دیدار رئیسی و پوتین چه مشکلاتی را حل کرد؟

 تحلیلگران معتقدند روابط میان ایران و روسیه پس از دیدار اخیر بین «ابراهیم رئیسی» و «ولادیمیر پوتین» همتای روس‌اش تقویت خواهد شد فارغ از آن که چه سرنوشتی پیش روی توافق هسته‌ای ایران با قدرت‌های جهانی باشد.
یه گزارش الجزیره، در پی سفر دو روزه رئیسی به روسیه تحلیلگران معتقدند که ایران و روسیه در مسیر بهبود روابط دوجانبه خود در سراسر جهان هستند، اما مقیاس و زمان‌بندی آن به دلیل برخی عوامل، پیچیده خواهد بود.
مانند سال‌های گذشته، تا زمانی که تحریم‌های جامع ایالات متحده علیه ایران تداوم داشته باشند هر تعهدی میان ایران و روسیه پیچیده خواهد شد.
در همین حال، به گفته سفیر ایران در روسیه رکورد تجارت دو جانبه میان ایران و روسیه که در سال ۲۰۲۱ میلادی از ۳.۵ میلیارد دلار فراتر رفته، همزمان در مقایسه با سطوح تجارت بین روسیه و چندین بازیگران منطقه‌ای دیگر بسیار کم‌تر است. «نیکول گراژوسکی» پژوهشگر برنامه امنیت بین المللی در مرکز علوم و امور بین الملل بلفر به «الجزیره» می‌گوید: «این دیدار بیش‌تر تشریفاتی به به نظر می‌رسید تا یک نقطه عطف اساسی در روابط دوجانبه». به گفته او قرارداد همکاری ۲۰ساله تازه و بهبود یافته میان ایران و روسیه هنوز نهایی نشده و رئیسی تنها پیش‌نویس پیشنهادی ایران را در طول سفر خود تحویل مقام‌های روس داد. گراژوسکی با اشاره به روحانی رئیس جمهوری پیشین ایران می‌افزاید: «با این وجود، امروز رابطه ایران و روسیه به طور قابل توجهی قوی‌تر از زمان روحانی و سفر او به روسیه در سال ۲۰۱۷ میلادی است».
توافق هسته‌ای
سرنوشت مذاکرات فشرده جاری در وین با هدف احیای برجام، کماکان نقش مهمی در آینده روابط ایران با روسیه خواهد داشت. روسیه به عنوان یکی از امضا کنندگان برجام فعالانه برای احیای آن تلاش می‌کند. پوتین روز چهارشنبه به رئیسی گفت برای من بسیار مهم است که نظر شما را درباره برجام بدانم. گراژوسکی از مرکز بلفر می‌گوید: «موضوع هسته‌ای ایران از لحاظ تاریخی بر روابط روسیه و ایران تاثیرگذار بوده، اما تاثیر آن بر روی برخی موضوعات متغیر بوده است». مذاکرات وین یکی از جنبه‌های اصلی روابط امروز ایران و روسیه است. مسکو از لحاظ تاریخی موضع سازنده‌ای در قبال برنامه هسته‌ای ایران حتی در دوران تضعیف روابط آمریکا و روسیه پس از اوکراین اتخاذ کرده است. با این وجود، گراژوسکی خاطر نشان می‌سازد: «اگر مذاکرات با شکست مواجه شود ممکن است جنبه‌های مختلف روابط دو کشور تحت تأثیر قرار گیرند». او می‌افزاید: «برای مثال، دو طرف در مورد امکان خرید تسلیحات پیشرفته از سوی ایران به ویژه سیستم‌های دفاع هوایی پیشرفته اس-۴۰۰ و جنگنده سوخو-۳۵ گفتگو کرده‌اند. این چشم‌انداز با لغو تحریم‌های سازمان ملل بر فروش تسلیحات متعارف به ایران در سال ۲۰۲۰ در نتیجه توافق هسته‌ای، چیزی که روسیه از آن حمایت کرد امکان‌پذیر می‌شود.»
