ازهم گسیختگی خانواده‌های ایرانی زیر سایه اقتصاد آشفته

   حجت ابوالقاسمی فرد - هرچند همسرآزاری پدیده ای است که از گذشته‌های دور در بین جوامع مختلف وجود داشته است، ولی در عصر حاضر، شوهرآزاری به جهت شکل گیری نهضت‌های فمینیستی و نفوذ و گسترش افکار صاحبنظران این جنبش در جوامع مختلف، به نظر می‎رسد که این معضل شیوع بیشتری پیدا کرده است. واژه همسر آزاری که در اذهان عموم به عنوان خشونت شوهر علیه زن بکار می‏رود، در تمام اعصار و جوامع وجود داشته است و با نهایت تأسف در جوامع امروز نیز علیرغم فضای به ظاهر طرفدار حقوق زنان رو به افزایش است.
  افزایش زنان مدعی«همسرآزاری روانی»
بر اساس آمار منتشره مرکز آمار ایران، ۹۶ درصد از مجموع ۸۰ هزار و ۱۸۷ مورد معاینه مدعیان همسرآزاری جسمی پزشکی قانونی طی سال ۹۹ به زنان مدعی همسرآزاری جسمی معطوف می شود و سهم مردان در این بین چهار درصد است.
بنا بر آمار منتشره از سوی مرکز آمار ایران، مجموع موارد معاینات مدعیان همسرآزاری جسمی در بهار، تابستان، پاییز و زمستان ۹۹ حاکی از آن است که طی سال گذشته تعداد ۸۰ هزار و ۱۸۷ مورد معاینه جسمانی در این خصوص توسط پزشکی قانونی انجام شده است که سهم زنان مدعی همسر آزاری جسمی از این معاینات ۷۷ هزار و ۹۶ مورد معاینه و سهم مردان مدعی همسرآزاری جسمی ۲۹۹۱ مورد معاینه بوده است.
در واقع زنان مدعی همسرآزاری جسمی، ۹۶ درصد و مردان مدعی همسرآزاری جسمی، چهار درصد از کل معاینات مربوط به مدعیان همسرآزاری جسمانی پزشکی قانونی طی سال ۹۹ را به خود اختصاص داده اند.
همچنین با توجه به آمار منتشره، در مجموع ۵۸۵ هزار و ۳۷۴ مورد معاینه مربوط به نزاع جسمانی طی سال گذشته در پزشکی قانونی انجام شده است که ۱۳.۶ درصد از این معاینات به مدعیان همسرآزاری جسمانی معطوف می‌شود.
به طور کلی اما اگرچه موارد معاینه نزاع جسمانی طی سال ۹۹ در قیاس با سال ۹۸ با تعداد ۵۸۲ هزار و ۵۶۷ مورد معاینه، روند افزایشی داشته است اما در عین حال موارد معاینات مربوط به مدعیان همسرآزاری جسمانی طی سال ۹۹ در قیاس با آمار سال ۹۸ (تعداد ۸۵ هزار و ۳۵۷ مورد معاینه) کاهش داشته است. این روند کاهشی هم در موارد معاینه زنان مدعی همسرآزاری جسمی و هم در موارد معاینه مردان مدعی همسرآزاری جسمی دیده می شود.
معاینات مربوط به نزاع و درگیری روانی نیز از ۹۹۹ مورد در سال ۹۸ با درصدی رشد به ۱۱۲۱ مورد معاینه در سال ۹۹ رسیده است. از این تعداد، ۱۸۲ مورد معاینه به معاینات مدعیان همسرآزاری روانی معطوف می شود که ۱۰ مورد از این ۱۸۲ مورد معاینه، برای مردان مدعی همسرآزاری روانی و ۱۷۲ مورد برای زنان مدعی همسرآزاری روانی انجام شده است.
در واقع ۹۴.۵ درصد از معاینات مدعیان همسرآزاری روانی پزشکی قانونی طی سال ۹۹ به زنان معطوف می شود و سهم زنان مدعی همسرآزاری روانی از معاینات انجام شده در این خصوص همانند همسرآزاری جسمی، بیشتر از مردان است.
این در حالی است که طی سال ۹۸ از ۱۵۲ مورد معاینه انجام شده بر روی مدعیان همسرآزاری روانی، ۴۹ مورد معاینه سهم مردان و ۱۰۳ مورد سهم زنان بوده است. به این ترتیب طی سال گذشته آمار مردان مدعی همسرآزاری روانی در قیاس با سال ۹۸ کاسته و آمار زنان مدعی همسرآزاری روانی افزایش یافته است.
به طور کلی ۱۶ درصد از تعداد کل معاینات مربوط به نزاع روانی طی سال ۹۹ نیز به مدعیان همسرآزاری روانی معطوف می‌شود.
