سدهای کشور چقدر آب دارند؟

 حجم آب موجود در سدهای کشور از ابتدای سال آبی جاری تاکنون به ۲۱ میلیارد و ۱۳ میلیون مترمکعب رسید که در مقایسه با سال گذشته کاهش یک درصدی داشته است.
بر اساس تازه‌ترین گزارش دفتر اطلاعات و داده‌های آب شرکت مدیریت منابع آب ایران، درصد پرشدگی سدها تا ۱۶ بهمن‌ماه به ۴۳ درصد رسیده و حجم آب موجود در سدهای کشور از ابتدای سال آبی جاری به رقم ۲۱ میلیارد و ۱۳ میلیون مترمکعب ثبت شده و این در حالی است که این رقم در سال آبی گذشته ۲۱ میلیارد و ۴۴ میلیون مترمکعب بوده است.
میزان آب ورودی به سدهای کشور از ابتدای سال آبی جاری  تا ۱۶ بهمن‌ماه هشت میلیارد و ۸۷ میلیون مترمکعب بوده که نسبت به مدت مشابه در سال آبی گذشته که عددی معادل ۱۰ میلیارد و ۵ میلیون مترمکعب بوده ۲۱ درصد کاهش داشته است.
حجم خروجی آب از سدها نیز از ابتدای سال آبی جاری تا ۱۶ بهمن‌ماه رقم شش میلیارد و ۸۵ میلیون مترمکعب بوده، درحالی‌ است که این میزان در مدت مشابه سال گذشته ۷ میلیارد و ۹۲ میلیون مترمکعب بوده و به میزان ۱۴ درصد کاهش یافته است.
وضعیت برخی از سدهای مهم (شرب و کشاورزی) بیانگر این است که در هفت سد میزان پرشدگی سدها نسبت به سال قبل بیش از ۵۰ درصد منفی است. در واقع در سد شمیل و میان استان هرمزگان با ۵۴ درصد، در سد تهم استان زنجان ۵۵ درصد، در سد شهر بیجار استان گیلان ۵۳ درصد، در سد ساوه استان مرکزی ۵۶ درصد، در سد شهید رجایی استان مازندران ۵۷ درصد و در چاه نیمه‌های استان سیستان و بلوچستان با ۵۷ درصد اختلاف پرشدگی مخازن سدها نسبت به سال قبل مواجه هستیم.
در این بین سد رودبال داراب استان فارس بیشترین اختلاف را در حجم پرشدگی نسبت به سال قبل دارد به گونه‌ای که در حال حاضر حجم مخزن این سد نسبت به سال قبل ۷۷ درصد کاهش داشته است.
ارتفاع کل ریزش‌های جوی کشور معادل  ۱.۹.۱ میلیمتز است. این مقدار بارندگی نسبت به میانگین دوره‌های در دراز مدت که عددی معادل ۱۱۹.۶ میلی‌متر بوده ۹ درصد کاهش را نشان می‌دهد و نسبت به دوره مشابه سال آبی گذشته که عددی معادل ۱۲۴.۸ میلیمتر بوده ۱۱ درصد کاهش داشته است.

رئیس پژوهشکده آب و محیط زیست دانشگاه فردوسی مطرح کرد؛
کسری۷۰۰ میلیون متر مکعبی آب مخازن زیرزمینی خراسان رضوی
 رئیس پژوهشکده آب و محیط زیست دانشگاه فردوسی مشهد گفت: متوسط کسری آب مخازن آب زیرزمینی استان از سال ۶۵ تا سال ۱۴۰۰ حدود یک میلیارد متر مکعب بوده که این میزان به حدود ۷۰۰ میلیون متر مکعب کاهش پیدا کرده است. در حال حاضر نیز سطح سفره‌های آب زیرزمینی همچنان در حال افت و کیفیت آب نیز به شدت کاهش پیدا کرده است.
طی چند دهه اخیر تغییر اقلیم و کاهش شدید بارندگی‌ها، کشور را با چالش شدید خشکسالی مواجه کرده و زنگ خطر بحران آب در کشور به صدا درآمده است. کاهش بارندگی‌ها در سه سال اخیر حادتر از گذشته شده است؛ به طوری که طبق اعلام وزارت نیرو، کشور برای سومین سال متوالی با کاهش میزان بارندگی‌ها، کم‌آبی و کاهش میزان ذخایر سدها روبه‌رو خواهد شد. در این میان خراسان رضوی به دلیل وجود اقلیم گرم و خشک وضعیت بحرانی‌تری دارد و در حال حاضر از ۳۷ دشت موجود در استان، ۳۴ دشت وضعیت بحرانی داشته و سطح آب زیرزمینی آن کاهش پیدا کرده است.
بر اساس آمارهای موجود مقایسه آمار چهار ماه اول سال آبی جاری با پنج سال قبل از آن حاکی از آن است که مجموع جریان آب ورودی به مخازن سدهای استان در ۱۲۰ روز گذشته معادل ۱۵.۸ میلیون متر مکعب بوده که این حجم از میانگین پنج سال مذکور در بازه زمانی مشابه حدود ۶۳ درصد کمتر است و در ابتدای دی امسال حجم ذخیره آب سدهای استان ۱۹ درصد بوده است.
