تغییر ریل از جاده به ریل

  محمود فروزنده - حمل و نقل ریلی، جاده‌ای و ترکیبی تاثیر قابل توجهی بر توسعه گردشگری، ترانزیت و رشد حجم تجارت ایران با کشورهای منطقه دارد، چشم‌انداز مهمی که با تلاش دولت یازدهم و دوازدهم جامه عمل پوشاند و روی ریل سرعت قرار گرفت.
دولت تمامی امکانات را بسیج کرده تا از یک سو مسیر توسعه صادرات هموار شود و به دنبال آن درآمدهای ناشی از عواید ترانزیتی و صادرات غیرنفتی افزایش یابد و از سوی دیگر امکان سفر با قطار در نقاط مختلف کشور را برای آحاد جامعه فراهم کند.
این مهم در پروژه ریلی گیلان از  احداث خط آهن رشت - قزوین و ادامه آن در مسیر رشت - انزلی و کاسپین و رشت- آستارا، قطار رشت - قزوین، راه آهن خواف - هرات و راه آهن همدان - سنندج،  تا حدود زیادی محقق شد . پروژه‌های ریلی همچنان ادامه دارند و به عنوان مثال راه‌آهن چابهار-زاهدان به سرعت در حال پیشرفت است و انتظار می‌رود تا پایان سال ۱۴۰۰ و یا حداکثر اوایل سال بعد به بهره‌برداری برسد. تکمیل این خط در کنار احداث خط رشت-آستارا مسیر ریلی شمال-جنوب را تکمیل کرده و با اتصال حوزه اقیانوس هند به جمهوری آذربایجان، روسیه و شمال اروپا نقش مهمی در آینده ترانزیت کشور خواهد داشت.
 طول شبکه خطوط کشور باید تا سال ۱۴۰۴، یعنی تنها ۴ سال دیگر به ۲۵ هزار کیلومتر برسد. این بدین معنی است که دولت سیزدهم می‌بایست به صورت میانگین هر سال بالغ بر ۳ هزار کیلومتر مسیر ریلی بسازد که از عملکرد ۱۶ ساله دولت‌های نهم، دهم، یازدهم و دوازدهم نیز بیشتر است.
 مخبر: توسعه شبکه ریلی از راه‌های نجات اقتصاد کشور است
دیروز معاون اول رییس جمهور، توسعه ریلی را از راههای نجات اقتصاد کشور عنوان کرد و گفت: واگذاری امور به جوانان و نخبگان و اتکا بر دانش و خلاقیت آنان گامی در جهت پیشرفت و حل مسائل کشور است. محمد مخبر در دیدار با تعدادی از نخبگان و جوانان صاحب طرح و ایده، گزارش‌های ارایه شده در جلسه را مثبت ارزیابی کرد و گفت: طرح‌ها و ایده‌های مطرح شده در جلسه باید به برنامه‌های عملیاتی با جدول زمان‌بندی تبدیل شود تا با اجرای اینگونه طرح‌ها شاهد توسعه کشور باشیم.
معاون اول رییس جمهور با اشاره به یکی از طرح‌های ارائه شده در جلسه درباره توسعه سواحل مکران خاطرنشان کرد: اقتصاد دریامحور یکی از ضرورت‌های امروز کشور است که با اتکا به آن می‌توانیم رشد و توسعه را برای مردم کشور و به ویژه ساکنین مناطق ساحلی به ارمغان آوریم. مخبر،  اقتصاد دریامحور و اقتصاد دیجیتال را از مهمترین محورهای توسعه در جهان امروز برشمرد و گفت: باید این دو محور مهم را در اولویت‌بندی طرح‌ها و پروژه‌ها مدنظر قرار دهیم چرا که با پرداختن به این دو موضوع مهم زمینه رشد و توسعه کشور مهیا خواهد شد. وی افزود: اگرچه در برخی از صنایع کمی عقب هستیم اما به دلیل وجود نیروی انسانی تحصیلکرده و نخبگان کشور، در زمینه اقتصاد دیجیتال پیشرفت‌های خوبی در کشور حاصل شده، چرا که در این بخش به دانش و ذهن جوانان و نخبگان کشور متکی هستیم.
معاون اول رییس جمهور همچنین با اشاره به یکی دیگر از گزارش‌های مطرح شده درجلسه در  مورد توسعه ریلی کشور، خاطرنشان کرد: یکی از راههای نجات اقتصاد کشور توسعه ریلی است و اگر بتوانیم اهداف تعیین شده برای توسعه شبکه ریلی کشور را محقق کنیم، تحولی اساسی در پیشرفت کشور حاصل خواهد شد.