مطابق با تعریف ارائه شده در این آمار، هرگونه سوءرفتار و آزار جسمی، جنسی، روانی و سهل انگاری که توسط شوهر نسبت به زن و یا برعکس انجام شود؛ مصداق «همسرآزاری» بر شمرده شده است.
همچنین موارد یاد شده مطابق با مجموع آمار فصل های بهار، تابستان، پاییز و زمستان ۹۹ مرکز آمار ایران استخراج شده و این در حالی است که هنوز آمار سالیانه (سال ۹۹) منتشر نشده و امکان اختلاف در مجموع آمار های فصلی با آمار سالیانه به دلیل اختلاف در تاریخ گزارش‌گیری و بعضا افزایش آماری که اکنون منتشر شده است، وجود دارد.
  همسرآزاری برای حاکمیت در زندگی مشترک‌
راضیه جلوانی، روانشناس و مشاور خانواده ، با بیان این که همسرآزاری برای حاکمیت و سلطه در زندگی مشترک به وقوع می‌پیوندد، می‌گوید: همسرآزاری از مظاهر خشونت زناشویی است و به شکل‌های بدرفتاری، جسمی، عاطفی و جنسی در زندگی زوجین اتفاق می‌افتد که معمولاً به منظور سلطه، اقتدار و تحکیم قدرت است.
وی می‌افزاید: در بسیاری از مقالات همسرآزاری مردان نسبت به زنان مورد بررسی قرار گرفته است و در موارد کمتری از همسرآزاری زنان نسبت به مردان صحبت می‌شود. در هر صورت فرد آزارگر با پرخاشگری و بدرفتاری منجر به آسیب جسمی و روانشناختی همسرش می‌شود. همسرآزاری در هر دو جنس پیامدهای ناخوشایندی برای اعضای خانواده دارد چنانچه در پژوهش‌ها آمده زنانی که مورد همسرآزاری قرار گرفته‌اند کاهش اعتماد به نفس و افسردگی و اضطراب بیشتری را تجربه کرده‌اند، مردانی هم که مورد همسرآزاری قرار گرفته‌اند در درجه اول اقتدار و احساس ارزشمندی خود را از دست می‌دهند و به دنبال آن توانایی تصمیم‌گیری آنها را تحت تأثیر قرار داده و منجر به افسردگی می‌شود.
  دلایل همسرآزاری چیست؟
این روانشناس ادامه می‌دهد: در بیشتر پژوهش‌ها آمده مردانی که شاهد کتک خوردن مادران خود بوده و یا خود مورد آزار جسمی خانواده قرار گرفته‌اند، در آینده بیشتر همسرآزاری می‌کنند همچنین سطح اقتصادی خانواده مبدا در همسرآزاری فرد نقش دارد. طبقات اقتصادی پایین بیشتر در معرض این آسیب قرار دارند به علاوه در پژوهشی دخالت خانواده همسر هم (در این پژوهش خانواده مرد مطرح بود) در همسرآزاری مؤثر بوده است.
وی تصریح می‌کند: در بسیاری مواقع این دخالت‌ها منجر به ایجاد تنش بین زوجین می‌شود و متأسفانه بسیاری از زوجین مهارت‌های ارتباطی و حل مسئله ضعیفی در مواجهه با چنین موقعیت‌هایی دارند بنابراین همین امر می‌تواند راه همسرآزاری را در زندگی زوجین باز کند همچنین اعتیاد نیز نقش مهمی دارد، فرد معتاد تنظیم هیجان ضعیفی دارد بنابراین زمان تجربه هیجان منفی مخصوصاً خشم رفتارهای خشونت‌آمیز انجام می‌دهد.
جلوانی با بیان این که عملکرد جنسی زوجین نیز در همسرآزاری نقش دارد، اظهار می‌کند: مشکلات جنسی می‌تواند همسرآزاری را تحت تأثیر قرار دهد تجربیات زوج درمانی حاکی است که کیفیت رابطه زناشویی می‌تواند موجب همسرآزاری شود در روابطی که احترام متقابل، همدلی، بخشش و گفت‌وگوی مؤثر کم شده است و زوجین حتی مکالمه‌های روزانه خود را با خشم و بر طبق الگوی برنده بازنده پیش می‌برند همسرآزاری اتفاق افتاده است بنابراین افراد همسرآزار از مهارت‌های ارتباطی و تنظیم هیجان پایینی برخوردارند و معمولاً نگرش تو خوب نیستی را مطرح می‌کنند.
