شتاب گیری انتقال قدرت در جهان به سمت شرق

  محمد اسماعیل زاده -دمیتری پسکوف سخنگوی کرملین هفته پیش اعلام کرد که(در آستانه سفر رئیس جمهوری اسلامی ایران به مسکو) ایران و روسیه در حال آماده سازی مقدمات لازم برای تماس ها و رایزنی های دو کشور در عالی ترین سطح هستند.سخنگوی کرملین گفت: مقدمات لازم برای انجام تماس های ایران و روسیه در بالاترین سطح در حال تدارک و آمادگی است.
پیشتر علی بهادری جهرمی سخنگوی دولت ایران گفته بود که آیت الله سید ابراهیم رئیسی رئیس جمهوری اسلامی ایران اوایل سال جدید میلادی از روسیه دیدن می کند.بهادری جهرمی درباره زمان و علت سفر رییس‌جمهوری به روسیه گفت: در راستای تعاملات راهبردی ایران و روسیه، آقای پوتین از رییس جمهور ما دعوت کرد سفری به روسیه داشته باشد که اوایل سال جدید میلادی این سفر انجام می‌شود.
سخنگوی دولت ادامه داد: این سفر در چارچوب سیاست کشور در تقویت و توسعه روابط دو جانبه و چندجانبه با اولویت کشورهای منطقه و با محوریت و اولویت مباحث همکاری‌های تجاری و اقتصادی انجام می‌شود. معاون سیاسی رییس جمهور در حال نهایی کردن این سفر است.
قرار است در سفر آتی آیت‌الله سید ابراهیم رییسی رئیس جمهوری اسلامی ایران به روسیه، سند راهبردی ایران و روسیه امضا شود.
 یک رسانه رسمی روسیه گزارش داد که ایران و روسیه برای امضای سند راهبردی ۲۰ ساله که توافقنامه بسیار مهم برای دو کشور محسوب می شود، آماده می شوند.  این موافقت نامه عرصه های مختلفی را از حمل و نقل و ذوب آهن و ماهیگیری گرفته تا ساخت نیروگاه های برق را در برمی گرفت.  
شبکه تلویزیونی زویوزدا متعلق به وزارت دفاع روسیه روز جمعه در برنامه ای مستند، به تاریخچه روابط ایران و روسیه معاصر در سه دهه اخیر و آغاز همکاری های دو کشور پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی پرداخت و در این رابطه اهمیت سند راهبردی ایران و روسیه را تشریح کرد.    ۲۲ اسفند ۱۳۹۹ مطابق با ۱۲ مارس ۲۰۲۱، معاهده «اساس روابط متقابل و اصول همکاری بین جمهوری اسلامی ایران و فدراسیون روسیه» ۲۰ ساله شد؛ معاهده ای که دستگاه‌های دیپلماسی دو طرف در بیانیه های جداگانه و همزمان آن را نقطه عطفی در روابط دو کشور برشمردند.
آیت‌الله سید ابراهیم رییسی روز ۲۶ آبان ماه با قدردانی از تماس تلفنی «ولادیمیر پوتین» رییس جمهوری روسیه، اراده جمهوری اسلامی ایران را توسعه روابط تجاری و اقتصادی با روسیه عنوان کرد و افزود: آمادگی داریم سند جامع همکاری‌های بلندمدت دو کشور را نهایی کنیم تا روند ارتقای هر چه بیشتر روابط و همکاری‌های دو کشور با سرعت، اجرایی شود.
«ولادیمیر پوتین» رییس جمهوری روسیه هم در تماس تلفنی خود با تأکید بر اینکه تهران و مسکو از مواضع و همگرایی مشترکی در بسیاری از موضوعات برخوردار هستند، گفت: مسکو از پیشنهادات تهران در تدوین سند جدید همکاری بلندمدت دو کشور حمایت می‌کند و مصمم هستیم هر چه سریع‌تر نهایی و  اجرایی شود.
سفر رئیس جمهوری ایران به روسیه و توسعه روابط دو کشور
«الکساندر پالیشوک» استاد دانشگاه دولتی روسیه و شرق شناس برجسته روس گفت، سفر ابراهیم رئیسی رئیس جمهوری ایران به روسیه که برای اواسط ماه جاری میلادی برنامه ریزی شده است، به روند توسعه روابط مسکو و تهران سرعت می بخشد. پالیشوک که رئیس انجمن دوستی ایران و روسیه است گفت: همکاری های ایران و روسیه در سال های اخیر همواره روند مثبتی داشته است و دو کشور در مسیر نزدیکی روابط و همکاری با یکدیگر در عرصه های مختلف گام برداشته اند.
