اقتصاد
گزارش‌هاي رسمي حاکي از آن است که رابطه مستقيمي بين تخصيص ارز دولتي به کالاهاي اساسي و افزايش اشتياق واردات آنها وجود داشته است. اثرات مثبت حذف تدريجي ارز 4200 توماني کالاهاي اساسي صرفاً در زمينه صرفه‌جويي منابع ارزي و نيز جبران کسري بودجه دولت ظاهر نخواهد شد. چراکه بحران گراني و کمبود کالاهاي اساسي در جهان، دولت‌هاي توسعه يافته را ملزم به اتخاذ تدابيري در جهت استمرار امنيت غذايي و صرفه‌جويي در اقلام اساسي کرده است. آمار منتشرشده از سوي بانک جهاني نشان مي‌دهد قيمت متوسط 15 ماده غذايي در بازار جهاني فقط در يک ماه 13 درصد افزايش يافته است. قيمت چاي، قهوه، ماهي، روغن پالم، روغن سويا، ذرت، برنج، گندم، موز، بادام‌زميني، پرتقال، گوشت گوساله، گوشت مرغ، ميگو و شکر در ماه آوريل 2022 نسبت به ماه مارس اين سال به طور متوسط 13 درصد گران‌تر شده است. از سوي ديگر روسيه و اوکراين سبد نان جهان ناميده مي‌شوند. اين دو کشور صادر کننده برتر محصولات غلات مانند گندم، ذرت و جو هستند. در سال 2020 ميلادي، هر کدام از اين دو کشور حدود نيمي از گندم توليدي خود را به کشورهاي خاورميانه و شمال آفريقا صادر کرده بودند. اين درحالي است که دو کشور علاوه بر گندم، سهم بزرگي از تأمين دانه‌هاي روغني و علوفه مورد نياز بازارهاي جهاني را نيز بر عهده دارند. در کشور ما نيز همزمان با با اين بحران‌ها لازم بود تا دولت فرصت را غنيمت شمرده و با انجام اصلاحات قيمتي و بازتوزيع يارانه‌ها تا حد ممکن در جهت کنترل ذخاير کالاهاي اساسي گام برداشته و «واردات بي‌رويه»، «افزايش روزافزون قاچاق» و «افول خودکفايي» که سه تهديد جدي عليه منابع و ذخاير داخلي غلات و مواد غذايي بوده است را خنثي کند. تخصيص ارز دولتي و دميدن بر عطش واردات بر اساس گزارشي که مرکز پژوهش‌هاي مجلس در سال 98 منتشر کرد طبق آمار و ارقام ثابت کرد رابطه مستقيمي بين تخصيص ارز دولتي به کالاهاي اساسي و افزايش اشتياق واردات آنها وجود داشته است. اختصاص ارز با نرخ ترجيحي، به طور ملموسي موجب توزيع رانت و افزايش عطش واردات کالاهاي اساسي در طول اين سال‌ها شده است. ميزان رشد واردات برخي از اين کالاها تا زماني که مشمول دريافت ارز ترجيحي مي‌شدند در موازات کاهش واردات آنها پس از قطع ارز ترجيحي، شاهد روشني بر توزيع رانت قابل واردات اين کالاها با نرخ ارز ترجيحي است. به طور مثال کره و چاي دو نمونه از اين کالاها بودند که با وجود کاهش تقاضاي آنها در بازار، واردات آنها افزايش چشمگيري را تجربه کرد. طبق گفته اين مرکز پژوهشي، تقاضاي داخلي همه گروه هاي کا لاهاي اساسي در سال 1398 نسبت به سال 1396 کاهش داشته است، اما واردات آنها هر ساله رشد روزافزوني را تجربه کرده است که به احتمال زياد صرف قاچاق صادراتي يا صادرات مجدد پس از فر آ وري جزئي شده است. به طور مثال ميزان واردات کره در طول سال 1398، برابر 50 هزار تن بوده است اما واردات اين محصول در سه ماهه ابتدايي سال 98 (قبل از حذف ارز ترجيحي) برابر با حدود 40 هزار تن بوده است اما پس ازآن يعني طي 9 ماه پاياني سال 98 که فاقد ارز ترجيحي بوده است، تنها 10 هزار تن واردات کره انجام شده است. آمار پنهان قاچاق اقلام اساسي به کشورهاي همسايه ناتواني دستگاه‌هاي متولي کنترل قاچاق از جمله ستاد مبارزه با قاچاق کالا ارز و همچنين قيمت پايين اقلام اساسي داخلي نسبت به قيمت جهاني، رشد چشمگير قاچاق معکوس کالاي اساسي به کشورهاي همسايه را در سالهاي اخير به همراه داشته است اما متأسفانه هيچ آمار رسمي در اين زمينه در دسترس نيست. شرکت بازرگاني دولتي ايران، در هفته‌هاي گذشته اعلام کرد به‌دليل افزايش جهاني قيمت‌ها طي ماه‌هاي اخير، قاچاق آرد به کشورهاي همسايه به شدت افزايش يافته بود و دلالان با خريد آرد يارانه‌اي از صنايع، اقدام به فروش آن در مرز پاکستان به دو برابر و در مرز ترکيه به سه برابر قيمتي که دولت در اختيار صنايع قرار مي‌داد، مي‌کردند. محمد قرباني معاون برنامه ريزي و اقتصادي وزارت جهاد کشاورزي، در هفته‌هاي گذشته عنوان کرده بود، از 2 ميليون تن گندم وارد شده در کشور حدود 250 هزار تن قاچاق در کشور انجام مي‌شود که اين رقم براي سال گذشته است که رشد 2 برابري داشته است. اين موضوع براي ساير اقلام همچون دارو و روغن که هم اکنون ارز 4200 دريافت مي‌کنند نيز صادق بوده است. همزمان با گراني دانه‌هاي آفتاب گرداني و گندم به دليل جنگ اوکراين، سبب شده است که قيمت روغن در ايران نسبت به کشورهاي ديگر حدود 20 درصد کاهش داشته باشد و همين موضوع جذابيتي براي خروج اين محصول از کشور و عرضه آن به کشورهاي ديگر به صورت رسمي و غير رسمي ايجاد کرده است. به طور نمونه از ابتداي امسال تاکنون هزار و 500 تن روغن خوراکي قاچاق توسط سربازان گمنام امام زمان (عج) در مناطق مختلف استان سيستان وبلوچستان کشف شده است.