نفت سفید ایران دروازه ای برای جهانی شدن

 علی اورعی - دولت ایران هفته گذشته اعلام کرد که ذخایر عظیمی از لیتیوم را در استان همدان کشف کرده است و با اعلام این خبر خود را به عنوان یک بازیگر اصلی در رقابت جهانی برای این فلز راهبردی مورد استفاده در تلفن‌های همراه، لپ تاپ‌ها و وسایل نقلیه الکتریکی قرار داده است.
عضو کمیسیون معادن و صنایع معدنی اتاق بازرگانی ایران بیان اینکه تا حدی کانسنگ لیتیوم در یزد هم کشف شده  اظهار داشت: هرچند هم کانسنگ لیتیومی کشف و قابل استخراج شود اما امکان فرآوری آن را نداریم. برای فرآور باید دانش فنی آن را وارد کشور کنیم که آن را کشورهای خاصی دارند. اما در حال حاضر به دلیل شرایط تحریمی ایران متاسفانه رابطه کشورمان با دنیا محدود و قطع بوده و امکان رایزنی‌ها برای انتقال دانش فنی سخت است.
او درباره ذخایر لیتیومی کشف شده در همدان اظهار داشت: معمولا لیتیوم کشف شده فلز محتوا نیست و معمولا در کشف، وقتی از عبارت میلیون تن استفاده می‌کنند منظور  کانسنگ است و نه فلز محتوا.  وقتی درباره ذخایر 10 میلیون تنی صحبت می‌کنند در واقع منظور 10 میلیون تن کانسنگ است و در عیار 7 دهم درصد یک تا دو درصد که اگر فلز محتوای آن را به دست بیاوریم عدد آن بسیار کمتر می‌شود.
وی تاکید کرد: از سوی دیگر اساسا دانش فرآوری لیتیوم در ایران وجود ندارد، به طور قطع ذخایر لیتیومی همدان کانسنگ است چراکه لیتیوم عنصر ارزشمندی و فلز محتوای آن بسیار مهم است.
عضو کمیسیون معادن و صنایع معدنی اتاق بازرگانی ایران با بیان اینکه آینده دنیا لیتیوم است، اظهار داشت: یکی از عناصر مهم تمام فناوری‌های جدید لیتیوم و وانادیوم هستند که از عناصر نادر خاکی محسوب می‌شوند و از اهمیت لیتیوم، اینکه از دلایل عمده جنگ افغانستان و حضور امریکا در این کشور بر سر لیتیوم و استفاده از این ظرفیت بود.
وی با بیان اینکه افغانستان دارای ذخایر بیشتری از لیتیوم است اما در ایران هم لیتیوم وجود دارد، افزود: ایران هم بر روی کمربندهای مختلف قرار گرفته که ممکن است این عناصر نادر خاکی وجود دارد اما نوعا بر روی عناصر نادر خاکی در ایران خیلی کار نشده است.
شکوری ادامه داد: هرچند هم کانسنگ لیتیومی کشف و قابل استخراج شود اما امکان فرآوری آن را نداریم. برای فرآوری آن باید دانش فنی آن را وارد کشور کنیم و دانش فرآوری لیتیوم را کشورهای خاصی دارند اما در حال حاضر به دلیل شرایط تحریمی ایران متاسفانه رابطه کشورمان با دنیا محدود و قطع است امکان رایزنی‌ها برای انتقال دانش فنی سخت است. اگر شرایط تحریمی نبود می‌شد از این فناوری‌های جدید در دنیا استفاده کنیم.
وی تاکید کرد: در حال حاضر روسیه و چین هم به این دانش فنی خاص دسترسی دارند که اخیرا هم رییس جمهوری با هیات همراه به چین در زمینه‌هایی مختلف سند ٢٠گانه همکاری امضا کردند بنابراین امکان مذاکرات در اینباره وجود دارد.
عضو کمیسیون معادن و صنایع معدنی اتاق بازرگانی ایران گفت: در برخی از موارد این عناصر در ایران در کنار سایر مواد معدنی قرار دارند برای مثال در بسیاری از مناطق وانادیوم هم کشف شده اما این وانادیوم را نمی‌توان استحصال کرد و در برخی از مواقع به دلیل اقتصادی نبودن قابل استهصال نیست. در برخی از موارد کنساتره آهن داریم که حاوی وانادیوم هم است که به عنوان کانساتره وانادیوم گفته می‌شود که ارزش آن بالاتر است.
وی درباره کشف لیتیوم در سایر مناطق ایران اظهار داشت: تا حدی کانسنگ لیتیوم در یزد هم کشف شده  اما در کنار سایر مواد معدنی قرار گرفته بود مانند عنصر مولیبدن که در حال حاضر در کشورمان تنها یک معدن مولیبدن وجود دارد که پروفیلی مولیبدن استاما در سایر موارد مولبیدن در کنار محصول مس داریم که محصول جانبی محسوب می‌شود. به این معنا که محصول اصلی مس است اما محصول جانبی که از آن تولید می‌شود مولبیدن است.   