در حال حاضر، ایران ممکن است بودجه لازم برای پرداخت چنین معامله بزرگی را نداشته باشد، زیرا ده‌ها میلیارد دلار از اموال‌اش در خارج از کشور مسدود شده و درآمدهای آن کشور به دلیل تحریم‌های آمریکا کاهش یافته است. علاوه بر این، ایران ممکن است مشتاق نباشد با انتقادات بالقوه داخلی برای امضای یک معامله تسلیحاتی در شرایطی مواجه شود که مردم آن کشور تحت فشار شدید ناشی از تورم افسار گسیخته قرار دارند».
به گفته «ساموئل رامانی» پژوهشگر در موسسه خدمات سلطنتی بریتانیا، روسیه نیز ممکن است در حال حاضر مشتاق فروش تسلیحات به ایران نباشد. او می‌گوید سیاست کلی روسیه در خاورمیانه دوستی با همه، اتحاد با هیچ یک و دشمنی با هیچ‌کس است.
او می‌افزاید: «بنابراین فروش تسلیحات به ایران ممکن است تلاش‌های روسیه برای ایجاد رابطه‌ای متوازن و نزدیک‌تر با اسرائیل و امارات متحده عربی را مختل سازد به ویژه با افزایش تنش بین آن دو کشور با ایران و هم چنین، تنشی که میان ایران با عربستان سعودی در جریان است. با این وجود، این بدان معنا نیست که ایران و روسیه علاقه‌ای به تقویت همکاری‌های نظامی ندارند، زیرا هر طرف دو روز جمعه یک رزمایش دریایی مشترک سه جانبه با چین را در منطقه‌ای در شمال اقیانوس هند برگزار کردند».
همکاری‌های منطقه‌ای
ناظران می‌گویند ایران و روسیه در سرتاسر منطقه منافع مشترکی دارند که بدون توجه به عوامل دیگر، مانند مذاکرات وین حفظ خواهد شد و یا بهبود خواهد یافت موضوعی که در دیدار روسای جمهور دو کشور نیز مشهود بود. رئیسی و پوتین هر دو تلاش‌های مشترک «موفق» در سوریه جایی که دو کشور از «بشار اسد» رئیس‌جمهور آن کشور در جنگ ده‌ساله این کشور حمایت کردند را مورد ستایش قرار دادند. دو طرف توافق کردند که «مبارزه با تروریسم» در سوریه یک هدف مشترک است. ایران و روسیه نگرانی مشترکی در مورد سرنوشت افغانستان تحت کنترل طالبان پس از خروج پر هرج و مرج آمریکا در ماه آگوست نیز دارند. هر دو کشور در سازماندهی گفتگوها برای یافتن راه حل در مورد برخی از مسائل فعال بوده اند. در کنار چین، ایران و روسیه بارها «یکجانبه گرایی» آمریکا را محکوم کرده اند. مسکو و پکن اخیرا از تلاش موفق تهران برای عضویت کامل در سازمان همکاری شانگ‌های حمایت کردند. هم‌چنین، پوتین روز چهارشنبه حمایت خود را از ایران برای به دست آوردن جایگاه بیش‌تر در اتحادیه اقتصادی اوراسیا ابراز کرد و گفته بود که هر دو طرف برای ایجاد یک منطقه آزاد تجاری تلاش می‌کنند. در نهایت، روسیه درباره منافع خود در مشارکت فزاینده در تلاش‌های میانجی‌گرانه در خلیج فارس و امنیت منطقه‌ای صحبت کرده است. «سرگئی لاوروف» وزیر خارجه روسیه اشاره کرده که خواستار برگزاری کنفرانسی ویدئویی درباره مسائل منطقه‌ای است. او هدف روسیه را گردهم آوردن مقامات ایران و کشورهای عربی دانسته است. او اعلام کرده که در آن کنفرانس ایران موضوع بحث نخواهد بود و هر یک از طرفین نگرانی‌های خود را روی میز می‌گذارند و به مسائل یمن، سوریه و عراق نیز خواهند پرداخت.
