دور جدید دیپلماسی ایرانی

   امیر اشرف کلالی - دیروز  فواد حسین، وزیر خارجه عراق با اشاره به توافقات انجام شده میان مسئولین دو کشور برای تادیه بدهی عراق به ایران که به دلیل تحریم‌های خارجی به تعویق افتاده اظهار داشت: با تلاش مستمر حوزه های مالی و بانکی و دستگاه‌های اقتصادی ایران و عراق برخی از موانع مهم برداشته شده و بزودی بر اساس مدل مورد توافق دو کشور روند پرداخت بدهی‌ها آغاز می‌شود.
از سوی دیگر در چارچوب طرح آزادسازی دارایی های ایران که به گفته همتی رییس کل بانک مرکزی ایران از یک میلیارد دلار آغاز می شود کره جنوبی بخشی از وجوه مسدود شده ایران (۱۶.۲۵ میلیون دلار) را به عنوان حق عضویت تهران در سازمان ملل متحد پرداخت می کند.
با این حال گزارش های جدید حاکی از آن است که کره جنوبی و ایران علاوه بر این ۱۶ میلیون دلار، در مورد جزئیات انتقال بخش بزرگتری از وجوه بلوکه شده از طریق کانالی به نام «توافق نامه تجارت بشردوستانه سوئیس» نیز توافق کرده اند.
این کانال سوئیسی در فوریه سال ۲۰۲۰ به عنوان راهی برای صادرات لوازم بشردوستانه به ایران با تصویب دولت ترامپ ایجاد شد. بر اساس این طرح، کالاهای بشردوستانه مانند داروها و مواد غذایی با پرداخت تضمین شده توسط بانک های سوئیس در این کشور خریداری و به ایران صادر می شود. تا پیش از این، دولت ایران به دلیل کارشکنی های مستمر و متعدد دولت ترامپ، نگاه منفی به آن کانال داشت.
 رییس کل بانک مرکزی ایران روز چهارشنبه هفته گذشته در تازه ترین اظهارات خود در این مورد گفت: پولی که بانک مرکزی از کره جنوبی طلب دارد ۷ میلیارد دلار است، اما قرار شده که پرداخت‌ها حداقل با یک میلیارد دلار آغاز شود.
«عبدالناصر همتی» در حاشیه جلسه هیات دولت در جمع خبرنگاران درباره توافق ایران و کره جنوبی در زمینه انتقال منابع ارزی افزود: کره جنوبی خود خواستار مذاکره برای پرداخت شده است و راه را به آنها نشان داده‌ایم و دستور پرداخت صادر شده، بنابراین هر زمانی که بخواهند این پرداخت انجام می‌شود و چنانچه پرداخت عملیاتی نشود، پیگیری های لازم انجام خواهد گرفت.
همتی با بیان اینکه باید با توافق به جلو پیش برویم و ببینیم براساس توافق چگونه می توان اقدام مربوطه را با موفقیت به پایان رساند گفت:‌ مذاکرات گسترده با کشورهایی مانند عمان، ژاپن، عراق و کره جنوبی را آغاز کرده‌ایم، اکنون فضای بهتری حاکم شده و کارها بتدریج پیش خواهد رفت. رئیس کل بانک مرکزی و سفیر کره جنوبی در ایران هفته گذشته در جلسه‌ای که به درخواست سفارت کره جنوبی برگزار شد، در زمینه نحوه جابجایی و مصرف بخشی از منابع بانکی ایران در کره جنوبی توافق کردند. وزارت امور خارجه کره جنوبی یک روز بعد از این نشست با صدور بیانیه ای اعلام کرد: دارایی های بلوکه شده ایران در کره جنوبی پس از رایزنی با ایالات متحده آزاد خواهد شد.
یونهاپ گزارش کرده بود تهران سئول را تحت فشار قرار داده است تا حدود ۷ میلیارد دلار از دارایی های خود را که به دلیل تحریم های ایالات متحده در دو بانک کره جنوبی مسدود شده است، آزاد کند. سئول در حال مذاکره با واشنگتن در مورد راه های آزادسازی پول بدون نقض تحریم ها از جمله گسترش تجارت بشردوستانه با تهران است. اما وزارت امور خارجه کره جنوبی در همین راستا بدون ارائه جزئیات بیشتر از این پیشنهادها تایید کرد که کشورش در حال مذاکره با ایران در مورد روش های استفاده از دارایی های مسدود شده است و طرف ایرانی رضایت خود را نسبت به پیشنهادهایی که ارائه شده ابراز داشته است.
این وزارتخانه گفت: آزادسازی دارایی ها از طریق مشاوره با کشورهای مرتبط از جمله ایالات متحده انجام خواهد شد.