در این جلسه که جمعی از جوانان و نخبگان حضور داشتند، گزارشی از طرح‌های توسعه مکران و سرمایه‌گذاری در توسعه زیرساخت‌های حمل و نقل، انرژی و آب ارائه شد و ضرورت‌ها و الزامات اجرای این طرح‌ها مورد بررسی قرار گرفت.
اولویت نخست؛ انتقال بار از جاده به ریل
جبارعلی ذاکری رئیس دانشگاه علم و صنعت درباره پیشنهاد راهکارهای ارتقای صنعت ریلی به دولت سیزدهم اظهار کرد: در شرایط فعلی، دولت سیزدهم می‌تواند در حوزه صنعت ریلی، در مرحله اول پروژه shft to rail (انتقال بار از جاده به ریل) را کلید بزند گرچه ما در زیرساخت‌های شبکه ریلی نواقصی داریم که باید اصلاح شود، ولی بهره‌وری شبکه موجود ما هم می‌تواند ارتقا یابد و باید از وضعیت موجود استفاده بیشتری کرد.
وی افزود: در نخستین گام، حل معضل ضعف بهره‌وری ریلی از اصلی‌ترین نکاتی است که باید دولت سیزدهم در نظر داشته باشد؛ افزایش جابه‌جایی میزان بار و مسافر با استفاده از شبکه ریلی فعلی امکان پذیر است ما در برخی محورها بهره‌وری در حد ۳۰ تا ۳۵ درصد است ولی ظرفیت ارتقای آن وجود دارد و می‌توانیم حمل جاده‌ای بار را به ریل منتقل کنیم اما نیازمند وضع قوانین خاص و اقدامات نرم افزاری است.
معاون ساخت راه آهن شرکت ساخت و توسعه زیربناهای حمل و نقل کشور در دولت یازدهم گفت: مسیر جاده‌ای حمل بار به بنادر مازندران بسیار زیاد بوده و سبب ترافیک جاده‌ای این مسیر شده است حال آنکه بندر امیرآباد به شبکه ریلی متصل است و قابلیت انتقال بار به ریل در این مسیر وجود دارد.
تکمیل کریدور شمال-جنوب در قطعه رشت-آستارا / ‏احداث‬ مسیر چابهار-زاهدان
وی خاطرنشان کرد: در برخی از کریدورها ما حلقه‌های مفقوده داریم که لازم است تکمیل شوند؛ مانند مسیر رشت-آستارا که تنها بخش بدون ریل در کریدور شمال-جنوب است؛ همچنین در احداث مسیر ریلی چابهار-زاهدان تسریع شود تا حجم بار ترانزیتی از خاک کشور افزایش یابد.
ذاکری یادآور شد: اگر مشکلات فراروی ترانزیت بار را در کشور حل کنیم که نیاز به همت و تصمیم‌گیری فرابخشی و چند دستگاهی دارد، دولت می‌تواند در جذب حجم قابل توجهی از بارهای ترانزیتی که از شمال به جنوب منتقل می‌شود ولی از خاک ایران عبور نمی‌کند، موفق باشد.
وی تصریح کرد: می‌توانیم بخشی از ارسال بار از هند به روسیه که حجم بالایی در سال را شامل می‌شود، با تکمیل زیرساخت‌های ریلی کریدور شمال-جنوب به خاک کشورمان منتقل کنیم و به درآمدهای ترانزیتی کشور بیفزاییم. مثلاً در حال حاضر ارسال بار از بندر بمبئی تا بنادر روسیه ۵۴ روز به طول می‌انجامد که مستلزم عبور شناورها از کانال سوئز است؛ اما در چند سال قبل یک آزمایش انجام شد تا بار از هند به روسیه از مسیر ایران منتقل شود که تنها ۱۷ روز طول کشید و نتیجه مطلبی برای ماست.
ترانزیت ریلی بار؛ درگیر مشکل تعدد نهادهای تصمیم گیر
عضو هیئت علمی دانشکده راه آهن دانشگاه علم و صنعت ادامه داد: ارگان‌های متعددی درگیر ترانزیت هستند که اکثراً به صورت جزیره‌ای عمل می‌کنند؛ ستاد مبارزه با قاچاق کالا، گمرک، ستاد مبارزه با مواد مخدر و… که هر یک جداگانه باید به کرات پلمب یا فک پلمب کالا و کانتینر را انجام دهند در حالی که باید در هر بار ورود و خروج کالای ترانزیتی به کشور، فقط یک بار این اتفاق بیفتد و همه دستگاه‌های مربوطه در همان یک بار کالا را رؤیت کنند. این اتفاق، هم زمان سیر را کاهش می‌دهد و اعتماد صاحبان بار برای انتقال حجم بیشتری از کالا به خاک ایران را افزایش می‌دهد.
