ورود به اصلاح نظام پرداخت یارانه ها

 ورود دولت در حوزه اصلاح نظام پرداخت یارانه ها و بهینه سازی آن بیش از هر چیز ، تلاش برای توقف آثار زیانبار آن در آینده و گسترش روزافزون آن است.یارانه­‌های انرژی شامل یارانه‌­های تولیدکننده و مصرف‌کننده هستند. اعطای یارانه به مصرف‌کنندگان باعث می‌شود تا قیمت‌های پرداختی توسط مصرف‌کننده (اعم از خانوار یا بنگاه) کمتر از قیمت پایه باشد در حالیکه یارانه تولیدکننده، قیمت‌های دریافتی عرضه‌کنندگان را بیش از قیمت پایه می‌نماید. یارانه‌های مصرف‌کننده به دو جزء «یارانه قبل از مالیات» و «یارانه بعد از مالیات»تقسیم می‌شوند. در یارانه «قبل از مالیات» قیمت پرداختی توسط بنگاه یا خانوار کمتر از هزینه‌های عرضه و توزیع است در حالی­که در یارانه «بعد از مالیات» مالیات از سطح کارای خود کمتر می‌باشد. یارانه‌ها از طریق تاثیر منفی بر تراز مالی و بدهی دولت منجر به کاهش رشد اقتصادی می گردند. یارانه‌ها با پایین نگه داشتن سطح قیمتها منجر به کاهش سود یا ایجاد زیان برای تولیدکنندگان انرژی شده و سرمایه‌گذاری در بخش انرژی را کاهش می‌دهند که به تبع آن رشد اقتصادی با کاهش مواجه می‌گردد. یارانه‌ها با جذب منابع سایر بخشهای مولد رشد و نیز کاهش رقابت‌پذیری بخش خصوصی منجر به کاهش رشد اقتصادی می‌گردند. با وجود آنکه دستورالعمل واحدی برای موفقیت اصلاحات وجود ندارد، معرفی موانع گوناگون در کشورهای مورد بررسی می‌تواند احتمال دستیابی به اهداف اصلاحات را افزایش داده و در جلوگیری از برگشت سیاست کمک نماید. بسیاری از کشورها برنامه‌های خاصی را در راهبرد اصلاح یارانه‌ها جهت غلبه بر موانع پیش رو گنجانده‌اند. تجارب کشورها نشان می‌دهد که شش مولفه کلیدی می تواند احتمال موفقیت اصلاح یارانه‌های انرژی را افزایش دهد.
سال پیش بود که بازوی پژوهشی سازمان برنامه و بودجه با مقایسه تجارب موفق کشورها، سه گام اصلی موفقیت در اصلاح یارانه انرژی را معرفی کرد. مرکز پژوهش‌های توسعه و آینده‌نگری، اصلاح یارانه انرژی را اقدامی بسیار پیچیده در سطح اقتصاد سیاسی دانست که نیازمند حمایت و همراهی قوی مردم است؛ زیرا حذف یا کاهش یارانه‌های انرژی بخشی از افراد آسیب‌پذیر جامعه را متأثر می‌کند.
بنابراین در گام نخست، ضمن آگاه‌سازی مردم نیاز است که برنامه‌های رفاهی جبرانی در دهک‌های کم‌درآمد معرفی و اجرایی شود. گام دوم این است که با مطالعات جامع بر اساس تجارب بین‌المللی و تجارب سال‌های گذشته کشور، جوانب اقتصادی، اجتماعی و سیاسی در نظر گرفته شود و یک برنامه میان‌مدت کاهش یارانه‌های پنهان انرژی در دستور کار قرار گیرد. در این گزارش، تجربه کشورهای اندونزی، ترکیه، بلغارستان و برخی کشورهای دیگر ارائه شده است. گام سوم، بهره‌گیری از یک پایگاه داده قوی از خانوار است؛ زیرا هر چه اطلاعات خانوارها و فعالیت‌های اقتصادی دقیق‌تر باشد، تصمیم‌گیری درباره پرداخت یارانه‌ها هدفمندتر خواهد بود.
سازمان برنامه و بودجه در پژوهشی به بررسی آثار تعدیل قیمت حامل‌های انرژی بر بخش‌های مختلف اقتصاد کشور و خانوارها پرداخته و با مرور تجربه‌های موفق در سطح جهان، سه توصیه سیاستی را برای اصلاح یارانه‌های انرژی در ایران مطرح کرده است. یارانه یکی از نقاط کانونی مناقشات اقتصادی بوده است که موافقان و مخالفان برچیده شدن آن، استدلال‌های مختلفی را برای به کرسی نشاندن ایده‌های خود به کار بسته‌اند.
ایران به عنوان یکی از کشورهای صاحب منابع گسترده انرژی، بر اساس گزارش آژانس بین‌المللی انرژی بالاترین میزان یارانه را در بخش انرژی پرداخت می‌کند؛ اقدامی که نتایج زیان‌بار آن امروزه بر کسی پوشیده نیست. از سال‌ها قبل تلاش‌هایی برای کاهش این یارانه در کشور صورت گرفت که با توجه به دسترسی بی‌دردسر به منابع انرژی، هزینه اصلاحات و تورم فزاینده در کشور باعث شد این اقدامات به نتیجه نرسد. اصلاح یارانه‌های انرژی اقدامی بسیار پیچیده و چالشی قابل‌توجه در سطح اقتصاد سیاسی است.
این اصلاحات از نظر سیاسی حساس هستند و به همراهی پرشمار مردم نیاز دارند؛ زیرا حذف یا کاهش یارانه انرژی، افراد آسیب‌پذیر جامعه را به مراتب بیشتر متأثر می‌کند و موجب کاهش رقابت‌پذیری صنایع انرژی‌بر می‌شود. به رغم این پیچیدگی‌ها نمونه‌های موفقی از انجام این اصلاحات در جهان وجود دارد که می‌تواند برای انجام این اصلاحات در ایران راهگشا باشد. نمونه‌های موفقی چون بلغارستان، اندونزی و ترکیه درس‌های بسیاری برای ایران دارند؛ نمونه‌هایی که در میان آنها اندونزی بیش از سایر کشورها به ایران شباهت دارد. سه اقدام مهم «ایجاد بانک اطلاعاتی منسجم داده‌های خانوار»، «استفاده از تجربیات جهانی» و «برنامه حمایتی و جبرانی» توصیه‌های سیاستی گزارش سازمان برنامه و بودجه است.