فراتر از بحران جمعیت

 سوگل فدایی- به گفته کارشناسان در سال‌ها اخیر سه عامل کاهش نرخ ازدواج، کاهش تمایل زوجین به فرزند آوری و مشکلات ناباروری باعث سقوط شاخص‌های جمعیتی شده است؛ عواملی که هر کدام خود از ابعاد مختلفی برخوردار بوده و از عوامل سیاسی، اقتصادی، پزشکی و علی الخصوص فرهنگی تاثیر می‌پزیرند.
با توجه به اینکه اخیراً به نرخ رشد جمعیتی زیر یک درصد و نرخ باروری زیر 1.7 فرزند رسیده‌ایم، در حوزه جمعیت در کشور یک برنامه راهبردی منسجم و قابل اتکا نداریم؛ حتماً یک سری از متغیرها زودبازده‌تر هستند و حتماً متغیرهایی اثرات بیشتری دارند؛ توجه به این موارد باعث می‌شود بتوانیم در حوزه سیاست‌گذاری و اجرا به یک الگوی درست برسیم.
به گفته کارشناسان جمعیت نرخ باروری در ایران و جهان در چند دهه اخیر به نصف کاهش پیدا کرده است. در تحقیقات مختلف نرخ باروری در ایران از ۱.۷ تا ۱.۸۴ مطرح شده است که زیر سطح جانشینی است. رشد جمعیت ایران در سال ۱۴۲۵ منفی می‌شود و در ۳۰ سال آینده بیش از ۳۰ درصد از جمعیت ایران در گروه سنی بالای ۶۰ سال قرار خواهند گرفت و درواقع کشور به سمت سالخوردگی و پیر شدن پیش می‌رود. شرایط اقتصادی کشور و تورم و همچنین تغییر نگرش مردم نسبت به ازدواج و فرزندآوری، به مرور زمان رفتار آنها را تغییر داد و موجب به تعویق انداختن فرزندآوری در میان بسیاری از خانواده‌ها شد که این امر مشکلات پیامدهای زیادی را با خود به همراه خواهد داشت.
گر چه عدم رغبت به فرزند آوری متاثر از همه عوامل فرهنگی اجتماعی و سیاسی و اقتصادی است، اما بواقع تغییر سبک زندگی که خود یک رخ داد فرهنگی است که به جهت برخی بی سلیقگی‌های سیاسی و البته متاثر تبلیغات و هجوم فرهنگی است باعث شده نگاه مردم به زندگی تغییر کند.
مثلا خود مسائله کم شدن تعداد فرزند باعث ایجاد فرزند سالاری در خانواده‌ها و به دنبال آن تربیت غلط فرزندان و به تبع آن آسیب‌های اجتماعی در آینده شده است در صورتی که فرزندان در گذشته خود به عنوان بازوی اقتصادی به خانواده‌ها کمک می‌کردند.
از سوی دیگر کاهش مسئولیت پذیری افراد باعث شده زوجین زیر بار مسئولیت فرزند آوری و تربیت و ازدیاد نسل نروند و این مسئله گاهی آنقدر پر رنگ می‌شود که بر حس محبتی که طبیعتا پدر ومادر باید به فرزند خود داشته باشند فائق می‌آید و موجب گسترش سقط جنین به عنوان یکی از مصادیق قتل نفس می‌گردد.
البته قطعا نقص قوانین و نظارت و پیگیری اجرای قوانین در بحث جلوگیری از سقط جنین جنایی و مهم تراز آن در حمایت از خانواده‌ها و مادران مسئله را پیچیده‌تر کرده است.
مسئله ناباروری نیز در کاهش نرخ رشد جمعیت بسیار موثراست. متاسفانه نرخ ناباروری در ایران بیش از میانگین جهانی است بر اساس آمار این نرخ در دنیا ۱۵ درصد و در ایران ۲۰.۴ درصد زوجین است.
سیاستگذاری‌ها برای تنظیم مناسب جمعیت باید به دور از شتابزدگی و با بررسی کارشناسانۀ علل به وجود آورندۀ مشکل و یافتن راه حل مناسب برای هر علت وضع شود. فلذا در این مسیر گام اول، تشخیص عوامل تأثیرگذار بر کاهش نرخ رشد جمعیت است. به طور کل به نظر می‌رسد که چهار عامل بر رشد جمعیت ما اثر داشته اند: قوانین و سیاستگذاری‌های نامناسب؛ معضلات اقتصاد و سختی معیشت؛ تغییرات فرهنگ و تاثیرات تهاجم فرهنگ، افزایش فردگرایی؛ تاثیرات مدرنیسم بر تفکرات و رفتارهای اجتماعی و تغییر شیوۀ زندگی متاثر از آن.
کشورهای جهان برای مقابله با بحران کاهش رشد جمعیت، مجموعه سیاست‌هایی را اتخاذ کرده اند که مهمترین آنها عبارتند از: امنیت شغل و پرداخت دستمزد در زمان بارداری و بعد از آن برای مادران، گنجاندن حق اولاد در دستمزدها، یارانه برای مخارج نگهداری از کودکان، مرخصی نوزاد برای پدران، جایزه برای فرزنداوری، ساعات کاری آزاد یا نیمه‌وقت برای والدین، و کاهش مالیات خانوار متناسب با تعداد فرزندان. نکتۀ جالب آنکه اگر چه به گواه سازمان ملل، تسهیلات و امتیازات فوق در کشورهای صنعتی بیشتر و بهتر در اختیار عموم شهروندانشان قرار می‌گیرد، نرخ رشد جمعیت در آن کشورها به طور متوسط پایین‌تر از کشورهای در حال توسعه است.