انرژی
مدیرعامل شرکت پژوهش و فناوری پتروشیمی با بیان اینکه دانش فنی ایرانی هزینه سرمایه‌گذاری در صنعت پتروشیمی را ۳۰ درصد کاهش می‌دهد، گفت: بر اساس قولی که پارسال به وزیر نفت داده بودیم، فعالیت‌های تحقیقاتی کاتالیست‌های راهبردی در سال ۱۴۰۰ انجام شد. وی از سهم ۳۰ درصدی شرکت پژوهش و فناوری پتروشیمی در داخلی‌سازی ۸۵ درصد از کاتالیست‌های صنعت نفت خبر می‌دهد و می‌گوید: بر اساس قولی که پارسال به وزیر نفت داده بودیم، فعالیت‌های تحقیقاتی کاتالیست‌های راهبردی در سال ۱۴۰۰ انجام شد و تا پایان امسال افزون بر اینکه چند کاتالیست راهبردی نهایی و آماده عرضه به صنعت می‌شوند، چند واحد تولیدی کاتالیست نیز به بهره‌برداری رسمی می‌رسند. دفتری با اشاره به انعقاد ۲۲ قرارداد، موافقت‌نامه و تفاهم‌نامه در دولت سیزدهم تا مردادماه امسال ادامه می‌دهد: تفاهم‌نامه‌ها و قراردادهای خوبی به‌منظور صادرات دانش فنی و کاتالیست‌های این شرکت با کشورهای دوست منعقد شده و در حال نهایی کردن ارسال کاتالیست از مجموعه‌های دانش‌بنیان با دانش فنی این شرکت هستیم، همچنین چند شرکت خارجی متقاضی تعدادی از لیسانس‌های ایرانی هستند و با آنها قراردادهای محرمانگی درباره تبادل اطلاعات امضا کرده‌ایم. در ادامه گفت وگوی مجید دفتری، مدیرعامل شرکت پژوهش و فناوری پتروشیمی را میخوانید: *به‌عنوان نخستین پرسش، به عملکرد شرکت پژوهش و فناوری پتروشیمی در دولت سیزدهم اشاره‌ای بفرمایید. شرکت پژوهش و فناوری پتروشیمی در یک سال گذشته و با آغاز فعالیت دولت سیزدهم گام‌های مؤثری برای دانش‌بنیان کردن صنعت نفت برداشته است. از مهم‌ترین دستاوردهای کسب‌شده می‌توان به حوزه تکمیل دانش فنی کاتالیست‌های مورد نیاز صنعت پتروشیمی اشاره کرد که در این خصوص پیشرفت قابل ملاحظه‌ای در شرکت پژوهش و فناوری پتروشیمی و سایر شرکت‌های دانش‌بنیان فعال در این حوزه ایجاد شده است. خوشبختانه قولی که سال گذشته به مقام عالی وزارت نفت مبنی بر بومی‌سازی تمامی کاتالیست‌های صنعت پتروشیمی دادیم بسیار سریع در حال پیشرفت است. به‌زودی نسخه جدید سند کاتالیست صنعت نفت رونمایی می‌شود که در آن مشخص شده، از ۹۹ کاتالیست، جاذب و آغازگرهایی که در همه بخش‌های صنعت نفت شامل پالایش، گاز و پتروشیمی در حال استفاده هستند از نظر تعدادی، حدود ۸۵ درصد و از نظر وزنی نیز حدود ۹۷ درصد داخلی‌سازی شده‌اند و در مورد قیمت نیز آمار تقریباً به همین صورت است. *توان داخلی‌سازی ۱۵ درصد باقی‌مانده نبوده یا اجرای آنها اقتصادی نیست؟ با بررسی و تحلیل‌هایی که انجام دادیم به این نتیجه رسیدیم که تولید این ۱۵ درصد اقتصادی نیست و برای شرکت‌های دانش‌بنیان توجیه اقتصادی ندارد، اما از آنجایی که این مواد هرچند به مقدار کم اما برای صنعت نفت راهبردی هستند و نبود آنها ممکن است منجر به توقف فعالیت بعضی از واحدهای تولیدی شود، برنامه‌ریزی کرده‌ایم اگر شرکت‌های دانش‌بنیان نتوانستند یا نخواستند به تولید آنها بپردازند، خودمان وارد عمل شویم و بتوانیم قولی که به وزیر