  نقش تربیت خانوادگی در همسرآزاری
این مشاور خانواده اضافه می‌کند: همسرآزاری به دلایل گوناگونی رخ می‌دهد که ابتدایی‌ترین آن به دلیل تربیت و محیط خانوادگی زوجین است. هر چقدر آنها در معرض خشونت و بدرفتاری قرار گرفته باشند می‌تواند آنها را تبدیل به فرد آزارگر و یا حتی قربانی کند. عامل دیگر ضعف در مهارت‌های ارتباطی و تنظیم هیجان است که می‌تواند آزارگری در رابطه را به دنبال داشته باشد.
وی ادامه می‌دهد: بررسی اختلالات روانی و شخصیتی در این زمینه ضروری است، به عنوان مثال اختلالات شخصیتی که ویژگی اصلی آن بی‌نظمی هیجانی است همسرآزاری را به دنبال دارد. غیر از عوامل خانوادگی، فردی و روانشناختی عوامل اجتماعی و فرهنگی نیز در این زمینه دخالت دارند. متأسفانه در بعضی فرهنگ‌های جامعه ما سلطه‌گری و پرخاشگری در مردان امری طبیعی و لازم تلقی می‌شود و البته در جوامعی که در حال گذار از سنتی به مدرن هستند سردرگمی در تعریف نقش زنان آنها را به سمت رفتارهای سلطه‌گرانه و متعاقباً آزارگر سوق داده است. بنابراین ابتدا برای مقابله با این موضوع باید خانواده‌ها در زمینه آموزش تنظیم هیجانی و مهارت‌های ارتباطی به فرزندان آگاهی بدهند.
  کاهش همسرآزاری با مشاوره پیش از ازدواج
جلوانی خاطرنشان می‌کند: لازم است قبل از ازدواج با انجام مشاوره و بررسی وضعیت فرهنگی اجتماعی و شخصیتی و خانوادگی طرف مقابل سلامت ازدواج را تا حدودی پیش‌بینی کنیم. با توجه به این که معمولاً این پدیده خود را از دوران عقد نشان می‌دهد به محض مشاهده علائمی همچون پرخاشگری‌های شدید و بدرفتاری همراه با آسیب جسمی و عاطفی نسبت به همسر حتماً به زوج درمانگر مراجعه کنیم البته ممکن است زوجینی هم باشند که بعد از سال‌ها زندگی مشترک همسرآزاری را تجربه کنند که به احتمال قوی چنین افرادی باید ردپای آن را در کاهش کیفیت رابطه خود جستجو کنند.
این روانشناس تصریح می‌کند: دوران کودکی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است و والدین باید فرزند را در محیطی امن پرورش دهند و آموزش مهارت‌های زندگی کمک می‌کند افراد سازگارتری باشند همچنین قبل از ازدواج حتماً با متخصص مشورت کنند تا اختلالات و ناسازگاری‌های احتمالی مشخص شود و در نهایت در صورت بروز نشانه‌های پرخاشگری که منجر به آسیب روانی و جسمی می‌شود حتماً به متخصص مراجعه کنند و تحت درمان فردی قرار بگیرد.
  همسرآزاری ریشه در کودکی افراد دارد
پریسا شکوه‌زاده، مددکار اجتماعی در این باره می‌گوید: هر رابطه خوبی حاصل احترام متقابل است اگر یک نفر بیشترین فشار را تحمل کند جایی از کار اشتباه است، اکثر همسرآزاری‌ ها ریشه در کودکی فرد دارد که چگونه تربیت شده و با چه کمبودها و عقده‌هایی روبرو بوده است بنابراین بهترین راه برای مقابله با همسرآزاری مدد گرفتن از افراد کارآمد چون مشاور، روانشناس، مددکار اجتماعی و در صورت اختلال از روانپزشک است.
وی می‌افزاید: متأسفانه فرد همسرآزار، همسرش در کنار او احساس ناراحتی می‌کند و او این موضوع را فرصتی عالی برای کاهش احساسات و اعتماد به نفس فرد مقابل تلقی می‌کند و احساسات واقعی همسرش را بی‌اهمیت و خودخواهانه می‌داند فردی که همسرآزاری می‌کند اغلب اوقات طرف مقابل را مقصر می‌داند حتی اگر خودش مقصر باشد و موضوع را به گونه‌ای ماهرانه به سمت همسرش می‌چرخاند.
این مددکار اجتماعی تصریح می‌کند: این افراد سعی می‌کنند شریک زندگی خود را پایین بکشند، اگر اعتماد به نفس طرف مقابل به هر شکلی شکننده باشد آنها از هر راهی برای شکست بیشتر استفاده می‌کنند و سعی می‌کنند ضعف‌های همسرشان را بزرگ جلوه دهند و مشکلات خود را کوچک‌تر نشان دهند.
