزدهم نوامبر ۲۰۲۰) بود که بزرگترین توافق تجارت آزاد جهان با حمایت چین و بدون حضور آمریکا شکل گرفت.
این توافق تحت عنوان پیمان مشارکت اقتصادی جامع منطقه‌ای (RCEP) منعقد شد که متشکل از ۲.۲ میلیارد نفر و تقریباً یک سوم تولید اقتصادی جهانی است؛ یعنی ۲۶.۲ تریلیون دلار از کل تولیدات جهان. خبرگزاری فرانسه این واقعه را «کودتای بزرگ» چین توصیف کرده بود.
الجزیره (Al Jazeera) قطر درباره توافق ایران و عربستان نوشت: «تلاش‌ چین برای میانجی‌گری در توافق ایران و  سعودی از سوی تحلیلگران به‌عنوان نشانه‌های گسترده‌تری از تغییر «نظم جهانی» تلقی شده است.
۵:رژیم صهیونیستی بزرگترین بازنده توافق ایران و عربستان سعودی است. این رژیم از سال ۲۰۱۰ توانسته بود نزاع امت اسلامی با صهیونیسم را به نزاع درون بلاد اسلامی تغییر دهد. آمریکا و ناتو نیز پشتیبان آن بود.
در همین راستا، تل آویو پس از انتقال اسرائیل از حوزه یوکام (سرفرماندهی ارتش آمریکا در اروپا) به سنتکام (سرفرماندهی ارتش آمریکا در غرب آسیا و آسیای مرکزی) به دنبال ایجاد یک پیمان نظامی تحت عنوان «ناتوی خ-ل-ی-ج» علیه ایران بود.
این توافق مهر بطلانی بر ناتوی ضدایرانی شد. «نفتالی بنت» نخست وزیر سابق رژیم صهیونیستی، این پیمان را «ضربه مهلکی به تلاش برای ایجاد اتحاد منطقه‌ای» علیه تهران توصیف کرد. خبرگزاری وکس (vox) آمریکا نیز درباره توافق ایران و عربستان نوشت:‌ «به دوران پساآمریکا در خاورمیانه خوش آمدید.»
استقبال عربی و اسلامی از توافق ایران و عربستان سعودی در چین
کاخ سفید به توافق ایران و عربستان سعودی برای از سرگیری روابط واکنش نشان داد و با بیان این‌که، واشنگتن از گزارش‌ها درباره توافق ایران و عربستان برای ازسرگیری روابط، آگاه است گفت آمریکا از هرگونه تلاش برای پایان دادن به جنگ یمن استقبال می‌کند.
جان کربی، هماهنگ کننده ارتباطات راهبردی شورای امنیت ملی کاخ سفید هم با اشاره به این‌که دولت آمریکا نقشی در حصول این توافق میان ایران و عربستان نداشته است، اعلام کرد: «سعودی‌ها آمریکا را در جریان تماس‌هایشان با ایرانی‌ها قرار داده بودند».
اما توافق ازسرگیری روابط میان ریاض و تهران، با استقبال اسلامی، عربی و بین‌المللی همراه شد و همه آن را در تقویت امنیت و ثبات منطقه موثر دانستند که واکنش‌ها به این توافق به تفکیک در ادامه می‌آید:
ترکیه
وزارت خارجه ترکیه طی بیانیه‌ای از توافق سعودی - ایرانی استقبال کرد و ضمن تبریک به هر دو طرف، اعلام کرد: «این گام مهمی است که دو کشور در راستای مسیرهای نرمش و عادی سازی که مدتی است در خاورمیانه حاکم شده، برداشته‌اند».
آنکارا ابراز اطمینان کرد که این پیشرفت در روابط دو کشور به امنیت، ثبات و شکوفایی منطقه کمک شایانی خواهد کرد.
قطر
«محمد بن عبدالرحمن آل ثانی» نخست‌وزیر قطر نیز از این توافق استقبال کرد و در تماس با وزرای خارجه عربستان سعودی و ایران، ابراز امیدواری کرد که این اقدام به تقویت امنیت و ثبات در منطقه کمک کند و خواسته‌های مردم دو کشور را برآورده کند.
عراق
دولت عراق نیز به عنوان یکی از میانجیگران توافق میان ریاض و تهران، از این امر استقبال و اذعان داشت که این توافق، به کشورهای منطقه برای همکاری انگیزه خواهد داد و این امر، فصل جدیدی در روابط دیپلماتیک دو کشور همسایه است.
سوریه
وزارت خارجه سوریه نیز ضمن استقبال از این توافق، آن را گامی در مسیر امنیت و ثبات منطقه توصیف کرد.
در بیانیه وزارت خارجه سوریه آمده است: «جمهوری عربی سوریه از توافق حاصل شده بین پادشاهی عربستان سعودی و جمهوری اسلامی ایران برای از سرگیری روابط دیپلماتیک بین دو کشور همسایه استقبال می‌کند و از تلاش‌های صادقانه چین در این زمینه بسیار قدردانی می‌کند».
در ادامه این بیانیه آمده است: «این گام مهم به تقویت امنیت و ثبات در منطقه و همکاری‌هایی منجر خواهد شد که بر منافع مشترک مردم دو کشور به طور خاص و مردم منطقه به طور کلی تاثیر خواهد گذاشت».