اکتشاف و استخراج منابع لیتیوم
در دهه آینده با توجه به تمرکز کشورها روی پروسه گذار انرژی، رقابت روی مواد کانی و تکنولوژی‌های مورد نیاز بین آمریکا و چین افزایش خواهد یافت.
تمرکز مواد معدنی و کانی استراتژیک مورد نیاز در تولید برخی مواد از جمله باطری‌ها در برخی در مناطق جهان به مسئله امنیت ملی کشورها نیز تبدیل خواهد شد.
در این بین کشورهایی مثل چین با سرمایه‌گذاری در مناطقی مانند آفریقا سعی در کنترل بر منابع و معادن این مناطق کرده‌اند.
چین اخیرا هم قراردادی با طالبان برای اکتشاف و استخراج منابع لیتیوم در افغانستان امضا کرد.
در سال ۲۰۲۲ تولید باتری لیتیومی در چین که نقش مهمی در آینده خودروهای الکتریکی و پنل های خورشیدی دارد بیش از همه کشورهای جهان بود.
در سالهای گذشته آمریکا میلیاردها دلار برای ساخت کارخانجات خودروهای الکتریکی - باتری های لیتیومی و تحقیق و توسعه در مورد منابع معدنی و کانی مورد نیاز در پروسه گذار انرژی سرمایه گذاری کرده است.
باید در نظر داشت که بر اساس گزارش سازمان زمین شناسی آمریکا در سال گذشته میزان ذخایر شناسایی شده لیتیوم در سراسر جهان ۸۹ میلیون تن کانسنگ برآورد شده است.
استرالیا، شیلی، آرژانتین و چین تولیدکنندگان اصلی این ماده استراتژیک در سطح جهان هستند و ذخایر اثبات شده لیتیوم در جهان حدود ۱۴ میلیون تن است.
در دوسال اخیر افزایش تقاضا برای خودروهای الکتریکی و افزایش نقش نیروگاه های خورشیدی در تولید برق باعث افزایش قیمت لیتیوم شده است.
قیمت لیتیوم کربنات از ۱۴۰۰۰ دلار در هر تن در سال ۲۰۲۱ به رقم ۸۰۰۰۰دلار در سال ۲۰۲۲ رسیده و پیش بینی می‌شود که تقاضا برای لیتیوم تا سال ۲۰۳۰ به حدود ۲.۴ میلیون تن می‌رسد.
تقاضا در سال گذشته معادل ۶۰۰ هزار تن بود. در حال حاضر آمریکا فقط یک درصد لیتیوم جهان را تولید می کند.
عمده معادن فعال لیتیوم آمریکا در ایالت نوادا واقع شده است.
انجمن صنعت فلزات غیر آهنی چین می‌گوید این کشور در سال گذشته ۳۹۵۰۰۰ تن کربنات لیتیوم تولید کرد که نسبت به سال قبل ۳۲.۵ درصد افزایش داشت. تولید لیتیوم هیدروکسید چین با ۲۹.۵ درصد افزایش به ۲۴۶۴۰۰ تن رسید.
ارزش کل تولید لیتیوم چین در سال گذشته از ۱.۲ تریلیون یوان (معادل ۱۷۴.۰۶ میلیارد دلار) فراتر رفت.با وجود اینکه منابع لیتیوم در برخی کشورهای جهان هم وجود دارد اما در حال حاضر فقط ۱۰ معدن توان تولید لیتیوم مورد نیاز برای تولید باطری را دارند.
تا چند سال پیش شیلی بزرگترین صادرکننده لیتیوم بود اما در سال ۲۰۱۷ استرالیا به بزرگترین صادر کننده لیتیوم دنیا تبدیل شد.
«کشف بازی عوض کن» لیتیومی ایران از نگاه رسانه آمریکایی
وبگاه «کوارتز» با اشاره به « کشف بازی عوض کن» لیتیومی در ایران، نوشت:
محمدهادی احمدی، یکی از مقامات وزارت صنعت، معدن و تجارت ایران با بیان اینکه برای اولین بار در ایران ذخائر لیتیوم در استان همدان کشف شده، گفت: وزارت متبوعش معتقد است که این معدن حدود ۸.۵ میلیون تن لیتیوم در خود جای داده است.
اگر این عدد دقیق باشد، به این معنی است که ایران اکنون بزرگترین ذخایر لیتیوم را در خارج از آمریکای جنوبی در اختیار دارد. سازمان زمین شناسی ایالات متحده در سال گذشته، کل ذخایر لیتیوم در جهان را تقریبا ۸۹ میلیون تن برآورد کرد، به این معنی که این کشف می‌تواند نزدیک به یک دهم لیتیوم جهان باشد.