نفت دادیم یعنی داخلی‌سازی تمامی کاتالیست‌ها و جاذب‌های این صنعت تا پایان دولت سیزدهم را با کمک شرکت‌های دانش‌بنیان عملی کنیم. سند کاتالیست صنعت نفت نیز پس از رونمایی به شرکت‌های کاتالیست‌ساز ارائه می‌شود و از شرکت‌های صاحب‌نام کاتالیست‌سازی کشور دعوت می‌کنیم که روی داخلی‌سازی باقی کاتالیست‌ها و جاذب‌ها تمرکز کنند تا کشور را بی‌نیاز کنند. *۱۵ درصد باقی‌مانده بیشتر در صنعت پتروشیمی است یا پالایش؟ بیشتر این ۱۵ درصد به صنعت پتروشیمی اختصاص دارد، البته در تقسیم‌بندی ما، بین کاتالیست‌ها، جاذب‌ها و آغازگرها، باز هم بیشترین عدم‌تمایل در بخش آغازگرها بوده، زیرا میزان مصرف آن بسیار کم است و در واحدهای پلی‌اتیلن سبک خطی و پی‌وی‌سی استفاده می‌شوند، از این رو شرکت پژوهش و فناوری پتروشیمی بر این مسئله تمرکز کرده است تا بتواند مشکل این بخش را هم حل کند. *این کاتالیست‌ها چه زمانی تولیدی می‌شوند؟ سعی ما بر این است که همه کاتالیست‌ها و جاذب‌ها را در مدار تولید قرار دهیم، البته قول ما این بود که فعالیت‌های تحقیقاتی آنها را حداقل در مقیاس آزمایشگاهی کامل کنیم. در مورد کاتالیست‌های راهبردی هم قول داده بودیم فعالیت‌های تحقیقاتی آنها را تکمیل کنیم که سال گذشته (۱۴۰۰) موفق به انجام آن شدیم، اما امسال این قول را می‌دهیم که آنها را در مقیاس نیمه‌صنعتی در مجموعه خودمان و مجموعه‌های دانش‌بنیان تولید کنیم. درواقع آماده عرضه دانش فنی این کاتالیست‌ها برای تولید انبوه به شرکت‌های دانش‌بنیان هستیم. *نمونه‌ای از کاتالیست‌های راهبردی داخلی‌سازی‌شده را عنوان می‌کنید؟ بله. از نظر ما کاتالیست‌های راهبردی کاتالیست‌هایی هستند که نبود آنها سبب می‌شود تولیدات صنعت گاز، پالایش و پتروشیمی، از نظر حجم با مشکل روبه‌رو شود. در سندی که ذکر کردم، کاتالیست‌های راهبردی را هم مشخص کرده‌ایم. کاتالیست‌هایی که تأثیر زیادی در تولید دارند و ارزآوریشان هم بالاست، به نحوی که چند واحد پتروشیمی را تحت تأثیر قرار می‌دهند. خوشبختانه در این زمینه اقدام‌های بسیار خوبی در این شرکت، پژوهشگاه صنعت نفت و شرکت‌های دانش‌بنیان انجام شده است. برای نمونه چند شرکت تولیدی متانول در کشور فعال هستند و کاتالیست متانول با نسخه جدید در شرکت پژوهش و فناوری پتروشیمی و شرکت‌های دانش‌بنیان داخلی‌سازی شده و نتایج بسیار خوبی در صنعت داشته است. در بخش پلیمری، دانش کاتالیست‌های پلی‌اتیلن، پلی‌پروپیلن و در بخش غیرپلیمری کاتالیست آمونیاک که در شرکت پژوهش و فناوری پتروشیمی نهایی شده‌اند، در مرحله فرآیند تجاری‌سازی هستیم تا پس از آن در اختیار شرکت‌های متقاضی قرار گیرد. *سهم شرکت پژوهش و فناوری از ۸۵ درصد داخلی‌سازی کاتالسیت‌ها چه مقدار است؟ سهم شرکت پژوهش و فناوری پتروشیمی حدود ۳۰ درصد است. ۱۰ شرکت مهم ایرانی با دانش شرکت پژوهش و فناوری در سراسر کشور در حال تولید هستند. *تا پایان سال چند کاتالیست راهبردی را عرضه خواهید کرد؟ تا پایان امسال چند کاتالیست راهبردی بسیار خوب از جمله دانش فنی تولید کاتالیست‌های آمونیاک، تولید پروپیلن از متانول نهایی و آماده عرضه به صنعت می‌شود و واحدهای تولیدی کاتالیست سنتز متانول، کاتالیست هیدروژناسیون انتخابی استیلن، مواد اولیه تولید کاتالیست از جمله نیترات‌ها، کاتالیست اتیلن اکساید بهره‌برداری رسمی می‌شوند. *داخلی‌سازی همه کاتالیست‌ها چه مقدار صرفه‌جویی ارزی به‌دنبال خواهد داشت؟ داخلی‌سازی همه کاتالیست‌ها حدود ۱۱۵۰ میلیون دلار صرفه‌جویی ارزی به دنبال خواهد داشت. البته ما همیشه می‌گوییم قیمت کاتالیست در صنعت پتروشیمی نسبت به کل پروژه ارزشی ندارد، ولی اگر همین کاتالیست نباشد شرکت‌های تولیدی یا تعطیل می‌شوند یا تولیدات بی‌کیفیتی خواهند داشت. *چند درصد از شرکت‌های ایرانی از کاتالیست‌های با دانش فنی شرکت پژوهش و فناوری پتروشیمی استفاده می‌کنند؟ همان‌طور که گفتم ۸۵ درصد تعداد کاتالیست‌های صنعت نفت و از نظر وزنی ۹۷ درصد در داخل کشور تولید می‌شود، البته برخی شرکت‌های تولیدی کاتالیست‌های خود را پیش‌تر از خارج خریداری کرده‌اند، بنابراین نمی‌توانم به‌طور دقیق بگویم چند درصد از کاتالیست‌های تولیدی شرکت پژوهش و فناوری پتروشیمی در صنعت استفاده می‌شود، اما در سال‌های آینده بر میزان استفاده‌کنندگان کاتالیست‌های ایرانی اضافه خواهد شد. *آیا در بخش دانش فنی کاتالیست‌ها، صادراتی هم داشته‌اید؟ یکی از مهم‌ترین اقدام‌هایی که شرکت پژوهش و فناوری پتروشیمی امید دارد در دولت سیزدهم موفق به انجام آن شود، صادرات دانش فنی و کاتالیست‌های این شرکت و شرکت‌های دانش‌بنیان است. به این منظور تفاهم‌نامه‌ها و قراردادهای خوبی با کشورهای دوست امضا شده و در حال نهایی کردن ارسال کاتالیست از مجموعه‌های دانش‌بنیان با دانش فنی این شرکت هستیم. در ارتباط با لیسانس (حق واگذاری دانش فنی) هم به همین صورت است. این را هم باید اضافه کنم که چند شرکت خارجی متقاضی تعدادی از لیسانس‌های ایرانی هستند و با آنها قراردادهای محرمانگی در مورد تبادل اطلاعات امضا کرده‌ایم، پس از تبادل اطلاعات، نهایی‌سازی قراردادها را دنبال خواهیم کرد. *آیا در یک سال گذشته شرکت‌های خارجی تمایلی به مشارکت در تولید و سرمایه‌گذاری در بخش لاینسس‌های ایرانی داشته‌اند؟ بله. یکی از راهکارهای توسعه لیسانس ایرانی در داخل و خارج از کشور، جلب علاقه سرمایه‌گذاران و بانک‌ها برای حضور در این بخش است تا هم ضمانت تولید لیسانس را داشته باشیم و هم اینکه پشتوانه خوبی برای تبلیغات مجموعه ما می‌شود. از ابتدای سال ۱۴۰۱ اقدام‌های مؤثری در این زمینه انجام داده‌ایم. تبادل اطلاعات خوبی با شرکت‌های خارجی داشته‌ایم و ارتباط خوبی هم با مجموعه سرمایه‌گذاران صنعت پتروشیمی برقرار کرده‌ایم تا آنها لیسانس‌های ما را به شرکت‌های ایرانی و خارجی ارائه دهند. با توجه به اینکه لیسانس شرکت پژوهش و فناوری پتروشیمی می‌تواند چتری برای شرکت‌های داخلی و دانش‌بنیان از نظر ضمانت کار و بازار داخلی باشد، مدیریت سرمایه‌گذاری صنعت نفت و پتروشیمی تمایل بسیاری برای برقراری این ارتباط دارد. *شرکت‌های خارجی تمایل دارند بیشتر در چه زمینه‌هایی با شما همکاری داشته باشند؟ با توجه به اینکه شرکت پژوهش و فناوری پتروشیمی یک شرکت تحقیقاتی است، علاقه‌مندیم پروژه‌های مشترک تحقیقاتی با شرکت‌های صاحب‌نام خارجی داشته باشیم که این تمایل در آنها هم بسیار زیاد است، بنابراین یکی از مهم‌ترین فعالیت‌های این شرکت پیگیری اجرای پروژه‌های مشترک تحقیقاتی است. امکانات بسیار وسیعی هم در مجموعه شرکت پژوهش و فناوری پتروشیمی داریم که می‌توانیم آنها را برای تحقیقات مشترک یا تحقیقات انحصاری در اختیار شرکت‌ها قرار دهیم. افزون بر این پژوهندگان و متخصصان بسیار خوبی در مجموعه شرکت پژوهش و فناوری پتروشیمی هستند که می‌توانیم با استفاده از توان فنی و تخصصی آنها مشکلات فنی و تحقیقاتی شرکت‌های تولیدی و تحقیقاتی خارج از کشور را رفع کنیم که شرکت‌های خارجی هم در این زمینه تمایل زیادی به استفاده از تجارب نیروهای ما دارند و تفاهم‌نامه‌هایی هم در این زمینه با شرکت‌های خارجی امضا کردیم. درباره کاتالیست‌ها و مواد شیمیایی، مهم‌ترین مسئله دسترسی به فناوری‌های های‌تک است که شرکت‌های خارجی بسیار علاقه‌مند هستند در این زمینه همکاری داشته باشند. آخرین مورد هم تجهیزاتی است که در داخل کشور با توان مهندسان ایرانی در حال ساخت است و صنعت گاز و پتروشیمی را از واردات بی‌نیاز کرده است. *با توجه به گسترش همکاری ایران و روسیه، آیا شرکت‌های روسی هم تمایل به سرمایه‌گذاری و اجرای پروژه‌های مشترک دارند؟ بله. اتفاقاً روس‌ها در این بخش بسیار فعال هستند. در چند ماه گذشته نیز سفری به روسیه داشتیم و چند بار اعضای هیئت مدیره و کارشناسان شرکت‌های معتبر پتروشیمی روسیه از مجموعه‌های شرکت پژوهش و فناوری پتروشیمی بازدید داشتند. انتظار داریم در چند ماه آینده روس‌ها فعالیت‌های گسترده‌ای را در این بخش در ایران آغاز کنند. درباره کاتالیست‌ها و تجهیزات باید بگویم آنها بیشتر تمایل به واردات از ایران دارند. *آیا در این مدت صادرات کاتالیست هم به روسیه داشته‌اید؟ پژوهش و فناوری پتروشیمی شرکت تولیدی نیست، بنابراین صادراتی در زمینه کاتالیست به کشورهای دیگر نداریم. چارچوب این شرکت دانش‌بنیان است، اما چون دولتی هستیم نمی‌توانیم از مزایای دانش‌بنیان بودن استفاده کنیم. این اجازه را داریم که برای نخستین بار برای اثبات دانش خودمان، در مقیاس صنعتی تولید داشته باشیم، منتها به محض اینکه فرآیند یا کاتالیستی در مقیاس صنعتی به اثبات رسید این دانش را به شرکت‌های توسعه‌دهنده و دانش‌بنیان برای تولید برای کل کشور عرضه می‌کنیم. نیز این شرکت‌ها صادراتشان را با دانش فنی شرکت پژوهش و فناوری پتروشیمی در بخش کاتالیست پلی‌اتیلن و پلی‌پروپیلن به کشورهایی مانند عراق، افغانستان و روسیه آغاز کرده‌اند. دانش فنی کاتالیست‌های صادراتی به روسیه متعلق به شرکت پژوهش و فناوری پتروشیمی است، اما تولید و تحویل کاتالیست از سوی یکی از شرکت‌های سازنده کاتالیست انجام خواهد شد. به‌دلیل اعتباری که شرکت ملی صنایع پتروشیمی، صنعت پتروشیمی ایران و شرکت پژوهش و فناوری دارد، شرکت‌های روس تمایل دارند قرارداد سه‌جانبه میان آنها، تولیدکننده کاتالیست و صاحب لیسانس منعقد شود. *ارزش قراردادهای شرکت پژوهش و فناوری چه مقدار است؟ ارزش قراردادهای شرکت پژوهش و فناوری پتروشیمی متنوع و متفاوت است و بعضاً برخی دانش‌ها به ارزش حدودی ۵ میلیون دلار ارائه شده است. *چند قرارداد و تفاهم‌نامه‌ها در یک سال گذشته در دولت سیزدهم منعقد کرده‌اید؟ ۲۲ قرارداد، موافقت‌نامه و تفاهم‌نامه در دولت سیزدهم تا مردادماه امسال منعقد شده است. *آیا پیشنهادی برای همکاری مشترک با کشورهای آمریکای لاتین پس از سفر وزیر نفت به این منطقه داشتید؟ شرکت پژوهش و فناوری پتروشیمی از قبل با کشور برزیل ارتباطات خوبی داشت، اما به‌دلیل شرایط تحریم، این ارتباط مقداری کم‌رنگ شده بود. صنعت پتروشیمی ایران در برخی از محصولات به‌ویژه در زمینه آمونیاک و اوره ارتباطات بسیار گسترده‌ای با کشورهای آمریکای لاتین ایجاد کرده است. یکی از اهداف ما هم ورود به آمریکای لاتین در بخش پژوهش و فناوری است، به همین دلیل با کشورهای آمریکای لاتین مذاکراتی را آغاز کرده‌ایم. *استقبال شرکت‌های پتروشیمی ایرانی برای استفاده از کاتالیست‌ها و دانش فنی ایرانی چطور است؟ روزبه‌روز در حال بهتر شدن است و اعتمادشان به کاتالیست‌های ایرانی در حال افزایش است. قوانینی هم مدون شده که جلوی ورود اقلام و کاتالیست‌هایی را که تولید داخل دارند می‌گیرد. همه اینها کمک می‌کند تا وضع تولیدکنندگان داخلی روزبه‌روز بهتر شود. البته در سند کاتالیست صنعت نفت هم اعلام کرده‌ایم که از این به بعد، شرکت‌های تولیدکننده کاتالیست و پژوهش و فناوری پتروشیمی روی نسل جدید کاتالیست‌ها تمرکز کرده و کاتالیست‌ها به‌روزرسانی خواهند شد، ضمن اینکه بسیاری از شرکت‌های کاتالیست‌ساز دنیا افزون بر کاتالیست، لیسانس فرآیند آن را هم ایجاد می‌کنند، از این رو معتقدم شرکت‌های تولیدکننده کاتالیست ایرانی هم باید به این سمت حرکت کنند که لیسانس فرآیندشان را هم در داخل مجموعه خود تدوین کنند. *با مؤسسه‌های پژوهشی کشور هم همکاری دارید؟ به‌منظور هم‌افزایی در بحث پژوهش و فناوری به ایجاد انستیتوهایی که منجر به رشد و پویایی صنعت پتروشیمی می‌شوند مبادرت کرده‌ایم که از آن جمله می‌توان به انستیتو متانول، انستیتو الفین و انستیتو زنجیره پروپیلن و اتیلن اشاره کرد که تقریباً به‌صورت فعال با مجموعه صنعت نفت کار می‌کنند و امیدواریم شاهد نتایج بسیار مطلوبی از ارتباط بین صنعت و دانشگاه باشیم. *عملکرد این انستیتوها را چطور ارزیابی می‌کنید؟ در حال رشد هستند. دانشگاه‌های ما در زمینه پژوهش بسیار خوب عمل کردند. در ارتباط با فناوری هم روزبه‌روز در حال رشد هستند و با مشارکتی که بین وزارت نفت و علوم ایجاد شده، معتقدیم بسیار سریع می‌توانیم این مشارکت را به تکامل برسانیم. *مهم تجاری‌سازی دانش فنی تولید شده است، چقدر به تجاری‌سازی محصولات در این انستیتوها کمک می‌کنید؟ در شرکت پژوهش و فناوری رسیدن به یک فناوری مراحل خاص خودش را دارد. در شرکت‌های صاحب‌نام دنیا از پایش فناوری شروع می‌شود و با طی مراحل مختلف پایش فناوری، مقیاس آزمایشگاهی و بنچ، مقیاس پایلوت، مقیاس نیمه‌صنعتی و دمو به تجاری‌سازی می‌رسند. هنگامی که نتایج مطلوبی حاصل شد، به تهیه اسناد مهندسی رسیده و سپس برای تجاری‌سازی عرضه می‌شود. دانشگاه‌ها تا مراحل پایلوت خوب عمل کردند و می‌کنند اما برای مقیاس نیمه‌صنعتی تا تجاری‌سازی باید با مجموعه‌هایی مانند شرکت پژوهش و فناوری پتروشیمی مشارکت داشته باشند تا کار سریع‌تر پیش برود. شرکت پژوهش و فناوری پتروشیمی یک‌سری امکانات را در اختیارشان گذاشته است. آنها نیز محققان بسیار خوبی دارند. در حال تقویت مقیاس‌های آزمایشگاهی، بنچ و حتی پایلوت در مراکز دانشگاهی با انستیتوهایی که قرارداد بسته‌ایم، هستیم تا فعالیت‌ها تا تجاری‌سازی پیش رود. طبیعتاً نتایجی که سریع‌تر به‌دست آید به سمت تجاری‌سازی هدایت می‌شود. *پژوهش و فناوری پتروشیمی برای تولید دانش فنی فرآیندها چه برنامه‌ای در دستور کار دارد؟ این شرکت از سال‌ها قبل روی داخلی‌سازی دانش‌های فنی پتروشیمی که به مقادیر زیادی از خارج خریداری شده بود، تمرکز کرده است. هشت دانش فنی فرآیند در این شرکت احصا و به شرکت‌های پتروشیمی بوشهر، تبریز و اسلام‌آباد غرب فروخته شده است. باید یادآوری کنم که تمام خط اسلام‌آباد غرب با دانش فنی این شرکت از متانول به پروپیلن و پروپیلن به پلی‌پروپیلن راه‌اندازی می‌شود. خوشبختانه تمامی کاتالیست‌های پتروشیمی اسلام‌آباد غرب داخلی است. این هشت فرآیند داخلی‌سازی شده از سوی شرکت پژوهش و فناوری پتروشیمی ۴۰ تا ۴۵ درصد صنعت پتروشیمی را تحت پوشش قرار می‌دهد و این شرکت بومی‌سازی دانش‌های فرآیندی را که کاربرد بالایی در کشور دارند در اولویت قرار داده است. شرکت پژوهش و فناوری پتروشیمی نیز همسو با سیاست تکمیل زنجیره ارزش صنعت پتروشیمی در کشور، توسعه دانش فنی زنجیره‌های ارزش متانول، پروپیلن، اتیلن و... در بخش‌های فرآیند و کاتالیست را در دستور کار قرار داده است. روی همین موضوع هم در حال سرمایه‌گذاری هستیم، از جمله این موارد می‌توانم به MTO ،MTP و PDH اشاره کنم که با جدیت با انستیتوها و شرکت‌های دیگر در حال پیگیری تولید آن هستیم. این را هم باید اضافه کنم که دانش فنی ایرانی، چتری برای صنعت کشور است و می‌تواند هزینه سرمایه‌گذاری در صنعت را تا ۳۰ درصد کاهش دهد. همان‌طور که می‌دانید بسیاری از لیسانس‌های خارجی به خریداران فشار وارد می‌کنند تجهیزات را حتماً از کشور یا منطقه خودشان خریداری کنند، در غیر این صورت تولیدات را ضمانت نمی‌کنند. با تولید دانش فنی ایرانی، بسیاری از شرکت‌های تولیدی را زیر چتر حمایتی خود قرار دادیم و سبب شدیم آنها تجهیزات موردنیازشان را از داخل تأمین کنند و به سرمایه‌گذاران اطمینان داده‌ایم که شرکت سازنده تحت لیسانس شرکت پژوهش و فناوری پتروشیمی ضمانت می‌شود و می‌توانند با اطمینان تجهیزات مورد نیاز را از آن شرکت‌ها خریداری کنند.