«آموزش» و «پرورش» دو روی یک سکه

 تانیا مختاری- دوره آموزش و پرورش به منزله مقدمه زندگانی فرد نیست؛ بلکه عین زندگانی است و معلم حق ندارد در دوره آموزش، کودک را از مقتضیات سنی خود محروم سازد و او را به کسب اموری وادار کند که از حوصله و احتیاج های موجود او بیرون است. یعنی در عین حال که کسی را برای زندگانی فردا آماده می کنیم نباید زندگی امروزه او را فدای فردایش کنیم .
جامعه شناسان، اغلب آموزش و پرورش را با اجتماعی شدن مترادف می دانند و آن را نهادی در نظر می گیرند که مانند نهادهای اجتماعی دیگر می تواند مورد تحلیل علمی قرار گیرد. در این راستا، جامعه شناسان تعامل گرا، کنش های متقابل میان گروه هم سالان، معلم با دانش آموز، معلم با مدیر، نگرش ها و پیشرفت ها تحصیلی دانش آموزان، ارزش های معلمان و دانش آموزان و پایگاه اجتماعی - اقتصادی و رابطه آن با پیشرفت تحصیلی دانش آموزان را مورد بررسی قرار می دهند.
آموزش یکی از عوامل مهم در زمینه توسعه انسانی می باشد و باعث افزایش آرامش ذهن و روح انسان می شود در عین حال بهره وری را نیز پرورش می دهد و منجر به گسترش تمدن انسانی می گردد. آموزش سیستماتیک در مدارس و دانشگاه ها تعریف می شود. تدریس به روش های مختلف و براساس ماهیت موضوع و دانش شکل می گیرد. آموزش و پرورش یک اصطلاح عمومی است که به مجموعه ای از موضوعات ( علم، هنر و ..) می پردازد. در واقع آموزش و پرورش یک فرآیند است.
معلمان درباره آنچه که در مدرسه باید انجام دهند، آنچه باید بیاموزند و چگونگى آموختن آن، درباره آنچه باید منتقل کنند و آنچه که باید نادیده بگیرند، تصمیم مى‏گیرند. دلایل آنان براى این تصمیمات ممکن است متفاوت باشد. در واقع، هر تصمیم واحدى ممکن است نه به یک دلیل، بلکه به دلایل متعددى بستگى داشته باشد. با وجود این، این دلایل طبعا متضمن نوعى عقیده - کم و بیش صریح - راجع به اهداف آموزش و پرورش به طور کلى و نیز راجع به درس یا دوره خاص هستند.
آموزش و پرورش تعاریف گوناگونی دارد. گوناگونی این تعاریف اغلب ناشی از پیچیدگی و چند وجهی بودن امر آموزش و پرورش است. گاهی «فراگرد کسب علم و معرفت» و در مواردی، نتیجه چنین فراگردی را «آموزش و پرورش» می گویند. گاهی هم در تعریف آموزش و پرورش به هر دو جنبه فوق توجه می شود. ژان ژاک روسو، آموزش و پرورش را به یک کشتی تشبیه کرده است که نجات بشر را از طوفان ممکن می سازد. او آموزش و پرورش را اساس ساخت جامعه سالم قلمداد می کند که می تواند زمینه دستیابی هر فرد را به آزادی مستقل فراهم آورد. از آن جایی که انسان در خلاء زندگی نمی کند، بلکه عوامل و عناصر متعددی هم چون: اشیاء، انسان های دیگر، محیط طبیعی و اجتماعی او را محصور کرده اند و او در ارتباط با این عناصر، قادر به رفع نیازهای اجتماعی خویش است، به همین دلیل در این روندها، پدیده ها و نهادهای اجتماعی به وجود می آیند که زندگی اجتماعی انسان ها پیوسته در ارتباط با این نهادها می باشد. آموزش و پرورش یکی از این پدیده ها و نهادهاست که با ماهیت انسانی، تکوین شخصیت فرد و زندگی اجتماعی او رابطه مستقیم دارد و با هرگونه تحرک اجتماعی و تغییر اجتماعی در تعامل است. همچنین آموزش و پرورش نهادی است که در ارتباط با سایر نهادهای اجتماعی عمل می کند.
از آن جایی که کار جامعه شناسی مطالعه نهادهای اجتماعی و چگونگی پیدایش و سیر تکوینی آنهاست، به همین دلیل جامعه شناسی به مطالعه نهاد آموزش و پرورش نیز می پردازد که تحت عنوان «جامعه شناسی آموزش و پرورش» از آن نام برده می شود و هانری ژان آن را «مطالعه نهادها و روابط اجتماعی مرتبط با آموزش و پرورش» عنوان کرده است. هدف جامعه شناسی آموزش و پرورش، مطالعه پدیده آموزش و پرورش، نحوه تشکیل و سازمان پذیری و کارکردهای عمومی آن در زندگی اجتماعی می باشد .از نهادهایی که با آموزش و پرورش رابطه ای ناگسستنی دارند می توان از دین، خانواده، سیاست، اقتصاد، هنر، وسایل ارتباط جمعی و تکنولوژی نام برد. آموزش و پرورش در معنای وسیع خود در برگیرنده تعلیمات در تشکیلات است و در معنای خاص خود محدود به مسائلی در زمینه مدارس و آموزشگاه هاست. در حقیقت «آموزش» و «پرورش» دو روی یک سکه هستند. به این معنا که وقتی کودک مراحل تکوینی شخصیت خود را طی می کند، در ارتباط با خانواده یا سایر گروه های اولیه «آموزش» می بیند که چگونه رفتاری باید داشته باشد و در مرحله بعدی که به مدرسه راه پیدا می کند و در عین حال تحت آموزش رسمی قرار می گیرد، تربیت نیز می شود؛ یعنی به عبارتی «پرورش» می یابد .