جامعه
دبیر ستاد ملی سیاستگذاری و هماهنگی مدیریت گردوغبار کشور با اشاره به مساحت ۲۷۰ میلیون کیلومتری کانون‌های گرد و غبار در اطراف ایران گفت: خاورمیانه پس از صحرای بزرگ افریقا دومین تولیدکننده بزرگ گرد و غبار در جهان است. علی محمد طهماسبی بیرگانی ضمن تشریح ارتباط میان سیاست‌های مدیریت آبی و معضل گرد و غبار خاطرنشان کرد: دو مبحث خشکسالی و مدیریت منابع آب کمی با هم متفاوت هستند. خشکی‌ها دو نوعند؛ نوع اول خشکی عام یا خشکسالی است که استمرار آن به محیط زیست ضربه می‌زند. نوع دوم خشکسالی هیدرولوژیکی است که بر اثر مدیریت نامناسب منابع آب بالادست رخ می‌دهد. خشکسالی هیدرولوژیکی روی تالاب‌ها، دشت‌های سیلابی و اراضی زراعی تاثیرگذار است؛ در حالی که خشکسالی عام تاثیرات گسترده‌تری دارد و روی پوشش گیاهی منطقه نیز موثر است. وی در ادامه گفت: در منطقه جنوب غرب آسیا، خشکسالی غالب، غیرهیدرولوژیکی یا عام و بر اثر کمبود بارش رخ داده است. سطح مناطقی که به علت غبارخیز کاربری مرتع خود را از دست داده و اصطلاحا مراتع فقیر شده‌اند، بیشتر شده است. بر اساس بررسی‌ها سطح غبارخیز داخل کشور ۳۴.۶ میلیون هکتار است که ۱۵ میلیون هکتار آن مراتع فقیر هستند. طهماسبی بیرگانی اضافه کرد: بر اساس اعلام ستاد ملی گرد و غبار که با عنوان ستاد سیاستگذاری و هماهنگی مدیریت پدیده گرد و غبار شناخته می‌شود، ۳ میلیون هکتار از اراضی زراعی دیم و ۲ میلیون از زمین‌های کشاورزی آبی و ۱.۵ میلیون هکتار از تالاب‌ها به کانون گرد و غبار تبدیل شده‌اند البته سطح این پوشش قابل انعطاف است و این اعداد به‌صورت میانگین بیان شده است. استمرار تنش آبی سبب افزایش این مساحت می‌شود و بارش نرمال نیز سطح کانون‌های گرد و غبار را کاهش می‌دهد. از این مساحت ۳.۵ میلیون هکتار تحت مدیریت سازمان حفاظت محیط زیست است. دبیر ستاد ملی سیاستگذاری و هماهنگی مدیریت گردوغبار کشور ادامه داد: تبدیل به کانون‌های گرد و غباربرای بخشی از دشت‌های سیلابی نیز اتفاق افتاده است. دشت‌های سیلابی به شکل تالاب نیستند که چاله باشند. تالاب یعنی چاله آب و دشت سیلابی دشتی است پس از دشت شیب‌دار در دامنه کوه قرار دارد و تقریبا مسطح است. دشت سیلابی پس از بارش خیس و چند روز بعد خشک می‌شود. طهماسبی بیرگانی درباره برنامه عمل در مواجهه با این معضل گفت: ستاد ملی مدیریت گرد و غبار در سال ۱۴۰۰ مطالعات خود را روی خاورمیانه به روشی که در داخل کشور آزمایش شد، انجام داد. به‌طور میانگین ۲۷۰ میلیون هکتار از اراضی کشورهای منطقه کانون گرد و غبار هستند. در غرب و جنوب غرب کشور اول عربستان با ۹۰ میلیون هکتار مساحت کانون گرد و غبار وجود دارد و کشورهای عراق با ۲۴ میلیون هکتار، یمن، امارات و سوریه در رده‌های بعدی قرار دارند. علی رغم اینکه در امارات مساحت بیشتری برای تولید گرد و غبار وجود دارد، سوریه و عراق روی ما تاثیرگذارترند. وی افزود: عربستان از جنوب و مرکز خود که بیابان ربع الخالی قرار دارد همچنین از مناطق شمالی خود گرد و غبار به سمت ایران گسیل می‌کند. در شرق و شمال شرق نیز ترکمنستان و صحرای