گزارش
حبیب کاردوش - در حالی که در ماه‌های گذشته مسئولان وزارت راه و شهرسازی بارها از تلاش برای راه‌اندازی خطوط دریایی برای بازی‌های جام جهانی خبر داده بودند، نهایتا اعلام شد سفرهای دریایی برای جام جهانی، لغو شده است تا فرصت خوبی که برای توسعه سفرهای دریایی در کشور پیش آمده بود و امکان سفر ارزان برای تماشای بازی‌های جام جهانی عملا بدون نتیجه بماند. فرصتی که برای سفرهای دریایی ایران به قطر از دست رفت پس از شیوع ویروس کرونا از اسفندماه سال ۱۳۹۸، راه سفر به کشورهای مختلف بسته شده بود؛ از جمله سفرهای دریایی از ایران به قطر و عمان که پیش از کرونا به عنوان مقاصد جدید در دستورکار قرار داشتند، اما شیوع این بیماری در دنیا وقفه‌ای در این زمینه ایجاد کرد. با فروکش کردن این بیماری، سفرها هم از سر گرفته شدند و پس از آن هم از زمستان سال گذشته و با مطرح شدن مسابقات جام جهانی قطر، مذاکره برای راه‌اندازی خط کشتیرانی دوحه دومرتبه در دستور کار قرار گرفت. البته چالش‌هایی از جمله نرخ سوخت شناورها هم در این میان مطرح بود که برای حل این مشکل، سازمان بنادر و دریانوردی با وزارت نفت و میراث فرهنگی وارد مذاکراتی شد تا سوخت را مانند سفرهای دریایی داخلی، با قیمت یارانه‌ای به شناورها عرضه کند و با توجه به هزینه سفرهای خارجی، این سفرها صرفه اقتصادی داشته باشد و رستم قاسمی -وزیر راه و شهرسازی- اعلام کرد که موضوع تردد به قطر در جام جهانی هم در دستور کار قرار گرفته است. بدین‌ترتیب از فروردین‌ماه سال جاری، از سوی مسئولان وزارت راه و سازمان بنادر و دریانوردی اعلام شد که مسئله تعمیرات اساسی و لایروبی اسکله مسافری بوشهر انجام شده و راه‌اندازی خط کشتیرانی مسافری و آماده‌سازی بنادر مسافری دو کشور ایران و قطر هم در دستور کار قرار گرفته و در نهایت با موافقت قطر، امکان جابه‌جایی مسافران در ایام جام جهانی فراهم خواهد شد. همچنین مردادماه، اعلام شد همه چیز برای انجام سفرهای دریایی در ایام جام جهانی در حال آماده‌سازی است و به حضور بخش خصوصی و خطوط کشتیرانی بستگی دارد و و در نهایت مهرماه و کمتر از دو ماه مانده به شروع بازی‌های جام جهانی، وزارت راه و شهرسازی اعلام کرد که به‌دلیل هزینه‌های بالای اقامت در قطر، کشتیرانی از بوشهر و کیش تدارک دیده شده تا مردم بتوانند صبح بازی را ببیند و عصر به ایران برگردند. با وجود این، هفته گذشته و در فاصله کمتر از دو هفته مانده به بازی‌های جام جهانی، در حالی که قیمت بلیت پروازهای ایران به قطر اعلام شده بود و خبری از فروش بلیت‌های کشتی از بوشهر به دوحه نبود، مهدی فرمهینی فراهانی -سرپرست اداره کل امور دریایی سازمان بنادر و دریانوردی- به ایسنا خبر داد که قطر نمی‌تواند امکان انتقال زمینی مسافر را از بنادر این کشور به دوحه فراهم کند و به همین دلیل سفرهای دریایی ایران برای جام‌جهانی قطر لغو شده است. پس از این اظهارات بود که سید عزت‌الله ضرغامی -وزیر میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی- هم لغو سفر دریایی به قطر را تایید کرده و گفت با وجود اینکه کشتی سانی آماده مسافرگیری و حرکت به سمت کشور قطر است، اما دولت قطر به دلایل مشکلات داخلی خودش امکان پهلو گرفتن کشتی و شناورهای ایرانی را ندارد و مسئولان قطری از به وجود آمدن این شرایط و اینکه نمی‌توانند گردشگر دریایی جذب کنند، عذرخواهی کردند. اگرچه سازمان بنادر می‌گوید علت لغو سفرهای دریایی به قطر، تصمیم‌های فراتر از وزارتخانه‌های است که امیر قطر گرفته، اما اینکه در یک