صفحه اول
جوانه محمدیان- کاهش نرخ جمعیت جهان، اگرچه ممکن است در جهت مصرف کمتر منابع و مبارزه علیه تغییرات آب و هوایی موثر باشد، اما به گفته برخی اقتصاددانان، آیندهای با جمعیت کمتر به همان اندازه جهان پرجمعیت چالش برانگیز خواهد بود. چند سالي است زنگ خطر كاهش رشد جمعيت در ايران به گوش ميرسد و مسوولان كشور بارها در خصوص پيامدها و خطرات ناشي از كاهش رشد جمعيت در كشور هشدار داده و برنامههايي را هم براي جلوگيري از كاهش بيشتر جمعيت در نظر گرفتهاند. مسلما آثار منفي پيري جمعيت كشور ميتواند تبعات و عواقب نگرانكنندهاي داشته باشد. افزايش جمعيت سالخورده، سنگينتر شدن هزينهها و امكانات مورد نياز آنها را در پي خواهد داشت و ميتواند در وضعيت اقتصادي كشور نيز اثرگذار باشد. هر چند رشد بالاي جمعيت بر تحرك اقتصادي و عرضه و تقاضا تاثير مثبت دارد ولي اين مهم زماني ميتواند به واقعيت تبديل شود و به صورت فاكتوري مثبت در جهت رشد و توسعه كشور عمل كند كه زيرساختهاي لازم، سرمايههاي مورد نياز، فرصتهاي شغلي، امكانات بهداشتي و آموزشي، مسكن و ... به موازات رشد جمعيت فراهم شده باشد و مردم امكانات و توانايي اقتصادي براي دسترسي به تحصيلات و كسب مهارت براي ورود به بازار كار را داشته باشند. وقتي جمعيت يك كشور بدون توجه به زيرساختهاي موجود، گسترش يابد نه تنها رشد اقتصادي، پتانسيل بازار كار، كيفيت بخش آموزش و بهداشت را كاهش ميدهد، بلكه تبعات منفي ديگري نظير گسترش فقر، حاشيهنشيني، مصرف مواد مخدر، سرقت، ناامني و جرايم اجتماعي ديگر را نيز به دنبال خواهد داشت. در زمانهای که تحولات تکنولوژیک تدریجاً با پشت سرگذاشتن دوره انقلاب دیجیتال، ما را به عصر تسلط اینترنت اشیا، هوش مصنوعی، پردازش کوانتومی و زیستفناوری سوق میدهند، عنصر نیروی انسانی همچنان به عنوان یکی از مهمترین پایههای قدرت و هویت ملی، جای پای خود را در نظریههای نوینسیاسی-اجتماعی، محکمتر از پیش، باز میکند. تأثیر چنین رویکردی به نیروی انسانی را امروزه میتوان به صورت مشخص در سیاستهای جمعیتی کشورهای مختلف دنیا دید. نیروی انسانی به عنوان سرمایهای غیرقابل جایگزین که قدرت باز تولید دارد، رکن اصلی توسعه و قدرت جوامع مختلف شمرده شده است. حالا اما دولتها در مواجهه با سیاستگذاری مسائل مربوط به این عنصر حیاتی و مهم، تفاوتهایی ماهوی را نسبت به دهههای گذشته تجربه میکنند. به صورتی که اگر پیش از این، دغدغه آموزش، هدایت و به کارگیری صحیح نیروی انسانی، مهمترین مسئله در حوزه سیاستگذاری شمرده میشد، اکنون خطر نبود نیروی انسانی، حیات و پویایی قدرت کشورها را در معرض تهدید قرار داده است. از این نظر، کشور ایران یکی از بحرانیترین موارد موجود در دنیای امروز است. با رصد آمارهای جهانی مربوط به این موضوع و در نظر گرفتن این واقعیت تلخ که طبق گفته معاون رئیس مرکز اطلاعرسانی وزارت بهداشت و درمان، سریعترین کاهش نرخ فرزندآوری به ازای هر زن در تاریخ جهان، در ایران اتفاق افتاده است، با کمال تأسف، کشور عزیزمان را احتمالاً بتوان بحرانیترین مورد موجود در این زمینه نیز تلقی نمود. بر اساس همین واقعیات میدانی و تکان دهنده، رهبر فرزانه انقلاب در آذر ماه سال ۹۲ طی دیدار با اعضای شورای عالی انقلاب فرهنگی میفرمایند: «یکی از خطراتی که وقتی انسان درست به عمق آن فکر میکند، تن او میلرزد، مسئله جمعیّت است!» مسئله جمعیت در همه کشورها جزو ارکان قدرت به حساب میآید. داشتن نیروی انسانی کارآمد، پویایی، شادابی و تحرک اجتماعی بیشتر، تولید اقتصادی و نتیجتاً رفاه بیشتر اجتماعی تنها بخش کوچک اما مهمی از مزایای جمعیت جوان در نظامهای مختلف هستند. با این وجود، تغییر سبک زندگی و یکسری سیاستهای جمعیتی و اقتصادی و سیاسی طی سالهای گذشته باعث شده است که کشورمان در معرض خطر پیری جمعیت و هشدارهای جمعیتی از سوی پژوهشگران اجتماعی قرار گیرد؛ وضعیت به گونهای است که کارشناسان حوزه جمعیت متفقالقول معتقدند اگر روند افزایش موالید و رشد جمعیت کشورمان به همین شکل جلو برود، طی 30 سال آینده با یک ابربحران جمعیتی در کشور مواجه خواهیم شد. در واقع به نظر میرسد اگر به لزوم فرزندآوری در سالهای پیش رو توجه نشود و خانوادهها به اقناع نرسند که افزایش جمعیت مایه رفاه بیشتر جامعه در سالهای آینده خواهد شد، باید از اکنون به فکر ساخت خانههای سالمندی گسترده و همچنین تخصیص بیمههای کلان برای این عزیزان باشیم.