پاپ و آیت الله علیه جنگ

 مینو مشفق - سفر پاپ فرانسیس در شرایطی انجام شد که جهان درگیر شیوع ویروس کرونا است و در این وضعیت تقریباً اغلب سفرهای دیپلماتیک نیز لغو شده و یا به شدت محدود شده است. این موضوع بر اهمیت سفر پاپ فرانسیس به عراق افزوده است.
بر اساس آمار، پیش از حمله داعش به عراق در سال ۲۰۱۴ نزدیک به یک و نیم میلیون مسیحی در عراق زندگی می‌کردند که امروز تنها چهارصد هزار نفر از این اقلیت در عراق باقی مانده اند. با گذشت نزدیک به هفت سال از این حمله، هنوز آثار آن در شهر موصل، بزرگترین مرکز زندگی مسیحیان عراق قابل رویت است.
پاپ فرانسیس گفته است: «مدت‌هاست در انتظار ملاقات با مردمی است که رنج فراوانی را تحمل کرده‌اند.»
پس از حمله داعش بسیاری از مسیحیان موصل کشته و بسیاری دیگر به شهر اربیل در اقلیم کردستان عراق گریختند - جایی که امروز میزبان یکی از بزرگترین جوامع مسیحیان عراق است.بشار وردا، اسقف اعظم کلیسای کاتولیک اربیل، دربا‌ره‌ی سفر پاپ فرانسیس به این شهر به ناسیونال کاتولیک ریپورتر گفت: «پاپ برای ملاقاتی رودررو با مسیحیان به اربیل می‌رود تا نشان دهد که به رنجی که دیده‌اند اهمیت می‌دهد». پیش از این نزار الخیرالله قائم مقام وزارت خارجه عراق در گفتگو با پایگاه خبری البغداد الیوم گفته بود: «سفر پاپ به عراق تاریخی خواهد بود و تاثیر چشمگیری بر حمایت از مسیحیان این کشور خواهد داشت».یک دیدار تاریخی
پاپ فرانسیس بعد از دیدار با مقامات سیاسی در بغداد به نجف سفر کرد تا به دیدار آیت الله سیستانی مهم ترین مرجع تقلید شیعیان در عراق برود. این دیدار که از مدت ها قبل برنامه ریزی شده و چشم ها را متوجه عراق کرده بود. این دیدار ظهر شنبه در پشت درهای بسته انجام گرفت و تنها تصاویری از آن متشر شد.با وجود اینکه این دیدار تاریخی در غیاب رسانه ها که از سراسر جهان به نجف آمده بودند شکل گرفت اما بیانیه هایی از دفتر آیت الله سیستانی و پاپ منتشر شد که جزییات این اتفاق را شرح داده اند:
  بررسی یک سفر تاریخی با دو دیدگاه
در بیانیه دفتر آیت الله سیستانی آمده است که ایشان در این دیدار بر نقش مرجعیت دینی در حفاظت از عراق در برابر تروریسم اشاره کرده و  تأکید کردند که شهروندان مسیحی نیز باید مانند دیگر عراقی‌ها در امنیت و صلح زندگی کنند. مرجع تقلید شیعیان عراق همچنین بر هماهنگی تلاش ها برای تحکیم ارزشهای هماهنگی، همزیستی مسالمت آمیز و همبستگی انسانی تأکید کرد. آیت الله سیستانی در طول جلسه به درد و رنج برخی ملت‌های منطقه در نتیجه جنگ، محاصره اقتصادی و کوچ اجباری اشاره و در مورد بی عدالتی، ستم، فقر و آزار و شکنجه ای که بسیاری از مردم در کشورهای مختلف رنج می برند صحبت کرد. آیت الله سیستانی همچنین بر تشویق طرف‌های مختلف و به ویژه قدرت‌های بزرگ به تقدم عقل در اقدامات مختلف تأکید کرد. ایشان همچنین بر نقشی که رهبران دینی باید برای پایان دادن به تراژدی‌ها در سطح جهان ایفا کنند اشاره کرد و به درد و رنج ملت مظلوم فلسطین در اراضی اشغالی پرداخت. دو طرف در این دیدار پیرامون چالشهای بزرگی که بشریت امروز با آن مواجه است و نقش ایمان به خداوند متعال و تعهد به ارزش‌های والای اخلاقی در غلبه بر آنها صحبت کردند. آیت الله سیستانی در این دیدار همچنین از قدرت‌های بزرگ خواست که زبان جنگ را کنار گذاشته و توجه‌شان را بر منافع شخصی خود علیه حقوق مردم برای زندگی آزادانه و با عزت متمرکز نکنند. ایشان در بخش دیگری از اظهاراتشان ضمن اشاره به جایگاه و تاریخ باشکوه عراق ابراز امیدواری کردند که عراق به زودی از مشکلات کنونی عبور کند. مرجع عالیقدر شیعیان در پایان از رهبر کاتولیک‌های جهان به دلیل سفر به نجف تشکر و قدردانی کرد.