سال گذشته بارها از سوی وزارت راه و شهرسازی اعلام شد که هماهنگی برای سفرهای دریایی به قطر انجام شده و اکنون در فاصله کمتر از دو هفته مانده به آغاز بازی‌های جام جهانی، این برنامه حذف شده و راه‌اندازی خط بوشهر-قطر به بعد از جام جهانی موکل شده و وعده سفرهای ارزان یک‌روزه به قطر برای تماشاگران ایرانی هم به جایی نرسیده، حائز اهمیت است. منتفی شدن پهلوگیری کروز ایران در ساحل قطر روز‌های پایانی هفته گذشته، مهدی فرمهینی‌فراهانی؛ سرپرست اداره کل امور دریایی سازمان بنادر و دریانوردی اعلام کرد: «با وجود اقداماتی که برای انتقال تماشاگران ایرانی در ایام بازی‌های جام‌جهانی انجام شده بود، قطر در واپسین روز‌های نزدیک به شروع بازی‌ها اعلام کرد نمی‌تواند امکان انتقال زمینی مسافر را از سایر بنادر این کشور به دوحه فراهم کند و به همین خاطر نتوانستیم در این ایام کشتی‌ها را برای انتقال تماشاگران فراهم کنیم.» در فروردین‌ماه سال جاری، جلسه‌ای در جزیره کیش برگزار شد و وزیر حمل‌ونقل قطر با وزیر راه و شهرسازی ما دیدار کرد و یکسری از بنادر و فرودگاه‌های ایران به عنوان بنادر و فرودگاه‌های پشتیبان جام جهانی معرفی شدند. ما در حال اقدامات نهایی بودیم که در سفر اخیر مدیرعامل سازمان بنادر به قطر به‌همراه وزیر راه و شهرسازی، قطر اعلام کرد ستادی زیرنظر امیر قطر موظف به هماهنگی برای بازی‌های جام جهانی است و تصمیماتی فراتر از وزارتخانه‌های قطر می‌گیرد و آنجا تصمیم گرفته شده که سرویس‌های حمل‌ونقل جاده‌ای ما نمی‌تواند انتقال زمینی مسافران را از بنادر حمد و بندر الرویس به دوحه فراهم کند.» به گفته این مقام مسوول، بنادر قطر به پهلوگیری یکسری از کشتی‌های کروز غیر ایرانی اختصاص یافته و ۱۲ هزار تماشاگر بازی‌های جام جهانی قطر در این کشتی‌ها اسکان داده می‌شوند. منتفی شدن پهلوگیری کروز ایران در ساحل قطر در حالی است که طبق گفته این مقام مسوول، قرار بود کشتی «سانی» هم به بنادر الرویس (در فاصله ۱۵۰ کیلومتری از محل برگزاری مسابقات) و حمد (در فاصله ۲۵ کیلومتری از محل برگزاری مسابقات) بروند چرا که کشتی تفریحی سانی مجهز به ۳۱۶ تخت و با قابلیت جابه‌جایی ۸۰۰ مسافر است. تا امروز دولت قطر و مسوولان برگزاری بازی‌های جام جهانی اظهارنظر رسمی مرتبط با منتفی شدن پهلوگیری کروز ایران در بنادر این کشور نداشته‌اند، اما به نظر می‌رسد این تصمیم‌ها بی‌ارتباط با رخداد‌های دو ماه اخیر ایران نباشد. حدود یک ماه قبل علی‌اصغر شالبافیان؛ معاون گردشگری وزارت میراث فرهنگی، در گفتگو با خبرگزاری ایلنا تایید کرد که بازتاب جهانی ناآرامی‌های اخیر در ایران «حتی می‌تواند در جذب گردشگران و تماشاچیان جام جهانی قطر ۲۰۲۲ که برنامه‌ریزی‌های لازم برای آن انجام شده، تاثیر داشته باشد.» روز‌های پایانی مهر ماه، جمشید حمزه‌زاده؛ رییس هیات‌مدیره جامعه هتلداران حرفه‌ای کشور به خبرنگار تسنیم گفته بود که ۲۰ هزار اتاق در هتل‌ها و مراکز اقامتی برای پذیرش مسافران قطر در ایام برگزاری مسابقات جام جهانی فوتبال خالی مانده و «حتی یک رزرو از سوی تماشاگران جام‌جهانی قطر در ایران انجام نشده است.» خالی ماندن اتاق مراکز اقامتی و هتل‌ها در جزیره کیش و سایر شهر‌های استان‌های هرمزگان، بوشهر، فارس و تهران در حالی است که کمیته عالی تحویل و میراث قطر طبق برآوردی از هزینه اقامت در هتل‌ها و مراکز اقامتی این کشور اعلام کرد که ۱۳۰ هزار اتاق با رقم حدود ۲۶۰۰ پوند برای هر نفر و در هر شب اقامت برای تماشاگران مسابقات فوتبال آماده شده