اما در این میان مقامات آمریکایی هم به این موضوع واکنش نشان دادند به طوری که «ند پرایس» سخنگوی وزارت خارجه آمریکا گفت: آمریکا و کره جنوبی درباره آزادسازی دارایی های ایران در سئول گفت و گو کرده اند. اگرچه هنوز هیچ پولی منتقل نشده است.
جدی شدن موضوع آزادسازی دارایی های ایران در سئول، بیانگر دور جدید دیپلماسی جمهوری اسلامی ایران در روابط خارجی است . ایران و کره جنوبی در طول تاریخ روابط دوستانه و خوبی با یکدیگر داشتند و روابط دو کشور هم همواره رو به رشد بوده است اما در سال های اخیر به دلیل تحریم های آمریکا و فشارهای دولت ترامپ بر دولت سئول، این روابط به دلیل مسدود شدن دارایی های ایران دچار چالش شده بود که امید است با حل این موضوع، روابط به سطح عادی برگردد.
  ۱۰۰ میلیارد دلار از دارایی‌های ایران در نقاط مختلف جهان
هفته گذشته پایگاه خبری آسیا تایمز در خبری با اشاره به دارایی‌های مسدود شده ایران در کره جنوبی نوشت حدود ۱۰۰ میلیارد دلار از دارایی‌های ایران در نقاط مختلف جهان به دلیل تحریم‌های آمریکا مسدود شده است. اعلام این مبلغ در حالی است که در ماه‌های گذشته مسئولان دولتی در ایران رقمی در حدود ۴۰ میلیارد دلار را برای اموال بلوکه شده ایران به سبب تحریم‌های آمریکا یا عدم پذیرش FATF در دیگر کشورها عنوان کرده‌اند و گفته‌اند مقداری از آنها نیز آزاد شده است. این عدم ارائه رقم دقیق پول‌های بلوکه شده و میزان پول‌های ازاد شده در حالی است که در رابطه با نام تمامی کشورهایی که نسبت به بلوکه کردن پول‌های ایران اقدام کرده‌اند نیز توضیح شفافی از سوی مسئولین داده نشده است .
  بیش از ۵ میلیارد دلار در کشور همسایه غربی گیر کرده است
به غیر از کره جنوبی اما دیگر کشوری که سهم قابل توجهی از پول‌های ایران در آنجا به سبب تحریم‌های آمریکا و ترس از آنها، بلوکه شده است، عراق است. در رابطه با این پول‌ها اوایل آذرماه بود که عبدالناصر همتی رئیس کل بانک مرکزی در سفری به عراق گفت بر سر این موضوع با طرف مقابل به توافقات خوبی رسیده که نتیجه آن بازگشت منابع مالی به صورت اسکناس و در قالب واردات از کشورهای دیگر خواهدبود. او پس از بازگشت از این سفر نیز با بیان اینکه یکی از اقدامات مهم ما مذاکره با کشورهایی بود که پول‌های ما در آنجا مسدود است به سفر خود به عراق اشاره کرد و گفت: «خوشبختانه سفر خوبی بود و امیدواریم بتوانیم از منابع خود که بیش از ۵ میلیارد دلار در این کشور است استفاده کنیم.»
از سوی دیگر و در رابطه با پول‌های ایران در عراق، یحیی آل اسحاق، رئیس اتاق مشترک بازرگانی ایران و عراق نیز بعد از بازگشت رئیس کل بانک مرکزی به این کشور، از دریافت بخشی از منابع بلوکه شده ایران در عراق توسط شرکت مپنا خبر داد و گفت: «عمده طلب ما از عراق متعلق به صادرات نفت و انرژی است که صادرکننده آن دولت بود.» وی با اشاره به سفر دکتر همتی به عراق اظهار کرد: «براساس توافق انجام شده بین دو کشور مقرر شد منابع مسدود شده ما که حدود ۵ میلیارد دلار است در قالب خرید کالا برگردانده شود اما بخشی از این منابع هم به صورت فیزیکی وارد کشور شده است.» این گفته‌ها در حالی بیان می‌شود که هنوز نه رقم دقیقی از آزاد شدن پول‌های ایران در عراق در دست است و نه پاسخ به این پرسش روشن است که چرا کماکان مسئولان عراق را یکی از بزرگترین مقاصدی می‌دانند که حجم قابل توجهی از پول‌های ایران در آن کشور گیر گرده است. جدای از این موضوع روایت‌ها نیز از میزان دقیق پول بلوکه شده ایران در عراق متفاوت است و همه بر سر مبلغ ۵ میلیارد دلار اتفاق نظر ندارند. پیمان مولوی دبیر انجمن اقتصاددانان ایران یکی از این افراد است که ارزش پول‌های بلوکه شده ایران در عراق را ۸ میلیارد دلار تخمین زده نه ۵ میلیارد دلار اعلام شده توسط نهادهای رسمی.