چرا بهره‌وری حمل ریلی مسافر پایین است؟
وی در خصوص ضعف بهره‌وری حمل ریلی مسافری گفت: یارانه‌ای که به سوخت ناوگان حمل جاده‌ای داده می‌شود، امکان رقابت را از بخش ریلی سلب کرده است؛ ضمن اینکه مشکل طولانی بودن زمان سفر با ریل را هم داریم که علت آن، طراحی شبکه ریلی کشور و احداث زیرساخت‌های آن بر اساس حمل بار بوده است نه مسافر.
ذاکری بیان کرد: در حوزه ناوگان با مشکلاتی روبه‌رو هستیم؛ راه آهن بخشی از کارهای اجرایی را هنوز به طور کامل واگذار نکرده و در اختیار دارد که از جمله آنها، اجاره لوکوموتیو به شرکت‌هاست؛ باید به سمت سبک سازی ساختار راه آهن در دولت سیزدهم حرکت کنیم؛ جذابیت کمی در حوزه حمل و نقل ریلی از نظر سرمایه گذاری وجود دارد که برای افزایش این جذابیت، لازم است قوانین خاصی در حوزه حمایت از صنعت ریلی وضع شود.
تمرکز آینده صنعت ریلی در ۵ کشور دنیا
یکی از مهم‌ترین پرسش‌هایی که برای هر صنعتی وجود دارد، وضعیت آینده آن صنعت است. صنعت حمل‌ونقل ریلی نیز به عنوان یکی از مهم‌ترین وسایل حمل‌ونقل در جهان، از این جمع مستثنی نیست. اگر به این مساله فکر کرده باشیم که راه‌آهن در آینده چه شکلی خواهد داشت، شاید بهتر باشد به کشورهایی نگاه کنیم که در این حوزه پیشتاز هستند. این موضوع نگرشی برای ما نسبت به آینده و وضعیت صنعت ریلی در جهان و تمرکز آن در کشورها ایجاد می‌کند. اغلب کشورهای جهان در حوزه ریلی تقریبا یکسان عمل می‌کنند اما در مواردی معدود، برخی کشورها یک گام جلوتر قرار دارند و آینده را نشان می‌دهند.
وقتی صحبت از کارآیی، سروقت رسیدن و عدم تاخیر، فناوری، تعداد مشتریان و رضایت از مشتری در میان باشد، ۵ کشور وجود دارند که پیشتاز و سرآمد کشورهای دیگر محسوب می‌شوند. صنعت ریلی این کشورها به اندازه‌ای خوب است که بررسی آنها همانند نگریستن به آینده است. گزارش «ریل‌وی اینوویشن» به بررسی این ۵ کشور مهم در صنعت ریلی می‌پردازد: هنگ‌کنگ، ژاپن، سنگاپور، سوئیس و اسپانیا.
 هنگ‌کنگ؛ سودآوری در عین ارائه خدمات مناسب
باید ببینید تا باور کنید سیستم حمل‌ونقل عمومی هنگ‌کنگ چقدر خوب عمل می‌کند. شرکت ام‌تی‌آر، به بهبود حمل‌ونقل ریلی دست زده است. این شرکت با برقراری هزینه‌های اندک برای مشتریان و فراهم آوردن تسهیلاتی برای خرید بلیت‌ها، توجه بسیار زیاد به نظافت و تمیزی و نشانه‌گذاری‌های مناسب، توانسته است چهره موفقی از خود نشان دهد. وای‌فای رایگان در تمام ۹۳ ایستگاه آن ارائه شده و دسترسی به ویلچر نیز در آن به خوبی موجود است. علاوه‌بر آن، شرکت ام‌تی‌آر هنگ‌کنگ، به شدت وقت‌شناس است و ۹/ ۹۹ درصد از قطارهای مترو آن سر وقت حرکت و در روز حدود ۴۵/ ۶ میلیون مسافر را منتقل می‌کنند. به‌رغم هزینه‌های اندک دریافتی از مشتریان، شرکت ام‌تی‌آر هنگ‌کنگ یکی از سودآورترین سیستم‌های مترویی در سراسر جهان محسوب می‌شود که نرخ بازگشت کرایه آن، یعنی بخشی از هزینه‌های عملیاتی که با کرایه‌های پرداخت شده از سوی مشتریان برآورده می‌شود، ۱۸۶ درصد است.
