نقشه ای که فقط روی کاغذ نمی ماند

 ایوب مهرانفر - در طول تاریخ 42 ساله پس از انقلاب اسلامی، ایران هیچگاه داشتن روابطی مستحکم با هیچ یک از قدرت های عرصه بین الملل به غیر از چین را تجربه نکرده است. علی رغم تحولات و چالشهای به وجود آمده در عرصه منطقه ای و بین المللی، هیچ یک از دو کشور برای دیگری در سیاست خارجی خود رقیب محسوب نشده است. چرا که چین به عنوان یکی از قدرت‌های بزرگ دنیا، در حوزه سیاست خارجی خود ، چند اصل مهم از جمله احترام به تمامیت ارضی کشورها؛ عدم ‌دخالت در امور داخلی آنها؛ همزیستی مسالمت‌آمیز در جامعه جهانی را تعقیب و پیگیری کرده است . به همین خاطر به جرات می توان گفت که دو کشور در طول 4 دهه گذاشته از روابط نسبتاً پایداری برخوردار بوده اند.
رهبران نسل چهارم چین عملگرا بوده و منافع ملی، همواره در اولویت تصمیمات و سیاست های آنها قرار دارد. به همین خاطر در طول سالیان گذشته به ویژه دوران زمامداری ترامپ بر کاخ سفید، دست از تامین منافع ملی خود از طریق ارتباط با ایران بر نداشته و بدون توجه جدی به تحریم‌های آمریکا به ادامه همکاری (آشکار و پنهان) سیاسی، نظامی، تجاری، اقتصادی و نفتی با ایران ادامه داده و به مثابه یک ریه تنفسی مصنوعی برای ایران در مقابل فشارهای حداکثری امریکا عمل کرده است.
تحول در روابط با چین، به‌صورتی تناقض‌آمیز، در حال بدل شدن به مهم‌ترین میراث سیاست خارجی دولت فعلی ایران است. روابط با اروپا و برجام که در کانون اولویت‌های این دولت قرار داشتند در وضعیتی بن‌بست گونه‌اند.متاثر از این وضعیت، چین که آشکارا اولویت نخست نبود به اولویت کلیدی بدل شده است. همین تغییر، روابط ایران و چین را پیچیده کرده و انتظارات و نیز نگرانی‌ها از آن را بالا برده است. هر کنشی در روابط دو کشور به شدت مورد توجه قرار می‌گیرد و تفسیرهایی گاه عجیب از آن ارائه می‌شود؛ تفسیرهایی که در سفر اخیر وزیر امور خارجه نیز ارائه شده‌اند.
نحوه اجرایی شدن توافقات ایران و چین هدف سفر به چین
وزیر امور خارجه روابط دوجانبه سیاسی و همچنین نحوه اجرایی شدن توافقات جمهوری اسلامی ایران و چین در خصوص همکاری‌های اقتصادی را هدف سفر خود به پکن معرفی کرد.امیر عبداللهیان در بدو ورود به فرودگاه ووشی، هدف از سفر خود به چین را گفتگو با مقامات چین در خصوص روابط دو جانبه سیاسی و همچنین نحوه اجرایی شدن توافقات جمهوری اسلامی ایران و چین در خصوص همکاری‌های اقتصادی اعلام نمود. گفتنی است وزیر امور خارجه کشورمان که بنا به دعوت رسمی وانگ یی، وزیر امور خارجه چین در صدر هیأت بلندپایه سیاسی و اقتصادی، عازم چین شده است، روز جمعه با همتای چینی خود، آخرین وضعیت برنامه همکاری‌های ۲۵ ساله دو کشور را مورد بررسی قرار داد.