توافقات احتمالی رئیسی و پوتین
از سوی دیگرعبدالباری عطوان تحلیلگر مشهور جهان عرب نوشت: چرا رئیس جمهور ایران مسکو را برای اولین سفر خارجی خود انتخاب کرد؟ توافق‌های احتمالی در این سفر کدام است و چرا میزان نگرانی آمریکا و اسرائیل در مورد آن افزایش یافته؟
عبدالباری عطوان تحلیلگر مشهور جهان عرب در رای الیوم نوشت: چرا رئیس جمهور ایران مسکو را برای اولین سفر خارجی خود انتخاب کرد؟ توافق‌های احتمالی در این سفر کدام است و چرا میزان نگرانی آمریکا و اسرائیل در مورد آن افزایش یافته؟
در ادامه این مطلب آمده است: اینکه ابراهیم رئیسی روسیه را برای اولین سفر خارجی خود از زمان انتخابش بعنوان رئیس جمهوری ایران برگزیده، در دو عرف سیاسی و دیپلماتیک معنا دارد که حاکی از میزان تمایل وی برای تحکیم روابط استراتژیک با روسیه، در جایگاه یک دولت بزرگ در تمام سطوح است. زمان بندی این سفر، همزمان شد با نزدیکی مذاکرات وین در مورد رسیدن توافق هسته‌ای ایران به پایان آن و افزایش اختلافات روسیه و آمریکا در مورد اوکراین و رسیدن این اختلاف به مرحله نزدیکی انفجار، بالا گرفتن تهدیدات اسرائیل برای هدف گرفتن تاسیسات هسته‌ای ایران و حالت هرج و مرج و نبود استقراری که پس از شکست آمریکا، بر افغانستان سایه انداخته است. این امور، اهمیت خاصی به گفتگو‌های رئیس جمهور ایران و هیئت همراه آن، با روس‌ها و در رأس انها، ولادیمیر پوتین می‌دهد و پیش بینی می‌شود که همکاری بین این دو، در زمینه‌های سیاسی، اقتصادی و نظامی باشد. رئیس جمهور روسیه از طبیعت قدرت و عمق روابط بین دو کشور آگاه است، از این رو در صحبت‌های خود کمی قبل از دیدار با رئیسی تصریح کرد که همکاری مستحکمی در سطح بین المللی داریم، همانطور که تلاش‌های ما تا حد زیادی به دولت سوریه کمک کرد تا از تهدیدات مربوط به تروریسم عبور کند. وی افزود: می‌خواهیم از مواضع رئیس جمهور ایران در مورد تحولات جدید در افغانستان و همچنین توافق هسته‌ای بین ایران و دولت‌های بزرگ، مطلع شویم.
اما رئیس جمهور ایران تاکید کرد که طرحی را برای همکاری استراتژیک ۲۰ ساله بین دو کشور، به روسیه ارائه می‌کنیم، امری که ما را به یاد سند همکاری تجاری و استراتژیک بین ایران و چین می‌اندازد، که ارزش اولیه آن ۴۵۰ میلیارد دلار است.
جزییات دیدار بین روسای جمهور ایران و روسیه، پیچیده و پنهان است، اما می‌توان گفت که نشست مذکور، منجر به توافق‌هایی بین آن‌ها در مورد مسائل سوریه، عراق، چگونگی اخراج نیرو‌های آمریکایی از این دو کشور، توقف حملات اسرائیل به اهداف ایران در عمق سوریه و حمایت روسیه از موضع ایران در مذاکرات هسته‌ای وین، بویژه در مورد پایان دادن به تحریم‌های آمریکا باشد. بعید نیست که توافق در مورد خرید سامانه‌های اس ۴۰۰ روسیه، یا ساخت آن در ایران- درست مانند توافق روسیه با ترکیه از دیگر موضوعات مهم در این سفر باشد. آنچه باعث می‌شود در این باره صحبت کنیم، اظهارات سفیر ایران در مسکو، کاظم جلالی در این باره است که گفتگو در مورد توافق همکاری نظامی امری است که در صدر دستور کار این سفر قرار داشته است.
در پایان می‌گوییم طرف‌های متعددی این سفر و نتایج آن را به دقت تحت نظر داشته اند، بخصوص در زمینه‌های هماهنگی در پرونده‌های داغی نظیر پرونده سوریه، عراق و افغانستان. در کنار پرونده‌های جمهوری‌های آسیای میانه، بویژه جمهوری قزاقستان که در سایه تلاش‌های آمریکا برای تغییر نظام در آن و بسیج نمودن این نظام علیه ایران، داغ‌تر شده است و شکی نیست این سفر و نتایج احتمالی آن، میزان نگرانی آمریکا، اسرائیل و اروپا و برخی هم پیمانان عرب آن‌ها را تا حد زیاد و بی سابقه‌ای افزایش داده است.