است. در حالی که پیش‌بینی شده بیش از یک میلیون نفر از ۳۱ کشور جهان برای تماشای جام جهانی به قطر سفر کنند، هفته گذشته عزت‌الله ضرغامی؛ وزیر میراث فرهنگی و گردشگری هم در تایید منتفی شدن درآمدزایی کروز ایران در اثنای برگزاری جام جهانی فوتبال در قطر گفت: «این کشتی برای خدمت دادن به گردشگران آماده شده، اما دولت قطر به دلایل مشکلات داخلی خودش، امکان پهلو گرفتن کشتی و شناورهای ایرانی را ندارد و مسوولان قطری از به وجود آمدن این شرایط و اینکه نمی‌توانند گردشگر دریایی جذب کنند، عذرخواهی کردند با وجود آنکه طرف قطری مشکل جدی اقامت دارد و تنها تعداد محدودی از کشتی‌های بسیار بزرگ که در عمل هتل هستند، در آنجا پهلو می‌گیرند و مشکل اقامتی تماشاگران را حل می‌کنند، اما با این حال در دو هفته اخیر علی‌رغم هماهنگی‌های قبلی انجام شده (قطری‌ها) اعلام کردند نمی‌توانند در این حوزه همکاری کنند.» سفر به قطر با کشتی، بعد از بازی‌های جام‌جهانی سرپرست اداره کل امور دریایی سازمان بنادر و دریانوردی با اشاره به حذف سفرهای دریایی ایران به قطر برای دوره بازی‌های جام‌جهانی گفت که این سازمان اکنون تمام توان خود را برای بعد از جام جهانی متمرکز کرده که خط بوشهر-قطر استمرار پیدا کند. مهدی فرمهینی فراهانی ، با اشاره به حذف سفرهای دریایی ایران به قطر برای دوره بازی‌های جام‌جهانی، اظهار کرد: سازمان بنادر و دریانوردی اکنون تمام توان خود را برای بعد از بازی‌های جام جهانی متمرکز کرده که خط بوشهر-قطر استمرار پیدا کند و مسافران بتوانند در این مسیر جابه‌جا شوند. وی درباره خط بوشهر-قطر توضیح داد: این خط پیش از این وجود نداشت؛ عامل مهمی در برقراری خط‌های مسافری وجود دارد و آن هم موضوع سوخت است، که با قیمت بانکرینگ و آزاد محاسبه می‌شد؛ البته امسال با کمک وزارت میراث فرهنگی و همکاری سازمان بنادر، اتفاق خوبی افتاد و موضوع سوخت شناورها مرتفع شد و الان برای سرمایه‌گذار جذابیتی دارد که وقتی می‌خواهد خط مسافری را راه بیندازد، دیگر موضوع سوخت برایش چالش و دغدغه نیست، زیرا به‌صورت یارانه‌ای به شناورها سوخت تخصیص یافته که باعث می‌شود بسیاری از هزینه‌هایشان کم شده و سفر برایشان صرفه اقتصادی داشته باشد. سرپرست اداره کل امور دریایی سازمان بنادر و دریانوردی افزود: این کشتی‌ها روپکس هستند و یک رمپ دارند که تریلی، کامیون و کانتینر را روی اسکله می‌گذارند و می‌توانند مسافر و خودرو جابه‌جا کنند، البته ترانزیت کالا با این مدل کشتی‌ها صرفه اقتصادی ندارد و این کشتی‌ها به‌صورت پیش‌فرض مسافر جابه‌جا می‌کنند که مسافر می‌تواند با خودروی خود هم جابه‌جا شود. با راه‌اندازی سفرهای بوشهر به قطر، افراد می‌توانند با این کشتی‌ها به قطر رفته به ایران برگردند، یا از قطر به ایران بیایند و برگردند. فراهانی با بیان اینکه سفرهای دریایی بوشهر به قطر بستگی به فعالیت آژانس‌های مسافرتی دارد که چطور بخواهند مسافران را جابه‌جا کنند، گفت: وظیفه اصلی سازمان بنادر در حوزه مسافری، بحث ساخت اسکله و پایانه مسافری استاندارد و پایین آوردن یکسری از تعرفه‌های دریایی و بندری است و سازمان بنادر تامین کشتی را بر عهده ندارد؛ سرمایه‌گذار باید ببیند یک خط دریایی برایش صرفه اقتصادی دارد یا نه، البته ما در حوزه مسافری، نازل‌ترین تعرفه‌ها را داریم. ایران از برنامه قطر کنار گذاشته شد رئیس کمیسیون حمل و نقل و لجستیک اتاق بازرگانی ایران خاطر نشان کرد: سفیر ایران در قطر از توافق‌های بین این دو کشور خبر داد و حتی وزیر راه و شهرسازی