عمان
عمان نیز به عنوان یکی از کشورهای میانجی میان ریاض و تهران ابراز امیدواری کرد که این گام به تقویت ارکان امنیت و ثبات در منطقه و تحکیم همکاری‌های مثبت و سازنده کمک کند.
امارات
«انور قرقاش» مشاور دیپلماتیک رئیس دولت امارات، طی پستی در توئیتر، نوشت «امارات به اهمیت ارتباطات و گفت‌وگوی مثبت بین کشورهای منطقه باور دارد».
وزارت خارجه امارات نیز اعلام کرد که بازگشت روابط میان عربستان سعودی و ایران، گام مهمی برای منطقه در مسیر ثبات و شکوفایی است.
بحرین
وزارت خارجه بحرین نیز طی بیانیه‌ای از این توافق استقبال کرد و ابراز امیدواری کرد که این توافق«گامی مثبت در مسیر حل اختلافات و پایان دادن به همه مناقشات منطقه‌ای از طریق گفت‌وگو و ابزارهای دیپلماتیک باشد».
لبنان
وزارت خارجه لبنان نیز طی بیانیه‌ای از این توافق استقبال و تاکید کرد که این توافق در مرحله بعد تأثیر مثبتی بر همه روابط منطقه‌ای خواهد گذاشت.
مصر
وزارت خارجه مصر نیز طی بیانیه‌ای اعلام کرد:با علاقه این توافق را دنبال می‌کند  امیدوار است که «این توافق به کاهش تنش در منطقه کمک کند و ستون‌های ثبات را تقویت کرده و از توانایی‌های امنیت ملی عربی حفاظت کند».
اردن
وزارت خارجه اردن نیز ضمن استقبال، طی بیانیه‌ای ابراز امیدواری کرد که این اقدام در تقویت امنیت و ثبات منطقه سهیم باشد.
فلسطین
وزارت خارجه فلسطین نیز طی بیانیه‌ای ضمن استقبال از این توافق اعلام کرد: «این توافق به ثبات، امنیت و همکاری میان کشورهای منطقه منجر می‌شود، به رسیدگی به مسائل و بحران‌های باقی‌مانده در منطقه کمک می‌کند، شبح جنگ و درگیری را از بین می‌برد. بساط برخی کشورها که به دنبال راه حل‌های نظامی برای بحران‌ها بودند را جمع خواهد کرد».
سازمان همکاری اسلامی
سازمان همکاری اسلامی نیز طی بیانیه‌ای از این توافق سعودی - ایرانی استقبال و ابراز امیدواری کرد که این این اقدام به تقویت ارکان صلح، امنیت و ثبات در منطقه کمک کند.
این سازمان از نقش عراق، عمان و چین در میزبانی دورهای مختلف این گفت‌وگو و تکمیل توافق عربستان و ایران قدردانی کرد.
شورای همکاری خلیج فارس
شورای همکاری خلیج فارس نیز طی بیانیه‌ای از این توافق استقبال و ابراز امیدواری کرد که این توافق «به تقویت امنیت و صلح در منطقه و حمایت از ثبات آن کمک کند».
سید حسن نصرالله
«سید حسن نصرالله» دبیرکل حزب‌الله لبنان نیز روز جمعه در یک سخنرانی تلویزیونی، توافق عربستان و ایران را یک تحول مهم توصیف کرد و گفت که اگر این توافق در مسیر طبیعی خود پیش برود، می‌تواند افق‌هایی را در کل منطقه از جمله لبنان باز کند».
حماس
جنبش مقاومت اسلامی حماس نیز از این توافق استقبال کرد و آن را گام مهمی در مسیر توقیت امنیت و تفاهم عربی، اسلامی و تحقق ثبات در منطقه توصیق کرد.
«خلیل الحیه» عضو دفتر سیاسی حماس طی بیانیه‌ای این موضع‌گیری را اعلام کرد.
شورای انتقالی جنوب یمن
شورای انتقالی جنوب یمن نیز طی بیانیه‌ای ابراز امیدواری کرد که این توافق، در تقویت امنیت و ثبات در منطقه و جهان نقش داشته باشد.
وزارت خارجه پاکستان نیز طی بیانیه‌ای در روز جمعه از این توافق استقبال و اعلام کرد: «توسعه دیپلماتیک مهم بین دو کشور به صلح و ثبات در منطقه و فراتر از آن کمک خواهد کرد.
در این بیانیه همچنین از نقش چین در انجام هماهنگی‌های لازم برای این توافق تاریخی بین عربستان سعودی و ایران قدردانی کرد.
سودان
سودان نیز از این توافق استقبال و اعلام کرد که این امر بر کل اوضاع منطقه در حال و آینده تاثیر خواهد گذاشت.
انصارالله
«محمد عبدالسلام» سخنگوی جنبش انصارالله یمن نیز طی پستی در توئیتر نوشت: «منطقه نیازمند بازگشت روابط عادی میان کشورها است.
وی افزود: احیای روابط بین کشورهای منطقه، امنیت از دست رفته امت اسلامی را که در نتیجه مداخلات خارجی و در رأس آن، مداخلات صهیونیستی-آمریکایی‌ به وجود آمده، باز خواهد گرداند.آن‌ها برای بهره‌برداری در مناقشات منطقه‌ای تلاش کردند و از ایران‌هراسی برای دامن زدن به درگیری و تجاوز علیه یمن استفاده کردند.