قره قوم تاثیرگذارند و افغانستان و پاکستان نیز در رده‌های بعدی هستند. دبیر ستاد ملی سیاستگذاری و هماهنگی مدیریت گردوغبار کشور با اشاره به اقدامات صورت گرفته برای مقابله با این چالش گفت: ما دو برنامه عمل منطقه‌ای تهیه کردیم. در شمال شرق و با حضور کشورهای پاکستان، افغانستان و ترکمنستان مقرر شده تا تحت نظر یک نهاد بین المللی مرتبط کارگروهی تشکیل شود. یکی از ایرادات دیپلماسی این است که ما یک مجموعه که بتواند همه این کشورها را زیر یک چتر بگیرد، نداریم. طهماسبی بیرگانی ادامه داد: مکانیزم مالی و سطوح مدیریت این برنامه‌های عمل در سه سطح راهبری، میانی و کارشناسی مشخص شده است همچنین با کمک یکی از دانشگاه‌های کشور آسیب شناسی ۱۰ سال گذشته در این حوزه انجام و بر اساس آن برنامه عمل تنظیم شده است. این همکاری با حضور پژوهشگاه هواشناسی و دانشگاه خوارزمی بوده است. وی در ادامه اظهار کرد: در منطقه غرب و جنوب غرب تاثیر توده‌هایی که از عراق، سوریه، قطر و کویت نشات می‌گیرند، بیشتر است و با توجه به ارتباطات بین‌المللی، این کشورها برای اجرای برنامه عمل اولیه انتخاب شده اند همچنین مقرر شده تا با حضور ۱۵ کشور اجلاسی برگزار شود و دو رویداد جانبی نیز ضمیمه این اجلاس خواهد شد. دو جلسه جداگانه نیز برای همین موضوع درنظر گرفته شده است. دبیر ستاد ملی سیاستگذاری و هماهنگی مدیریت گردوغبار کشور با اشاره به نقش عراق و ترکیه در ایجاد گرد و غبار گفت: بیشترین مشکل ما از نظر تکرار و غلظت گرد و غبار از سمت عراق است. ترکیه نیز به‌طور غیرمستقیم روی این مسئله نقش دارد اما همه مسئله ترکیه نیست. در واقع رودخانه‌های منتهی به دریا تنها روی تالاب‌ها و اراضی کشاورزی موثرند. ما در عراق ۲۳.۸ میلیون هکتار کانون گرد و غبار داریم که به علل مختلف نظیر جنگ، خشکسالی و تخریب مرتع و بخشی نیز به علت مدیریت نامناسب آب پدید آمده‌اند. نسخه‌ای جداگانه برای هر کشور باید در نظر گرفت و بر اساس اولویت‌ها عمل کرد. وی ادامه داد: اولویت‌های پیشگیرانه به‌صورت کلان تبیین شده‌اند و اجرای اولویت‌های جزیی منوط به نشستن و صحبت کردن رو دررو با کشورهای مربوطه است. اقدامات پیشگیرانه برای کاهش تاثیرات پدیده‌های ناگزیری مانند تغییر اقلیم هستند. طهماسبی بیرگانی در پایان گفت: ما باید این نکته را در نظر بگیریم که خاورمیانه پس از صحرای آفریقا دومین تولیدکننده گرد و غبار در دنیاست بنابراین لازم است اقدامات پیشگیرانه برای مقابله با مدیریت نامناسب آب و خاک و پوشش گیاهی درنظر گرفته شود. باید فشار ژاز منابع برداشته و کارهای اصلاحی مانند اقدامات لازم برای استراحت مرتع اجرا شود. در سطح بعدی عملیات احیایی مانند احداث بادشکن‌ها، کاشت نهال، مدیریت روان آب و مالچ پاشی قرار دارد که هزینه بر است همچنین برای اجرای این سیاست‌ها لازم است امکانات و شرایط هر کشور نیز لحاظ شود. در کل مدیریت موضوع گرد و غبار در داخل بهتر از خارج انجام شده است. ما تلاش کردیم تا نمونه ای مشخص شده و تجربی و قابل ارائه به دیگران داشته تا بتوانیم از کشورهای دیگر نیز مطالبه داشته باشیم.