وزیر اطلاع رسانی واتیکان هم اعلام کرد: گفتگوی بین ادیان مفهوم صلح در جهان را در خود جای داده است. دیدار پاپ با سیستانی بر اهمیت گسترش مفهوم صلح متمرکز بود. وی افزود: سفر پاپ به عراق برای ایجاد گفتگو بین ادیان، فرهنگ ها و مردم مهم است. واتیکان نیز بیانیه ای در خصوص این دیدار صادر کرد. در این بیانیه آمده است: پاپ فرانسیس صبح امروز در نجف اشرف با آیت الله العظمی سیستانی دیدار کرد. در ادامه بیانیه واتیکان آمده است: طی این دیدار که حدودا ۴۵ دقیقه به طول انجامید، پاپ فرانسیس بر اهمیت همکاری و دوستی بین فرقه های مذهبی تاکید کرد تا بتوان از طریق گسترش احترام متقابل و گفت وگو به نفع عراق و منطقه و همه بشریت کمک کرد. پاپ در این دیدار فرصتی یافت از آیت الله العظمی سیستانی به همراه جامعه شیعیان برای مقابله با خشونت و مشکلات بزرگی که طی سال های اخیر پیش آمده و در دفاع از ضعیف ترین مردم و آنانی که بیشترین ظلم و ستم را دیده اند، تشکر و قدردانی کند. پاپ فرانسیس همچنین بر مقدس بودن زندگی بشریت و اهمیت وحدت ملت عراق تاکید کرد. پاپ فرانسیس در دیدار با آیت الله العظمی سیستانی به درگاه خداوند برای آینده ای که صلح و برادری در خاک عراق، خاورمیانه و همه جهان حاکم باشد، دعا کرد.
  مقصد بعدی زادگاه حضرت ابراهیم
پاپ بعد از دیدار با ایت الله سیستانی راهی شهر اور شد. امنیت کاروان رهبرکاتولیک های جهان در هیاهو و ناامنی های عراق از سوی نیروهای امنیتی این کشور تامین می شود. اور زادگاه حضرت ابراهیم است و به همین جهت برا مسیحیان از اهمیت تاریخی برخوردار است. این نخستین بار در دهه های اخیر است که چشم جهانیان به شکوه و تاریخ عراق این گونه باز می شود.
این در حالیست که از سال ۲۰۰۰ تا کنون میلیون ها مسیحی عراق را ترک کرده اند و از نزدیک به سه میلیون مسیحی تنها فقط سیصد هزار نفر از آنها در این کشور باقی مانده اند و بقیه مجبور به ترک وطنشان شده اند. این اقلیت دینی در دوران داعش مورد حملات شدیدی قرار گرفته و در شهرهایی مانند موصل با شدیدترین جنایات رو به رو شدند. در سفر پاپ به شهر اور نماز مشترک بین ادیان به رهبری پاپ برگزار شد که نمادی از همراهی ادیان شمرده می شود.
پاپ فرانسیس در شهر تاریخی اور  طی مراسم نیایش مشترک تصریح کرد: تروریسم با حمله به عراق در واقع به بخشی از تاریخ هجوم آورد. خیلی از ایزدی‌ها جان باختند و با بسیاری از ایشان به خصوص کودکان بدرفتاری شد و مورد آزار و تعرض قرار گرفتند.