مسایل روی میز ایران و چین
یک کارشناس ارشد مسائل چین با اشاره به سفر وزیر خارجه به این کشور جنوب شرق آسیا گفت: امیدوارم در این سفر گامی رو به جلو از سوی ایران برای اجرایی شدن برنامه جامع راهبردی ۲۵ ساله بین تهران و پکن برداشته شود و وزیر خارجه با دست پر در این زمینه راهی این کشور شود. حامد وفایی با بیان اینکه هم زمان با سفر وزیر خارجه به چین، در این روزها  شاهد سفر وزیر خارجه ترکیه و تعدادی از کشورهای عرب حاشیه خلیج فارس از جمله عربستان به این کشور هستیم و در واقع در این ایام شاهد ترافیک رفت و آمد مقامات خارجی به چین هستیم، افزود: در عرصه سیاست خارجی و ارتباط با یک کشور ، در ابتدا لازم است ارزیابی دقیقی از سیاست خارجی آن کشور در عرصه بین الملل و همچنین جایگاه کشورمان در عرصه سیاست خارجی آن کشور داشته باشیم. در حال حاضر چین یکی از مهمترین کشورهای دنیاست که عضو دائم شورای امنیت سازمان ملل متحد است و  دومین اقتصاد دنیا به حساب می آید و  این پیش بینی وجود دارد که در آینده بسیار نزدیک به اقتصاد اول دنیا تبدیل شود. این استاد دانشگاه  در همین ارتباط گفت: در ارتباط با تعامل با چین بسیار مهم است که تحلیلی دقیق و درست از سیاست خارجی این کشور داشته باشیم. برای چینی ها در حال حاضر موضوع چندجانبه گرایی یک سیاست اصلی و راهبردی است چنانکه وقتی چند سال پیش رئیس جمهور چین به ایران آمد در همان ایام به عربستان نیز سفر کرد و این بیانگر نگاه جمعی چین به تعامل با کشورهای دنیا است. در واقع این گونه نیست که مثلا چین به خاطر ما عربستان را کنار بگذارد یا برعکس آن. در واقع چین در عرصه  سیاست خارجی یک نگاه جمعی و کل نگر دارد. وفایی همچنین با بیان اینکه باید جایگاه واقعی ایران در سیاست خارجی چین را نیز مشخص کنیم، تصریح کرد: وقتی که این جایگاه به صورت دقیق مشخص شود انتظارمان نیز متناسب با واقعیت خواهد بود و این یک امر مهمی است. وی همچنین در بخش دیگری از صحبت های خود به تلاش چین برای گسترش حضور و ایفای نقشی جدی تر در حوزه غرب آسیا و خاورمیانه اشاره کرد و گفت: در سال های اخیر می بینیم که چین در تلاش بوده که ارتباطات خود را با کشورهای مختلف از جمله کشورهای غرب آسیا گسترش دهد و در حل مسائل منطقه ای و بحران های موجود  در منطقه نقش فعال تری را داشته باشد. وفایی همچنین با اشاره به اهمیت و جایگاه چین در نظام بین الملل افزود : در همین چارچوب می توان مسائل  که در سفر وزیر خارجه به چین را  مطرح می شود  را در سه بخش مسائل دوجانبه، چند جانبه و مسائل بین الملل مورد تحلیل و ارزیابی قرار داد. در مورد مسائل دوجانبه مهمترین موضوع روی میز ایران و چین بحث اجرایی کردن برنامه ۲۵ ساله همکاری دو کشور است. از زمانی که آقای رئیسی مسئولیت دولت را بر عهده گرفته این انتظار وجود داشته که توجه ویژه تری به اجرای این برنامه صورت بگیرد چرا که چینی ها نیز نگاه مثبتی به این دولت داشته اند و به نظر می رسد در این زمینه کمی دیر شده است و باید اقدامات جدی تری انجام شود.
این استاد دانشگاه با بیان اینکه چند ماهی است که از امضای این نقشه راه گذشته و خبر خاصی نشده است، افزود: در این مدت شاهد اتفاقات عادی و طی شدن روند عادی روابط بین دو کشور بوده ایم و اتفاق خاصی از زمان امضای این نقشه راه نیفتاده است. امسال همچنین پنجاهمین سالگرد روابط ایران و چین است و این نوع سالگردها در تعاملات بین کشورها مهم است و همین موضوع می تواند مبدأ یکسری تحولات در روابط دو کشور از جمله ایران و چین  باشد واین فرصتی است که باید به خوبی از آن استفاده کرد .
وی با بیان اینکه این امید وجود دارد که در سفر وزیر خارجه به چین شاهد یک گام رو به جلو برای اجرای این نقشه راهبردی باشیم، خاطرنشان کرد : نقشه راه ۲۵ ساله بین دو کشور در حال حاضر فقط یک متن کلی بر روی کاغذ  است. یک متن کلی برای اجرایی شدن  احتیاج به  مذاکرات ریز و دقیق دارد و باید منجر به همکاری های گسترده دو کشور در حوزه های اقتصادی، تجاری، سیاسی و دانشگاهی شود. نباید اجازه بدهیم که این نقشه فقط بر روی کاغذ بماند و باید در راستای اجرایی و عملیاتی کردن آن اقدامی جدی صورت بگیرد.