قیمت لیتیوم در سال‌های اخیر افزایش یافته است که عمدتا ناشی از اهداف بلندپروازانه کشور‌های غربی برای مقابله با انتشار گاز‌های گلخانه‌ای است که باعث افزایش تقاضا برای خودرو‌های الکتریکی شده است که از باتری‌های لیتیومی استفاده می‌کنند. یک مطالعه در سال گذشته از افزایش سالانه ۵۵۰ درصدی قیمت این فلز خبر داد.
توماس چندلر، تحلیلگر اصلی لیتیوم در آکسفورد، دامنه کشف ایران را تشریح کرد. چندلر گفت: «سوالات کلیدی این است که این ذخائر کشف شده دقیقا درجه خلوصی دارد و چقدر ممکن است برای استخراج آن مقرون به صرفه باشد. بنابراین، مسایل زیادی در مورد این اعداد بزرگ وجود دارد، اما به خودی خود، منبعی با آن اندازه، مقدار قابل توجهی است.»
معنای کشف لیتیوم در ایران در برابر تحریم‌های غرب چیست؟
اندکی پس از اعلام کشف لیتیوم از سوی ایران، رسانه دولتی اسپوتنیک روسیه مطلبی منتشر کرد که می‌گفت ذخایر لیتیوم «تحریم‌های غرب را بی‌ارزش کرده است» و این خبر را به عنوان یک پیروزی برای کشوری که به دلیل تحریم‌ها از نظر اقتصادی منزوی شده است، توصیف کرد.
در حالی که غرب می‌کوشد به طور فزاینده‌ای بر سر بحران اوکراین مسکو را منزوی می‌کند، همزمان رهبران آمریکایی و اروپایی نزدیکی ایران به روسیه و تامین سلاح برای مسکو را محکوم کرده و به این بهانه تحریم‌های جدیدی را علیه ایران اعمال کرده اند، البته با توجه به اینکه دیگر چیزی در ایران نمانده که در لیست تحریم نباشد، این بار این تحریم‌ها افراد مختلف را هدف قرار داده اند.
با توجه به افزایش تقاضا برای لیتیوم با تکثیر خودرو‌های برقی، به ویژه در کشور‌های اروپایی با هدف به صفر رساندن انتشار کرین، مطمئنا کشف این ذخایر می‌تواند به ایران رونق اقتصادی و یک اهرم چانه زنی بدهد.
چرا کشف لیتیوم در ایران خبر خوبی برای چین است؟
چین که یکی دیگر از معدود متحدان اقتصادی ایران است، به دنبال یافتن منابع جدید لیتیوم برای صنعت باتری سازی خود که به سرعت در حال رشد است، بوده است. چین که بزرگترین بازار خودرو‌های الکتریکی جهان را در خود جای داده است، سرمایه گذاری زیادی برای افزایش تولید لیتیوم در بازار‌های جدید انجام داده است، از جمله سرمایه گذاری میلیارد دلاری اخیر در یک پالایشگاه دولتی لیتیوم در بولیوی.
چین روابط اقتصادی نزدیکی با ایران دارد و پس از اعمال مجدد تحریم‌های دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری سابق آمریکا علیه ایران در سال ۲۰۲۰، به خریدار اصلی نفت این کشور تبدیل شد. ایران و چین احتمالا از این ذخایر جدید لیتیومی سود خواهند برد.
بعلاوه، اگر اولین کشف لیتیوم در این کشور ثابت شود، ایران احتمالا باید به سرمایه گذاری چینی برای استخراج و پالایش معدن لیتیوم خود تکیه کند. به گفته چندلر، ایران فناوری و منابع کافی برای استخراج و فرآوری چنین ذخیره عظیم لیتیومی ندارد.
چندلر گفت: «مطمئنا این معدن تازه کشف شده در ایران، برای سرمایه گذاری و اکتشاف چینی بسیار مناسب‌تر است. ایران در حالت ایده‌آل می‌خواهد شرکت‌های چینی وارد شوند و کار‌های زیادی را انجام دهند.»