خشکسالی و کمبود آب از جمله معضلاتی است که نباید نادیده گرفته شود و این مساله تبعات زیادی به همراه خواهد داشت. در واقع خشکسالی تنها به محیط زیست آسیب نمی‌زند بلکه تاثیرات آن بر زندگی اجتماعی انسان‌ها نیز اثرگذار است و می‌تواند باعث بروز مشکلات بی‌شمار در زمینه اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و... شود.
در همین راستا کامران داوری، رئیس پژوهشکده آب و محیط زیست دانشگاه فردوسی مشهد، اظهار کرد: با توجه به اقلیم استان، آب زیرزمینی منبع اصلی تامین آب خراسان رضوی است. بیش از ۷۰ درصد از نیازهای استان از طریق آب زیرزمینی تامین می‌شود. در گذشته‌های دور نیز برداشت آب از طریق قنوات، چشمه‌ها یا نشت آب سفره‌ها به آب‌های زیرزمینی انجام می‌شد.
وی افزود: البته این جریان‌ها تابع شرایط آب‌وهوایی بوده و در صورت بروز خشکسالی، قنات‌ها، چشمه‌ها و آب‌های زیرزمینی خشک می‌شده است. با ورود پمپ‌های آب از ۸۰ سال گذشته تاکنون برداشت آب موجب شده که به تدریج  آب سفره‌ها به صورت آشکار افت پیدا کند. ما بی‌توجه به این افت به برداشت‌ها ادامه داده‌ در نتیجه افت کمی و کیفی سفره‌های آب زیرزمینی رخ داده است.
رئیس پژوهشکده آب و محیط زیست دانشگاه فردوسی مشهد تصریح کرد: صحیح آن است که آب‌های زیرزمینی در تراز معینی باقی و کیفیت آن ثابت بماند تا ما و نسل‌های آینده بتوانیم از این منابع استفاده کنیم. متوسط کسری آب مخازن آب زیرزمینی خراسان رضوی از سال ۶۵ تا سال ۱۴۰۰ حدود یک میلیارد متر مکعب برای استان بوده و به حدود ۷۰۰ میلیون متر مکعب کاهش پیدا کرده اما سفره‌های آب زیرزمینی همچنان در حال پایین آمدن هستند و کیفیت آب نیز به شدت کاهش پیدا کرده است.
داوری با بیان اینکه یکی از عوامل دخیل در افت سطح و کیفیت آب‌های زیرزمینی مدیریت نامطلوب است، عنوان کرد: سال ۱۳۴۷ که برداشت از آب‌های زیرزمینی در خراسان رضوی ممنوع شد، حدود ۱۵۰۰ حلقه چاه در دشت مشهد وجود داشت و در حال حاضر این تعداد چاه‌ها به ۷۰۰۰ عدد رسیده است. این اعداد تنها شامل حلقه‌های چاه مجاز بوده و با احتساب حلقه‌های چاه غیر مجاز این عدد بزرگتر خواهد بود.
وی با اشاره به اینکه افزایش جمعیت و تقاضا برای آب یکی دیگر از عوامل دخیل در سقوط سطح و کیفیت آب‌های زیرزمینی است که مدیریت نشده، خاطرنشان کرد: عامل بعدی این سقوط، تغییر اقلیم با سرعت زیاد طی سال‌های گذشته است. طی این سال‌ها زمستان‌های گرم یا زمستان‌های سرد بدون بارش به‌ وجود آمد و اگر سالی نیز مانند سال‌های ۹۷ و ۹۸ پرآب باشد، سال‌های پرآبی با شدت بالاست و آبی که از این طریق تامین می‌شود، در دسترس ما نمی‌ماند بلکه از حوضه خارج می‌شود.
عضو هیات علمی گروه علوم و مهندسی آب دانشگاه فردوسی مشهد ادامه داد: افزایش دما سهم تبخیر را افزایش داده و این موضوع باعث شده در نهایت سهم تجدیدپذیری آب کاهش پیدا کند و این روند در حال استمرار است. طبق پیش‌بینی‌ها تا پایان سده جاری میلادی یعنی تا سال ۲۱۰۰ همچنان افزایش دما را تجربه خواهیم کرد و خراسان رضوی افزایش دمای بیشتری از متوسط گرمای جهان دارد. طبق شاخص فقر آبی در بازه صفر(فقر مطلق آبی)   تا ۱۰۰ (امنیت کامل آبی)   برای شهرستان‌های استان، تنها شهرستان بینالود نزدیک ۵۰ درصد بوده و بقیه شهرستان‌ها پایین‌تر از ۵۰ درصد است. این یعنی استان با فقر آبی جدی روبه‌رو است. این شاخص هشدار می‌دهد ما با بحران‌های شدیدی روبه‌رو هستیم و خواهیم بود.
داوری اضافه کرد: اگر این شرایط ادامه پیدا کند ما در نهایت زیستگاه خود یعنی خراسان رضوی را از لحاظ آبی، خاکی، تنوع زندگی در این زیستگاه، جانوران و گیاهان به‌ تدریج از دست می‌دهیم. از دست دادن این ظرفیت زیستی به معنای سخت شدن زندگی در این مکان است. در صورتی که در حال حاضر در مجاورت ما یک اقلیم سالم وجود دارد اما با پرداختن بیشتر به این اقلیم جای بهبود و بازگشت وجود دارد.