همکاری ایران و چین تهدیدی جدی برای منافع آمریکا و اسرائیل
یک نشریه آمریکایی در تحلیلی، گسترش همکاری میان ایران و چین را «تهدیدی جدی» علیه منافع محوری آمریکا، رژیم صهیونیستی و کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس توصیف کرده است. نشریه فارن‌پالیسی سفر حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی به چین را در راستای تعمیق «شراکت جامع راهبردی» که سال گذشته میان دو کشور امضا شد دانسته و نوشته است: «افزایش همکاری‌های امنیتی میان ایران و چین، تهدیدی جدی علیه منافع کلیدی امنیتی آمریکا، اسرائیل و کشورهای عربی خلیج فارس است.» فارن‌پالیسی خاطرنشان کرده قرارداد 25 ساله میان ایران و چین که سال گذشته میان دو کشور امضا شد در بردارنده مزایای عمده‌ای برای این دو کشور دشمن آمریکا است. نشریه آمریکایی نوشته ایران در این قرارداد از محل سرمایه‌گذاری‌های چین در زمینه انرژی و مسائل زیرساختی به میلیاردها دلار ثروت دست پیدا خواهد کرد و اثربخشی تحریم‌های آمریکا را در هم خواهد شکست.  چین نیز در مقابل از رهگذر تقویت روابطش با ایران، جایگاهش در خاورمیانه را قوی‌تر و ایالات متحده را تضعیف خواهد کرد. بررسی روابط دوجانبه در زمینه‌های سیاسی، اقتصادی و فرهنگی و همچنین گفت‌وگو در‌باره موضوعات بین‌المللی و منطقه‌ای از جمله دستورکارهای سفر رئیس دستگاه دیپلماسی جمهوری اسلامی ایران به چین است. این نخستین سفر امیرعبداللهیان به چین بعد از تصدی این سمت است. وزیر خارجه چین نیز اوایل فروردین ماه سالجاری به منظور امضای سند برنامه همکاری جامع ایران  و چین به تهران سفر کرده بود. آنگونه که بعد از امضای این سند اعلام شد سند مذکور در راستای صلح، ثبات و توسعه منطقه‌ای و بین‌المللی تدوین شده و لذا در مخالفت با هیچ طرف ثالثی و یا برای مداخله در امور هیچ کشوری نیست. این سند یک نقشه راه برای همکاری‌های جامع دو کشور ایران و چین بوده و لذا حاوی هیچ قراردادی نیست.
جاده ابریشم، محور روابط تاریخی چین و ایران
دوران شکل‌گیری رابطه تاریخی ایران با چین به دوران جاده ابریشم باز می گردد «جانگ چیان» از فرمانروایان چینی در سال ۱۱۹ قبل از میلاد جاده ابریشم را افتتاح کرد و به صورت مستقیم با ایران ارتباط گرفت جانگ همان سال نمایندگان خود را به «امپراتوری اشکانی» فرستاد و پادشاه وقت ارشک دوم ۲۰ هزار سواره نظام را به استقبال سفرای سلسله هان فرستاد.
وقتی نمایندگان سلسله هان به چین بازگشتند، ارشک دوم نمایندگان خود را همراه با فرمانده هان سلسله هان به چین اعزام کرد و این اولین مبادله رسمی بین دو دولت چین و ایران از همان زمان شکل گرفت.از آن زمان تاکنون روابط ایران و چین به صورت مستمر ادامه داشته است اما به دنبال پیروزی انقلاب اسلامی وارد مرحله جدی تری شد.
تقویت روابط تهران - پکن با پیروزی انقلاب اسلامی
بعد از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، فصل جدیدی در روابط بین چین و ایران گشوده شد. رئیس جمهوری های وقت ایران از جمله حضرت آیت الله خامنه ای، هاشمی رفسنجانی، سید محمد خاتمی، محمود احمدی نژاد و حسن روحانی همگی به چین سفر کرده اند.از طرف مقابل نیز «یانگ شانگ کون»، «جیانگ زمین»، «هو جین‌تائو»  و «شی جین پینگ» رئیس جمهوری های وقت و فعلی چین نیز به ترتیب به ایران سفر کرده اند. سفر مقامات عالی رتبه دو کشور به پایتخت های یکدیگر بیانگر تقویت روابط دوجانبه و پایدار تهران - پکن است که نویدبخش آینده ای بهتر از مناسبات دو جانبه است.