  شناسایی خود مهم‌ترین اصل زندگی
شکوه‌زاده اضافه می‌کند: بهترین راهکار برای برطرف شدن همسرآزاری این است که فرد خود را اصلاح کند و مهارت‌های زندگی را آموزش ببیند، زیرا یکی از اساسی‌ترین و مهم‌ترین اصول زندگی آشنایی با مهارت‌های زندگی است، اگر هر فرد خود را خوب بشناسد به راحتی می‌تواند تغییری عظیم در زندگی خود ایجاد کند و با عزت نفس و اعتماد به نفس بالاتری اهداف خود را دنبال کند و به اندازه‌ای قدرتمند شود که اجازه ندهد دیگران او را آزار دهند بنابراین توصیه می‌شود که آموزش مهارت‌های زندگی را جدی بگیرند و از کودکی والدین به کودکان آموزش‌های لازم را بیاموزند تا در بزرگسالی با مشکلاتی چون همسرآزاری روبه‌رو نشوند.
  تقاضای مجازات و جبران زیان‌های مادی و معنوی
در وضعیت همسر آزاری، کسی که آسیب‌دیده است طبق قوانین می‌تواند تقاضای مجازات کند. همچنین آسیب‌دیده می‌تواند علاوه بر تقاضای مجازات، جبران تمام ضرر و زیان‌های مادی و معنوی ناشی از جرم را از دادگاه درخواست کند. ماده ۱۴ قانون آیین دادرسی کیفری حق مطالبه جبران زیان مادی و معنوی را داده است.
در اینجا به مواردی از مجازات همسر آزاری که مشمول جرائم کیفری است بدون ذکر جزئیات اشاره می‌کنیم؛ اما برای تطبیق وضعیت یا پرونده خود بهترین کار مشاوره حقوقی با وکیل متخصص خانواده بنیاد وکلاست.
۱. توهین و فحاشی: حبس از ۱ ماه تا ۱ سال و تا ۷۴ ضربه شلاق؛ یکی از آن‌ها یا هر دو.
۲. نسبت اعمال خلاف عفت عمومی: نسبت دادان اعمالی که حد شرعی دارد، مانند زنا، اگر در دادگاه ثابت نشود جرم قذف شناخته می‌شود و مجازات آن ۸۰ ضربه شلاق است.
۳. صدمات بدنی که باعث سیاهی، کبودی یا جراحت بر بدن شود طبق قانون مجازات اسلامی، دیه یا ارش دارد.
۴. نقص عضو: اگر صدمات بدنی به‌صورت عمدی باشد و موجب شکستن یا نقص یا ازکارافتادگی عضو، مرض دائمی یا فقدان یا نقص یکی از حواس یا منافع آن یا از دست دادن عقل گردد، حسب مورد به قصاص یا دیه حکم داده می‌شود. گاهی هم جرم همسر آزاری جنبه عمومی پیدا می‌کند و حتی بدون شاکی خصوصی یا بخشش از سوی او، دادگاه می‌تواند به مجازات ۲ تا ۵ سال زندان رأی صادر کند.
۵. استفاده از چاقو و اسلحه: اگر مردی در نزاع با همسرش از اسلحه یا چاقو یا مانند آن استفاده کند حتی اگر به جراحت بدنی هم ختم نشود مجازاتش ۳ ماه تا ۱ سال زندان است.
۶. سقط‌جنین: اگر زدن یا آزار عمدی همسر حامله باعث سقط‌جنین او شود، حسب مورد علاوه بر پرداخت دیه یا قصاص، محکومیت حبس ۱ تا ۳ سال را دارد.
۷. طلاق از طرف مرد یا زن: در صورت آزار و بدرفتاری از سوی زن، شوهر می‌تواند تقاضای طلاق کند و بر اساس شرایط ضمن عقد که در عقدنامه‌های جدید این چند دهه درج‌شده است، زن نیز در شرایط عسر و حرج ناشی از همسر آزاری می‌تواند از حق وکالت در طلاق استفاده کند و به دادگاه تقاضای طلاق دهد.
۸. محل سکونت جدا به‌علاوه پرداخت نفقه: طبق ماده ۱۱۱۵ قانون مدنی درصورتی‌که با بودن زن و شوهر در یک‌منزل ترس از ضرر بدنی یا مالی یا شرافتی وجود داشته باشد، زن می‌تواند مسکن جدا درخواست کند و اگر این موضوع در دادگاه ثابت شود، دادگاه علاوه بر اینکه به بازگشت زن به منزل شوهر حکم نخواهد داد، تا زمانی که زن باید در محل جدا زندگی کند نفقه او هم به عهده شوهر خواهد بود.