این استاد دانشگاه روس با اشاره به این که ایران و روسیه دو قدرت مهم در عرصه بین المللی هستند، اظهار کرد: سران ایران و روسیه، منافع دو کشور را در توسعه روابط دو جانبه می دانند و به همین دلیل پشتیبانی سران دو کشور پشتوانه خوبی برای روند توسعه مناسبات است. رئیس انجمن دوستی ایران و روسیه گفت: در چند ماه اخیر و پس از ریاست جمهوری رئیسی در ایران شاهد سرعت یافتن توسعه روابط ایران و روسیه نسبت به سابق هستیم و کارشناسان پیش بینی می کنند که با سفر رئیس جمهوری اسلامی ایران به مسکو، روند گسترش روابط دو جانبه سرعت بیشتری خواهد گرفت.  
وی افزود: به همین دلیل سفر رئیسی به مسکو اهمیت فراوان یافته و دو طرف برای فراهم آوردن مقدمات این دیدار تلاش های گسترده ای کرده اند و انتظار بالایی از این دیدار می رود.
ایران و روسیه ظرفیت های بزرگی برای گسترش روابط دارند
پالیشوک که از ایرانشناسان پیشکسوت در روسیه است گفت: ایران و روسیه دو کشور بزرگ هستند که در عرصه های مختلف به موفقیت های چشمگیری دست یافته اند و روابط دو کشور از ظرفیت های بزرگی برخوردار است. پالیشوک افزود: متاسفانه در چند دهه اخیر از ظرفیت های موجود برای توسعه روایط ایران و روسیه استفاده بهینه نشده است و به همین دلیل شاهد سطح پایین و غیرکافی همکاریهای اقتصادی و بازرگانی هستیم.
به گفته این استاد دانشگاه روس، حدود ۲ میلیارد دلار مبادلات بازرگانی، سطح شایسته ای برای روابط اقتصادی ایران و روسیه نیست و این شاخص باید با تلاش دو کشور به ۱۰ میلیارد دلار و حتی بیشتر برسد.  
وی معتقد است که حوزه های اقتصادی و صنعتی، انرژی و علوم و فناوریهای پیشرفته و نیز حوزه های نظامی می توانند عرصه های پیشرو برای توسعه روابط ایران و روسیه باشند و برنامه ریزی در این عرصه ها می تواند ثمربخش باشد.
سند راهبردی به توسعه روابط کمک می کند
به گفته پالیشوک سند راهبردی ایران و روسیه می تواند به توسعه روابط دو کشور کمک کند و در برنامه ریزی گسترش همکاریهای دو کشور همانند نقشه راه بکار گرفته شود.  وی افزود: اما این موافقتنامه در سفر رئیسی به مسکو امضا نخواهد شد و روسای جمهوری روسیه ایران در خصوص جزییات آن مذاکره می کنند.
روسیه از برجام حمایت می کند
استاد دانشگاه دولتی روسیه و شرق شناس برجسته روس در ادامه مصاحبه به برجام به عنوان عامل مهم برای حل و فصل اختلافات در مورد برنامه هسته ای ایران از راههای سیاسی اشاره کرد.
وی گفت: روسیه توسعه انرژی هسته ای صلح آمیز را حق ایران می داند و به همین دلیل از برجام حمایت می کند و در دور هشتم مذاکرات وین برای احیای برجام که در پایتخت اتریش جریان دارد، این رویکرد مسکو به خوبی به چشم می خورد.
پالیشوک ابراز امیدواری کرد که این دور از مذاکرات به توافق نهایی منتهی شود و همه شرایط برای دستیابی به این هدف مهیاست و مسکو از چنین توافقی بدون کسر و اضافه کردن توافق اولیه برجام حمایت کامل می کند.
تشریح اشتراکات اقتصادی تهران و مسکو
سید جلیل جلالی‌فر عضو هیئت مدیره اتاق مشترک بازرگانی ایران و روسیه در مورد سفر رییس جمهور به روسیه اظهار کرد: در سفر آقای رییس جمهور قطعا موضوعات مربوط به مسائل کلان اقتصادی دو کشور مطرح می‌شود. مهم‌ترین مسئله کلانی که در ارتباط با روسیه داریم، موضوع کریدور شمال به جنوب است که در آن قطعا نقش روسیه و سرمایه‌گذاری این کشور باید پررنگ باشد. از طرفی روسیه هم به دنبال توسعه روابط با کشورهای آفریقای شرقی و هند و پاکستان است که بهترین و امن‌ترین مسیر هم کریدور شمال به جنوب از سرزمین ایران است. با فعال‌سازی این کریدور اینطور نیست که گفته شود فقط روسیه تنها بهره‌بردار اصلی آن باشد بلکه ایران، روسیه و هند مهم‌ترین بازیگران و بهره‌برداران آن هستند. البته نقش دو کشور ایران و روسیه در فعال سازی این کریدور بسیار مهم است بنابراین برای راه اندازی کریدور شمال به جنوب و زیرساخت‌های مورد نیاز، لازم است  که روسای جمهور دو کشور بحث‌های کلان را داشته باشند.
