صفحه اول
علیرضا کاووسی- در دنیای مدرن و پیشرفته امروزی، توسعه‌ی اجتماعی اقتصادی منجر به کاهش رشد جمعیت و افزایش امید زندگی در سطح جهانی شد .به این ترتیب فرایند انتقال جمعیتی تغییر ساختار سنی جمعیت و به عبارتی گذار سنی جمعیت را در پی داشت، به طوری که انتظار می‌رود به تدریج وزن جمعیت از گروه‌های سنی جوان به گروه‌های سنی بالا منتقل شود . در حال حاضر ایران در مرحله‌ی گذار ساختار سنی قرار گرفته است و انتظار می‌رود در چندین دهه‌ی بعد، پدیده‌ی سالخوردگی جمعیت را تجربه نماید. مقایسه‌ی شاخص‌های سالخوردگی جمعیت ایران با جهان و برخی مناطق منتخب برای آگاهی از وضعیت ایران در سطح بین‌المللی مناسب بوده و برای برنامه‌ریزی در حوزه‌ی سالخوردگی جمعیت مفید و ضروری به نظر می‌رسد. دیدگاه‌های مثبت و منفی در رابطه با دوران سالمندی وجود دارند، بعضی از سالمندان دوران پیری خود را با سلامت، روحیه خوب و هدفمندی می‌گذرانند، اما تعداد افرادی که دارای نگرش منفی هستند نیز کم نیست، نگرش منفی درباره سالخوردگان و افراد مسن عواقب قابل توجهی برای سلامت جسمی و روانی افراد مسن به همراه دارد.افراد مسنی که احساسات و تفکرات منفی در رابطه با سالمندی خود دارند، بیشتر در معرض خطر افسردگی و انزوا اجتماعی قرار می‌گیرند، تحقیقات اخیر منتشر شده نشان می‌دهد افراد مسن که دیدگاه منفی در مورد پیری خود دارند، به طور متوسط ۷.۵ سال کمتر از افراد دارای نگرش مثبت زندگی می‌کنند و روند بهبود بیماری‌ها در آنان کندتر است.رسیدن به دوران پیری برای برخی از افراد دوران پیری یک زمان ترسناک و پر از تغییر و تنهایی است، نحوه انتخاب شیوه زندگی صحیح و ایجاد تغییر در توانایی سالمندان بسیار مهم و تأثیر گذار است، در دوران پیری بسیاری از افراد سالمند می‌خواهند استقلال داشته باشند و کارهای شخصی خود را به تنهایی انجام دهند اما قوای جسمانی و نیروی کافی را نداشته و از بیماری‌های زیادی رنج می‌برند. تأمین اجتماعی و بازنشستگی یکی از مهمترین بخش‌هایی است که از تغییر ساختار جمعیتی متأثر خواهد شد؛ بنابراین در یک جامعه که در مسیر سالمندی قرار گرفته‌است، افزایش هزینه‌های تأمین اجتماعی، منجر به افزایش مالیات خواهد شد. یکی از مهمترین راهکارهای اقتصادی برای مواجهه با فشار هزینه‌های تأمین اجتماعی این است که دولت از تکیه بر مالیات بر دستمزد، به سمت مالیات بر سرمایه و مالیات بر مصرف حرکت کند؛ چرا که در نتیجهٔ سالمندی، نسبت سرمایه به نیروی کار و مصرف، در طول زمان به صورت قابل ملاحظه‌ای افزایش خواهد یافت. در غیر این صورت دولت برای ایجاد تعادل در بودجه خود مجبور است بخشی از هزینه‌های خود را کاهش داده و در نتیجه سرمایه‌گذاری عمومی در زیرساخت‌های جامعه با مشکل مواجه خواهد گردید. بازار نیروی کار را می‌توان اصلی‌ترین حوزه مدیریت سالمندی در کشور دانست. بازار کار و تغییرات مربوط به آن را باید مهمترین بخش اقتصاد متأثر از سالمندی دانست. سیاست‌های مختلفی به منظور ایجاد تعادل در این بازار مورد استفاده قرار می‌گیرد که یکی از بهترین سیاست‌ها، تشویق نظام‌مند و برنامه‌ریزی شده مهاجرت نیروی کار به داخل است. امروزه استفاده از این ابزار محدود به کشورهای توسعه یافته نبوده و کشورهای در حال توسعه نیز از آن برای مدیریت جمعیت و کاهش آثار سوء پیری سود می‌جویند. این سیاست علاوه بر اینکه منجر به کاهش دستمزد می‌شود، نرخ اجاره سرمایه و نسبت نیروی کار به افراد بازنشسته را افزایش داده و درآمدهای مالیاتی دولت را افزایش خواهد داد. در کنار این موضوع باید حل مشکل مهاجرت نیروی انسانی ایرانی را با جدیت هدف برنامه‌ریزی و سیاست‌گذاری دانست. آثار اقتصادی سالمندی بسیار پیچیده بوده و گاه یک بخش، تأثیرات همزمان مثبت و منفی از این پدیده خواهد پذیرفت. به عنوان مثال سالمندی از نیروی کار جامعه خواهد کاست؛ در حالی که در سمت دیگر، افزایش پس‌انداز در جامعه را به دنبال خواهد داشت. یعنی یکی از دو عامل اصلی تولید اقتصادی را کاهش و عامل اصلی دیگر را افزایش خواهد داد! بنابراین اثر این پدیده بر تولید و رشد اقتصادی را نمی‌توان بدون انجام مطالعات تجربی پیش‌بینی نمود. مطالعات پیش نگر با استفاده از داده‌های سری زمانی اقتصاد ایران نشان می‌دهد شاخص سالمندی در کوتاه‌مدت و بلند مدت، اثر کاهنده و معناداری بر رشد اقتصاد غیرنفتی ایران داشته‌است. اما تاکنون و با توجه به ساختار جوان جمعیت ایران، آثار اقتصادی پیری حساسیتی برانگیخته؛ اما پیش‌بینی‌ها از تشدید روند سالمندی جمعیت ایران در دهه‌های آتی و ظهور آثار سوء این پدیده در آینده نزدیک در صورت مدیریت نکردن این پدیده حکایت دارد.