 ژاپن؛ پیشتاز در عرصه سرعت
راه‌آهن در ژاپن قابل اطمینان، بدون تاخیر و سریع است. با این حال چند دلیل وجود دارد که راه‌آهن ژاپن را در صدر بهترین راه‌آهن‌های جهان قرار می‌دهد. شبکه قطار پرسرعت شین‌کانزن در ژاپن سریع‌ترین شبکه ریلی در جهان است. این شبکه با استفاده از فناوری‌های پیشرفته در آوریل ۲۰۱۵ به رکورد سرعت ۶۰۳ کیلومتر در هر ساعت دست یافت. راه‌آهن ژاپن همچنین یکی از شلوغ‌ترین راه‌آهن‌ها در جهان نیز هست و حجم افرادی که این راه‌آهن منتقل می‌کند، بسیار زیاد است. ژاپن با داشتن بیش از ۲۷ هزار کیلومتر راه‌آهن در سراسر آن کشور، در فاصله ۲۰۱۴-۲۰۱۳ حدود ۳/ ۷ میلیارد مسافر را جابه‌جا کرده بود. در مقایسه با آن، با ۴۰ هزار کیلومتر راه‌آهن آلمان تنها ۲/ ۲ میلیارد مسافر را در سال منتقل می‌کند. ۴۶ مورد از ۵۰ ایستگاه شلوغ جهان در ژاپن قرار دارند و خط اصلی شین‌کانزن که شهرهای توکیو و اوزاکا را به هم متصل می‌کند، شلوغ‌ترین خط ریلی پرسرعت در جهان است. این پیشرفت در ژاپن با همکاری گروه راه‌آهن ژاپن شامل ۷ شرکت خصوصی که با یکدیگر کار می‌کنند تا خدماتی پیشتاز در جهان ارائه کنند، محقق شده است.
 سنگاپور؛ قدرت زیرساخت‌های ریلی
براساس گزارش‌های مجمع جهانی اقتصاد، سنگاپور یکی از کشورهای برتر جهان در حوزه زیرساخت است. بنابراین، جای شگفتی نیست که شرکت ام‌تی‌آر این کشور عملکردی بسیار خوب داشته باشد. این شرکت ۱۰۰ ایستگاه در سراسر این کشور دارد و روزانه ۶/ ۲ میلیون مسافر را جابه‌جا می‌کند. علاوه‌بر این، سنگاپور به‌دلیل پروژه‌های قابل توجه پرسرعتی که این کشور را به کوالالامپور در مالزی متصل می‌کند و با گذر از پل از تنگه جوهور می‌گذرد، معروف شده است.
 سوئیس؛ سبزترین راه‌آهن
سوئیس نیز در صنعت ریلی عملکردی فوق‌العاده دارد. بیش از ۹۹ درصد از شبکه ریلی این کشور الکتریکی شده و راه‌آهن آن را در میان سبزترین خطوط ریلی در جهان قرار داده است. سوئیس یکی از متراکم‌ترین شبکه‌های ریلی را نیز در جهان دارد. پوشش گسترده ریلی، به همراه یکپارچگی زیاد آن با سایر وسایل حمل‌ونقل، سوئیس را در میان بزرگ‌ترین کاربران ریلی در جهان قرار داده است. هر شهروند این کشور در سال به‌طور متوسط ۲۴۴۹ کیلومتر ریل استفاده می‌کند. جای شگفتی نیست که مجمع جهانی اقتصاد این کشور را در رتبه دوم جهان از نظر زیرساخت‌های ریلی پس از ژاپن قرار داده است. این کشور همچنین درصدد استفاده از قطارهای بدون راننده نیز هست و تبدیل به نخستین کشوری می‌شوند که از قطارهای بدون راننده در مسیرهای طولانی استفاده می‌کنند.
 اسپانیا
خطوط ریلی اسپانیا نیز از کیفیت بالایی برخوردارند. با این حال، این کشور از نظر قطارهای پرسرعت وضعیت ویژه‌ای دارد و با ۳۱۰۰ کیلومتر، طولانی‌ترین شبکه خطوط پرسرعت را در اروپا به خود اختصاص داده و در جهان نیز از این نظر دوم است. علاوه‌بر سرعت بالای ۳۰۰ کیلومتر، سر وقت بودن آنها نیز بسیار خوب است و ۹۹ درصد از خدمات آن به موقع می‌رسند. یکی از خطوط ریلی در اسپانیا نیز که مادرید را به بارسلون وصل می‌کند، ۶۰۰ کیلومتر در ساعت، سرعت دارد و مسافران آن، این مسیر را در مدت دو ساعت و نیم طی می‌کنند. حتی پروازهای ارزان‌قیمت نیز به اندازه کافی نتوانسته‌اند مسافران این مسیر را وسوسه کنند تا از خدمات راحت‌تر آن دست بکشند.