ذخایر ایران کشف شده در ایران چه اهمیتی دارد؟
با توجه به این که وزارت صنعت ایران ۸ میلیون و ۵۰۰ هزارتن ذخایر لیتیوم کشف شده را «کانسنگ لیتیوم» یاد کرده، ذخایر خالص این کشور بسیار پایین‌تر از این رقم خواهد بود. چرا که در غنی‌ترین کانسنگ‌های لیتیوم که تا کنون در جهان کشف شده، میزان لیتیوم خالص حدود ۳ درصد بوده است. بر همین اساس، خبرگزاری دانشجویان ایران هم با انتشار گزارشی با عنوان «یک اشتباه محاسباتی در رابطه با خبر کشف معدن لیتیوم در همدان» نوشت: «حجم ذخیره لیتیوم خالص معدن مذکور بین ۱۵ تا ۲۳ هزارتن برآورد می‌شود. این حجم از ذخیره در مقایسه با ذخایر کشور‌هایی نظیر شیلی (با ۹ میلیون و ۲۰۰ هزات تن ذخیره)، استرالیا (با ۵ میلیون و ۷۰۰ هزار تن ذخیره) و آرژانتین (با ۲ میلیون و ۲۰۰ هزار تن ذخیره) عدد زیادی محسوب نمی‌شود.»
آیا کشف لیتیوم توان چانه‌زنی ایران با غرب را بالا می‌برد؟
اروزولا فن در لاین، رئیس کمیسیون اروپا که به کانادا سفر کرده، در تلاش برای جلب رضایت اوتاوا برای فروش لیتیوم به اتحادیه اروپاست؛ فلزی که تامین آن برای تحقق اهداف آب و هوایی اتحادیه اروپا اهمیت بالایی دارد.
اما گزارش سالانه منابع معدنیِ افغانستان که در ژانویه ۲۰۲۱ از سوی موسسه مطالعات زمین شناسی ایالات متحده منتشر شده، حاکی بود که افغانستان دارای منابع غنی لیتیوم است ولی کمی بیش از یکسال بعد، در پی تهاجم نیروهای طالبان، نیروهای آمریکا و اروپا خاک این کشور را ترک کردند.
در واقع صرف وجود منابع معدنی غنی در یک کشور نمی‌تواند عاملی بازدارنده یا برگ قطعی برای چانه‌زنی باشد، چنان که ایران با وجود دارا بودن ذخایر غنی نفت و گاز به دلیل در پیشگیری سیاست خارجی غرب‌ستیز همچنان تحت تاثیر تحریم‌های اقتصادی ایالات متحده در تامین سرمایه و فناوری لازم برای توسعه میادین و صدور عادی نفت و گاز با مشکلات بسیاری مواجه است.  
ال دورادویی بنام افغانستان زیر پای طالبان؛ معادن غنی دست نخورده به چین می‌رسد؟
اما با توجه به رابطه نزیک ایران و چین این احتمال وجود دارد که کشف منابع غنی‌تر لیتیوم در ایران، منجر به سرمایه‌گذاری بیشتر چین و تقویت بیشتر روابط تهران و پکن شود. همان‌طور که چین افزون بر همکاری با طالبان در زمینه توسعه معادن افغانستان، اخیرا نیز سرمایه‌گذاری‌های خارجی خود را در زمینه تولید لیتیوم، از جمله در بولیوی آغاز کرده است.
واکنش یک رسانه هندی به خبر کشف «لیتیوم» در ایران
وبگاه نشریه هندی «ایندین اکسپرس» به تازگی گزارشی درباره این رویداد مهم منتشر کرده که در بخشی از آن نوشته است:‌ «اگر این خبر درست باشد، این کشف یک دستاورد بزرگ برای ایران خواهد بود که اقتصاد آن دهه‌ها تحت تحریم‌های آمریکا آسیب دیده است. با توجه به نقش مهم لیتیوم در ساخت باتری ها، انتظار می رود طی دهه‌های آتی و همزمان با اقبال جهانی به مصرف انرژی‌های پاک و جدید به جای انرژی های فسیلی، نقش مواد معدنی همچون لیتیوم حتی بسیار مهم‌تر از امروز شود. این اولین کشف ماده معدنی لیتیوم در ایران است.»
همچنین در این گزارش آمده است: «در بیانیه های رسمی ایران هنوز به مرحله اکتشاف اشاره نشده و یا اطلاعات فنی در مورد ذخایر ارائه نشده است. در حالی که ایران ممکن است به خوبی ذخایر سنگ لیتیوم را کشف کرده باشد، اهمیت واقعی این یافته تنها زمانی قابل ارزیابی است که اطلاعات بیشتری در مورد ذخایر مذکور منتشر شود. بر اساس چارچوب سازمان ملل متحد برای طبقه بندی ذخایر و منابع سوخت جامد و کالاهای معدنی (UNFC ۱۹۹۷)، منابع با استفاده از سه معیار اساسی که بر قابلیت بازیافت آنها تاثیر می گذارد طبقه بندی می‌شوند.
اکتشاف اخیر لیتیوم در هند به عنوان G۴ طبقه بندی شده: به این معنی که آنها محصول یک مطالعه شناسایی هستند، نه مطالعات پیشرفته تر امکان سنجی و توسعه تجاری...»