ایران به قطر سفر کرد، اما در عمل این تفاهم‌ها به نتیجه نرسید و عملیاتی نشد این در حالیست که ما می‌توانستیم از فرصت نزدیکی ایران به قطر استفاده کنیم و این کشور می‌توانست از زیرساخت‌های خوب ایران در بخش بنادر و فرودگاه‌ها استفاده کند. علی حسینی با بیان اینکه برنامه‌ریزی رویداد‌های بین‌المللی نیازمند زمان است، گفت: شرکت‌های در دنیا وجود دارند که از طریق مناقصه برگزاری و مدیریت رویداد‌های مهم جهانی از جمله جام جهانی را برعهده می‌گیرند؛ قطر برای برگزاری جام جهانی برنامه‌ریزی بلندمدت انجام داد و به نظر می‌رسد که در این زمینه نیز موفق بوده است. وی با اشاره به توافق‌ها و انعقاد تفاهم‌نامه‌ها بین ایران و قطر، گفت: سفیر ایران در قطر از توافق‌های بین این دو کشور خبر داد و حتی وزیر راه و شهرسازی ایران به قطر سفر کرد، اما در عمل این تفاهم‌ها به نتیجه نرسید و عملیاتی نشد این در حالیست که ما می‌توانستیم از فرصت نزدیکی ایران به قطر استفاده کنیم و این کشور می‌توانست از زیرساخت‌های خوب ایران در بخش بنادر و فرودگاه‌ها استفاده کند. حسینی با بیان اینکه ایران از برنامه قطر کنار گذاشته شد، گفت: اگر ایران می‌خواست در بازار جام جهانی دوحه سهمی داشته باشد باید با شرکت‌هایی که مدیریت و اجرای این تورنمنت را برعهده گرفتند وارد مذاکره می‌شد و بخشی از تدارکات را از طریق آن‌ها انجام می‌داد. رئیس کمیسیون حمل و نقل و لجستیک اتاق بازرگانی با اشاره مستقر شدن یک کشتی کروز در سواحل دوحه، گفت: ورود کشتی کروز به هر بندری نیاز به زیرساخت اساسی دارد و در هر بندری این کشتی نمی‌تواند پهلو بگیرد، من نمی‌دانم که آیا در ایران بندری وجود دارد که بتواند به ۴ هزار مسافر در یک زمان مشخص خدمات ارائه بدهد؛ این کار نیازمند فراهم کردن یک فرآیند پیچیده لجستیکی است که متاسفانه ما در این زمینه تجربه پهلوگیری این کشتی‌ها را نداریم. به گفته وی، ایران می‌تواند برای بعد از جام جهانی برنامه‌ریزی کند و یکی از مقصد‌ها این کشتی‌ها بنادر جزیره کیش و قشم شود. این فعال اقتصادی تاکید کرد: به نظر می‌رسد جهشی در زمینه صادرات مواد غذایی در این دوره به قطر نداشتیم در حالی‌که می‌توانستیم از این فرصت به نحو احسن استفاده کنیم؛ ایران با حمل دریایی می‌توانست بخشی از محصولات غذایی بازار دوحه را تامین کند، اما ضعف در زمینه حمل و نقل دریایی مانع ما در رسیدن به این مهم شد. حسینی با اشاره به سهم دریایی ایران در خلیج فارس، گفت: اگر بتوانیم این سهم را پس بگیریم در رونق اقتصادی بنادر جنوب، به خصوص بنادر کوچک کمک می‌کند. ایران با کشورهای حاشیه فارس رابطه سنتی و دیرینه دارد و به نظر می‌رسد که این ارتباط به دلیل مشکلات سیاسی کم شده باشد و اگر به این موضوع برگردیم سهمی که از بازار این منطقه از دست دادیم به ما باز می‌گردد. وی با بیان اینکه کشتیرانی والفجر ۸ در ابعاد بزرگی به ما کمک می‌کرد، گفت: این کشتیرانی خطوط ثابتی داشت و ما تقاضا داریم که این خطوط بازگردد تا ما سهم خود را از بازار منطقه به‌دست بیاوریم. رئیس کمیسیون حمل و نقل و لجستیک اتاق بازرگانی با اشاره به تحریم قطر از سوی کشورهای حوزه خلیج فارس، گفت: در یک بازه زمانی ایران تنها کشوری بود که می‌توانست با قطر همکاری کند، اما ما از این فرصت استفاده نکردیم؛ قطر کشور ثروتمندی است و بیشتر اقلامی که در این کشور مصرف می‌شود وارداتی است که ما از این فرصت نیز استفاده نکردیم. ناهماهنگی‌های ما در بنادر زیاد است و ما نیاز داریم که بنادر را تجهیز کنیم.