وی افزود: در بنادر جنوبی روسیه زیرساخت‌های لازم لجستیکی فراهم نیست. این مورد بارها و بارها در کمیسیون‌های مشترک مطرح شده که هنوز به نتیجه نرسیده، قطعا در این دیدارها این مورد هم توجه قرار خواهد گرفت. همچنین حوزه‌های پر اهمیتی مانند انرژی، توسعه صنعت گردشگری، همکاری‌های صنعتی، سرمایه‌گذاری‌های مشترک و همکاری‌های دانش بنیان و راه اندازی تجارت آزاد بین دو کشور و نظایر آن که جملگی در ساختار جدید قدرت اقتصادی و موقعیت ژئوپلیتیک در سطح منطقه تعیین‌کننده هستند مورد توجه قرار می‌گیرد.
جلالی‌فر بیان کرد: از آنجا که در عصر کنونی به شکلی جهت گیری انتقال قدرت به سمت شرق وجود دارد، تحولاتی که در منطقه و‌ اطراف خود شاهد آن هستیم  مثل مسئله افغانستان و افزایش قدرت‌ اقتصادی چین ، همه به دنبال تعامل اقتصادی با همسایگان هستند. کشور روسیه دارای یک موقعیت ژئواستراتژیک است چراکه 14 کشور همسایه دارد به همین دلیل یکی از بزرگترین و قابل دسترس‌ترین بازار هدف برای کشورمان محسوب می گردد؛ ایران هم دارای 15 کشور همسایه می باشد که برخی از آنها با روسیه مشترک است. بنابراین دو کشور از بعد استراتژیک برای یکدیگر در توسعه اقتصادی اهمیت فراوان دارند. تعامل و همگرایی بین دو‌کشور اجتناب ناپذیر است و باید تلاش کرد همه موانع و مشکلات موجود در روابط اقتصادی دو کشور برداشته شود و‌ از فرصت های یکدیگر بهره ببریم.
وی اضافه کرد: همچنین قرار است در آینده یک قرارداد همه‌جانبه اقتصادی 20 ساله ببین دو کشور منعقد شود که من فکر می‌کنم شروع آن و تبیین راهبردهای یک توافق دراز مدت می‌تواند در همین دیدار دوجانبه روسای جمهور دو کشور مطرح و این دیدار قطعا پردستاورد و بسیار مفید خواهد بود و متعاقب این دیدار دو جانبه، ماموریت‌ها و محورها برای سازمان‌های بخش دولتی و فعالان اقتصادی تعریف خواهد شد. امیدواریم بین سازمان‌های مردم‌نهاد و بخش‌های خصوصی دو کشور همگرایی به وجود بیاید تا یک قدرت جدید اقتصادی در منطقه ایجاد کنیم.
عضو هیئت مدیره اتاق مشترک بازرگانی ایران و روسیه در مورد استفاده از بانک‌های محلی در تجارت دو کشور گفت: استفاده از بانک‌های محلی دو کشور شدنی است. همین الان هم ارتباط بانکی ما با روسیه جاری است، مسیرهای مختلفی وجود دارد که به علت تحریم‌ها نمی‌توان زیاد به آن پرداخت اما مبادلات پولی بین دو کشور درحال انجام است. ایده استفاده از بانک‌ها هم مطالعه شده و به زودی با برجام یا بدون برجام به موفقیت‌هایی دست پیدا خواهیم کرد.
وی افزود: تسویه مالی با پول‌های محلی هم شدنی است برای مثال اگر ما بتوانیم کالاهایمان را متناسب با نیاز روسیه تولید کنیم و شرکت‌های ما بتوانند کالاهایی را تولید کنند که بتوانیم به فروشگاه‌های زنجیره‌ای عرضه کنیم، در این کشور برای ما منابع ارزی ایجاد می‌شود که می‌توانیم از آنها برای تامین محصولات وارداتی خود استفاده کنیم. روس‌ها هم می‌توانند کالاهایی که وارد ایران کنند و با معادل ریالی آن، کالا بخرند و ببرند. این مستلزم عقد یک قراردادی تحت عنوان قرارداد تهاتر است که در گمرک به ثبت می‌رسد، جایی هم که باید پول جابجا شود در بانک روسی ثبت می‌شود که می‌تواند با پول ملی هم باشد.