در مراسمی که واتیکان نام «نیایشی برای دختران و پسران حضرت ابراهیم(ع)» نهاده است، در جمع مسلمانان، مسیحیان، یهودیان، ایزدی‌ها و صابئین در مکان باستانی زیگورات(معبد) اور مراسم نیایش مشترک برگزار کرد. پاپ داستان حضرت ابراهیم(ع) و بعثت او از شهر اور را یادآور شد و گفت: آسمان به ما وحدت بخشیده است و این برادری ما را تقویت می‌کند. او تأکید کرد: ما نباید برادری خود را فراموش کنیم زیرا ما از سلاله ابراهیم هستیم. مجبور نیستیم جدا از دیگری کار کنیم. ما هستیم که باید زمین را بسازیم. برادری، ما را به زندگی انسانی سوق می‌دهد. نباید مقاصد نیک انسان را فراموش کنیم.  پاپ فرانسیس گفت: از اینجا که سرزمین پدر ما ابراهیم است، ایمان و توحید آغاز شد.
پاپ اعظم واتیکان تصریح کرد: ایمان ما را گرد هم می‌آورد، اما تروریسم و خشونت به دین تعلق ندارد. تروریسم از دین سوء استفاده می‌کند و ما هستیم که باید مانع از این شویم که از تروریسم به عنوان پوشش استفاده شود. وی افزود: تروریسم با حمله به عراق در واقع به بخشی از تاریخ هجوم آورد. خیلی از ایزدی‌ها جان باختند و با بسیاری از ایشان به خصوص کودکان بد رفتاری شد و مورد آزار قرار گرفتند. پاپ تصریح کرد: باید به آزادی ادیان احترام گذاشت. این یک حق اساسی است. مسلمانان و مسیحیان با یکدیگر برای تقویت ارکان صلح تلاش کردند. پاپ گفت: از اینجا که ما را یاد پدرمان ابراهیم می‌اندازد، راه حج را می‌بینیم. آمدن ما به این اماکن مقدس برای احیای آن است.
  سفر به موصل و قره قوش
توقفگاه بعدی رهبر کاتولیکهای جهان، موصل و سپس شهر مسیحی‌نشین «قره قوش» خواهد بود.
استان نینوا در شمال‌غرب عراق، مسکن اصلی مسیحیان عراق محسوب می‌شود. شهر موصل، مرکز این استان برای مدت سه سال تا ۲۰۱۷ میلادی در اشغال اسلامگرایان داعش بود.پاپ روز یکشنبه در این شهر به کلیسای التحیرا خواهد رفت که گرچه گفته می‌شود قدمت آن به قرن ۱۷ باز می‌گردد اما برخی از مورخان معتقدند که این کلیسا ۱۰۰۰ سال پیش ساخته شده است. درگیری‌های سال ۲۰۱۷ میلادی برای خلع سلاح اسلامگرایان افراطی در این شهر، باعث فرو ریختن سقف کلیسای بزرگ آن شده است؛ اما درهای سلطنتی و ورودی‌های جانبی ستون‌دار آن همچنان حفظ شده‌اند.سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی سازمان ملل متحد موسوم به «یونسکو» در حال حاضر مشغول مرمت این کلیسا و برخی دیگر از کلیساها و مساجد در بخش قدیمی شهر موصل است. پاپ در همان روز به شهر «قره قوش» نیز سفر خواهد کرد که در حدود ۳۰ کیلومتری جنوب موصل قرار دارد. این شهر که قدمت آن به پیش از میلاد مسیح برمی‌گردد، اکنون سکونتگاه مردمی عمدتا مسیحی است که به زبان «آرامی نو» صحبت می‌کنند.بخش زیادی از این شهر توسط اسلامگرایان داعش نابود شد و همچنان در این شهر به دلیل حضور چند گروه مسلح وابسته به دولت، تنش‌های زیادی دیده می‌شود.
  سفر به اربیل
شاید برای پاپ فرانسیس، شهر اربیل مرکز اقلیم کردستان عراق یکی از دلپذیرترین مراحل سفر باشد. او قرار است روز یکشنبه مراسم عشای ربانی را در فضای آزاد اربیل، در ورزشگاهی با حضور هزاران مومن برگزار کند. علاقمندان به شرکت در این مراسم دعا، پیش از این برای حضور در این ورزشگاه ثبت نام کرده‌اند.شهر اربیل که یکی از مهمترین سنگرهای کردهای عراق است، در جریان حملات داعش درهایش را به روی بسیاری از فراریان از داعش اعم از مسیحی‌ها، ایزدی‌ها و مسلمانان باز کرد.