ارتقا روابط به سطح استراتژیک
جمهوری اسلامی ایران و جمهوری خلق چین در پایان سفر رسمی دو روزه « شی جین پینگ» رییس جمهوری چین به تهران در ژانویه سال ۲۰۱۶ اعلام کردند که با دستیابی به توافقی گسترده در تمامی حوزه های روابط دوجانبه و مسایل منطقه ای و بین المللی، روابطی مبتنی بر «مشارکت جامع راهبردی» بنا کرده‌اند.
بیانیه مشترک «مشارکت جامع راهبردی جمهوری اسلامی ایران و جمهوری خلق چین» در قالب ۲۰ ماده، نقشه راه گسترش و تعمیق همکاری های مشترک تهران - پکن را در حوزه های «سیاسی»، « همکاری اجرایی»، «انسانی و فرهنگی»، «قضایی، امنیتی – دفاعی» و « منطقه ای و بین المللی» مشخص کرده است.
برنامه جامع همکاری های ۲۵ ساله ایران و چین
یکی دیگر از تلاش های تهران و پکن برای تقویت روابط امضای برنامه جامع همکاری های ۲۵ ساله ایران و چین بود این سند روز هفتم فروردین ۱۴۰۰   توسط محمد جواد ظریف و وانگ یی وزیران خارجه دو کشور در محل وزارت امور خارجه امضا شد تا شرایط برای ادامه همکاری های میان مدت و بلند مدت دو کشور فراهم شود.
 ایران و چین در جریان سفر رسمی شی جی پینگ به تهران در بهمن ماه ۱۳۹۴ با صدور بیانیه‌ای سطح روابط خود را به روابط راهبردی ارتقا داده بودند در بند ۶ این بیانیه دو طرف آمادگی خود را برای رایزنی و مذاکره جهت انعقاد سند همکاری بلندمدت اعلام کردند. امضای این سند به گفته کارشناسان مسایل سیاسی و اقتصادی، باب جدید در توسعه روابط دو کشور در اینده خواهد گشود.
یک کمربند - یک جاده و نقش محوری ایران
طرح راه ابریشم جدید یا «یک کمربند - یک جاده»، یک طرح سرمایه‌گذاری چینی در زیربناهای اقتصادی بیش از ۷۷ کشور جهان و توسعه دو مسیر تجاری «کمربند اقتصادی راه ابریشم» و «راه ابریشم دریایی» است که توسط چین در سال ۲۰۱۳ ارائه شده‌ است این طرح با ۹۰۰ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های اقتصادی جهان بزرگترین طرح سرمایه‌گذاری است که تاکنون توسط یک کشور ارائه شده‌است. جمهوری اسلامی ایران از دیرباز در این برنامه مشارکت فعال داشته است به طوری که ایران اکنون به یکی از اصلی ترین گذرگاه ها و کریدورها برای اجرای طرح یک جاده - یک کمربند تبدیل شده است. ایران یک کشور بسیار مهم و پل ارتباطی در راه ابریشم با تاریخی دیرینه در این مسیر تجاری است ایران شرق و غرب را به یکدیگر متصل می کند و راه ارتباطی با اروپاست و از لحاظ فرهنگی، اقتصادی و راهبردی نیز یک کشور بسیار مهم، قوی و بزرگ محسوب می شود و در زمینه های علمی، فنی، ترابری، انرژی و سرمایه گذاری می تواند با این برنامه چین همراه شود. ایران همچنین یک منبع مهم انرژی است و می تواند باعث شود تا طرح راه ابریشم چین به بهترین شکل در این زمینه هم اجرایی شود چین یکی از بزرگترین وارد کنندگان نفت، مواد معدنی و مواد شیمیایی از ایران است و ایران این را یک مزیت برای همکاری دو طرف می داند.
حمایت متقابل ایران و چین از یکدیگر
چین و ایران در عرصه سیاست بین الملل، به رعایت عدالت و حمایت از یکدیگر پایبند بوده اند چین همواره از توافق هسته ای ایران حمایت کرده و مکررا از آمریکا خواسته است بدون قید و شرط تحریم ها علیه ایران را لغو کند؛ چین در عین حال خواسته های غیر منطقی آمریکا مبنی بر احیای تمام تحریم ها علیه ایران در سطح سازمان ملل و تمدید تحریم های تسلیحاتی علیه ایران را رد کرده است.