جلالی‌فر بیان کرد: خوشبختانه تجارت ایران و روسیه امسال افزایش داشته اما به میزانی نیست که ما را راضی کند. برای مثال آمار نه ماهه واردات روسیه در 10 گروه کالایی، حدود 78 میلیارد دلار بوده که در این گروه‌ها ظرفیت صادرات در کشور وجود دارد؛ در بدبینانه‌ترین حالت حدود 4 میلیارد دلار باید صادرات ایران باشد اما متاسفانه صادرات ما امسال شاید به یک میلیارد یا کمی فراتر برسد که این میزان در سال گذشته 792 میلیون دلار بوده است.
وی متذکر شد: صادرات روسیه به ایران به دلایلی افزایش چندانی نداشته است، یکی از این دلایل این بود که به علت وضع عوارض توسط روسیه که بخاطر کنترل و سیاست امنیت غذایی کشورش انجام داد موجب شد امسال غلات در روسیه گران‌تر به کشورمان وارد شود. دلیل بعد این است که از نظر حمل و نقل باید به مشکلاتی از جمله رسوب بیش از حد در رود ولگا و سختی رفت و آمد کشتی‌ها اشاره کرد که باعث می‌شود با تمام ظرفیت نتوانند بارگیری کنند. به همین  دلایل نمی‌توانیم شاهد رشد مبادلات تجاری باشیم و با توجه به اینکه شرکت‌های خصوصی توان مشارکت در اجرای عملیات لایروبی این آبراه مهم را بصورت تهاتر دارند نیز مورد توجه قرار گیرد.
نایب رییس اتاق بازرگانی ایران و روسیه با اشاره به اینکه در مورد صادرات ایران به روسیه پیش‌بینی می‌کنیم که 300 تا 350 میلیون دلار نسبت به سال 2020 افزایش یافته باشد، ادامه داد: میزان صادرات ایران به روسیه می‌توانست بسیار بیشتر از آن باشد که به دلایل مختلف این اتفاق رخ نداده است. یکی از این دلایل این است که واگرایی‌های سازمانی در داخل کشور وجود دارد. سازمان‌هایی که در صادرات موثر هستند، همگرایی لازم را ندارند. مشکل دیگر اشکالاتی مانند گواهی مبدا و یا گواهی CT3 است که در موافقتنامه موقت با کشورهای اوراسیا مطرح شده، هنوز چالش‌های مختلفی در  این بخش در اتاق بازرگانی ایران است که این مشکل باید حل شود. به دلیل ضعف مدیریت برخی از واحدهای اتاق بازرگانی ایران این موضوع به نتیجه نرسیده است.
وی اضافه کرد: یکی دیگر از دلایل این است که ما نتوانستیم یک مرکز رایزنی بسیار قوی، مراکز تجاری را در روسیه راه‌اندازی کنیم. هنوز در زیرساخت‌های لجستیکی موفق عمل نکردیم و خطوط ریلی ما هنوز نواقصی دارد به طور مثال کندی اتصال ریل به بندر کاسپین منطقه آزاد انزلی نمونه آن است. ما برنامه مشخصی را در مورد ساماندهی خطوط کشتی‌رانی نداریم، فقدان کشتی‌های رورو یا کشتی‌های تخصصی داریم. در بنادر جنوبی روسیه هم زیرساخت‌های لازم وجود ندارد. برای رفع موانع و ایجاد همگرایی این نیاز را ایجاد می‌کند که در کشور یک وحدت فرماندهی صادرات به وجود بیاید. توسعه عملکرد صادرات نیاز به  ایجاد یک قرارگاه صادراتی دارد که متولی آن باید کاملا به سازمان توسعه تجارت سپرده شود. تا شاهد اتفاقات اخیر در صادرات محصولات کشاورزی نباشیم هرچند هم اکنون با وجود سازمان‌های مختلف تخصصی در وزارت کشاورزی شاهد واگرایی‌هایی در زیر مجموعه این وزارتخانه هستیم، امیدوارم جناب وزیر همانند کلیپ‌های قشنگ و امیدبخش خودشان در زمان تصدی‌شان عملگرای خوبی هم باشند.