شهر اربیل با قدمتی بیش از ۴ هزار سال، یکی از شهرهای مهم امپراطوری سومری‌ها و آشوری‌ها بوده است.قدمت ارگ باستانی این شهر که سازه‌ای مستحکم در بالای تپه‌ای در قلب اربیل است و قدمت آن به هزاره پنجم قبل از میلاد می‌رسد، در سال ۲۰۱۴ میلادی در فهرست میراث جهانی یونسکو قرار گرفت.
   دلایل سفر پاپ فرانسیس به عراق
به نظر می‌رسد یک دلیل سفر پاپ به عراق این است که پیش از این نیز رهبر کاتولیک‌های جهان به عراق دعوت شده بود، اما زمینه این سفر فراهم نشده بود.
روزنامه آمریکایی نیویورک تایمز در خصوص دلایل سفر فرانسیس به عراق نوشت: "چنین دیداری آرزوی چندین ساله پاپ بوده است. ژان پل دوم قصد داشت در سال 2000 از عراق بازدید کند که با افزایش تنش در منطقه این سفر لغو شد. بندیکت شانزدهم نیز دعوت شده بود اما به دلیل جنگ نتوانست این سفر را انجام دهد. رئیس جمهور عراق، برهم صالح، فرانسیس اول را در ژوئیه 2019 دعوت کرد و امید داشت این امر به بهبود کشور پس از سال‌ها کشمکش کمک کند. فرانسیس این دعوت را پذیرفت و به صراحت اعلام کرد که نمی‌خواهد مردم عراق، به ویژه جمعیت مسیحی رنج دیده این کشور را ناامید کند.”
عامل دوم انتخاب عراق برای سفر پاپ، جمعیت مسیحی این کشور است. تقریباً در سال‌های پایانی حکومت صدام، یک و نیم میلیون نفر از جمعیت عراق را مسیحیان تشکیل می‌دادند، اما این میزان به یک سوم در دو دهه اخیر کاهش یافته است.بنابراین، وجود جمعیت مسیحی در عراق و همچنین وضعیت نامناسب آنها که به خصوص در اثر خشونت‌ها رخ داده، از دلایل اصلی سفر پاپ به عراق است. پاپ فرانسیس در شهر بغداد از عراقی‌ها خواست تا برای اقلیت‌های مذهبی ارزش قائل شوند و با برادران مسیحی خود به عنوان «یک سرمایه ارزشمند» رفتار کنند.
«محمد مسجدجامعی» سفیر پیشین ایران در واتیکان و مراکش و پژوهشگر جهان عرب نیز گفت: "این اقدام پاپ موجب تقویت مسیحیان در عراق و منطقه خواهد شد.”عامل سوم این است که عراق یکی از مهم‌ترین کشورهای مسلمان در جهان است که اکثریت جمعیت آنرا شیعیان تشکیل می‌دهند. از سوی دیگر، عراق میزبان یکی از بزرگ‌ترین مراجع تشیع در جهان یعنی آیت‌الله سیستانی است که مورد حمایت همه شیعیان جهان قرار دارد. پاپ فرانسیس نیز یکی از بزرگ‌ترین رهبران دینی در جهان است. بنابراین، گفت وگوی بین رهبران مذهبی یکی از دلایل اصلی سفر پاپ به عراق است.  عامل چهارم در انتخاب عراق به عنوان مقصد سفر رهبر کاتولیک‌های جهان، موقعیت نابسامان اجتماعی کنونی این کشور است. عراق در دو دهه اخیر شاهد خشونت در اشکال مختلف از جمله خشونت علیه فرقه‌های مذهبی بود. سفر پاپ به عراق تاکیدی بر لزوم گفت وگو و پایان دادن به خشونت‌ها از جمله خشونت علیه فرقه‌های مذهبی در عراق بود، موضوعی که در دیدار پاپ با آیت‌الله سیستانی نیز مورد تاکید قرار گرفت. با توجه به این شرایط، می‌توان گفت سفر پاپ به عراق، سفری هدفمند بود که جایگاه مذهبی و البته شرایط نابسامان اجتماعی آنرا نشان می‌دهد و اهداف سیاسی خاصی در این سفر و دیدار دو رهبر مذهبی مسیحی و مسلمان وجود ندارد.