  ۲۰ میلیارد دلار در چین ؟
در حال برخی خبرها حاکی از وجود منابع مالی بلوکه شده ایران در چین است که حدود یک ماه قبل محمد جواد ظریف، وزارت امور خارجه گفت: «این مسئله اساساً غلط است و اصلاً پولی در چین بلوکه نیست. ما با چین مشکلاتمان را داریم و هیچ دو کشوری نیستند که در دنیا مشکل نداشته باشند. ما منافعی در چین داریم که اتفاقاً برای چرخش چرخ اقتصادی و برای استفاده از برخی اقلام مصرف می‌شود که این جدای از بلوکه شدن منابع در عراق و ژاپن و کره جنوبی است؛ موضوع چین متفاوت است.»
سخنان مشابهی نیز از سوی مجیدرضا حریری رئیس اتاق مشترک بازرگانی ایران و چین گفته شد و او حدود سه هفته قبل در این رابطه اظهار داشت: «ما منابع بلوکه شده‌ای در چین نداریم که مانند موارد مشابه درکره جنوبی و عراق نتوانیم وارد کشور کنیم.» وی تاکید کرد: «ما دو نوع پول در کشورهای مختلف دنیا داریم، بخشی که در عراق و کره جنوبی است منابع حاصل از فروش نفت و انرژی و کالاست که فعلاً امکان بازگشت آن به کشور وجود ندارد و برخی هم ذخائر ارزی ما در کشورهایی مانند چین است که به نوعی پشتوانه پولی مملکت است.»
تمام این سخنان در حالی است که تا پیش از آن بارها از مابع رسمی و غیر رسمی رسانه‌ها اظهاراتی را پوشش دادند که حکایت از بلوکه شدن ۲۰ میلیارد دلار ایران در چین بلوکه شده است.
  ایتالیا شریک قدیمی ایران در اروپا نیز حدود ۴ تا ۵ میلیارد بلوکه کرده
حدود کمتر از دو ماه پیش بود که احمد پور فلاح رییس اتاق بازرگانی ایران و ایتالیا در مورد پول‌های بلوکه شده ایران در ایتالیا گفت: «پول بلوکه شده ایران در ایتالیا به اندازه کشورهایی مثل چین، هند و عراق نیست ولی انتقال پول مقداری از محموله‌های آخر نفتی که به ایتالیا فروختیم امکان‌پذیر نبود، این رقم خیلی بالا نیست و فکر می‌کنم حداکثر ۴ تا ۵ میلیارد دلار باشد.» او همچنین نپیوستن ایران به FATF و نداشتن سیستم بانکی سوئیفت را یکی از عوامل اصلی گیر کردن این پول‌ها در ایتالیا دانست و گفت این موضوع زیان‌های سنگین  اقتصادی به ایران زده است. همچنین این گفته‌ها در حالی است که مسئولین رسمی کشور در این مدت هیچ اشاره‌ای به پول‌های بلوکه شده ایران در ایتالیا ندارند.
  پول‌هایی که ماقبل تحریم‌های اخیر گیر افتادند
این‌ها لیست کشورهایی هستند که بر اساس اطلاعات موجود پول‌های ایران را بعد از دور جدید تحریم‌های آمریکا و عمدتاً در قبال نفت و گازی که به آنجا صادر شده، بلوکه کرده‌اند اما برخی کشورهای دیگر نیز هستند که از سال‌های پیش به بهانه‌های گوناگون مبادرت به بلوکه کردن پول‌های ایران کرده‌اند.
ژاپن یکی از این کشورها است که در گذشته از خریداران نفتی ایران بود اما بعد از اعمال تحریم‌های قبل از برجام، از پرداخت بدهی خود خودداری می‌کرد. بعد از برجام و کاهش نسبی تحریم‌ها، ایران امید داشت بتواند بخشی از پول‌های بلوکه شده خود را باز پس بگیرد و روند رفع انسداد از چهار میلیارد و ۲۰۰ میلیون دلار از درآمدهای نفتی بلوکه شده ایران در ژاپن کلید خورد و بخشی از پول طی شش ماه و در هشت قسط به ایران بازگشت. روند ماجرا از بعد از خروج آمریکا از برجام تغییر پیدا کرد و از این پس ژاپن هم از پرداخت بدهی خود خودداری کرد. با این وصف، ژاپن همچنان می‌خواست روابط قدیمی خود را با ایران حفظ کند. سفر نخست وزیر ژاپن به ایران بعد از ۴۱ سال در خرداد ۹۸ اتفاق افتاد و نویدهایی را برای بازگرداندن بدهی ژاپن به ایران به میزان یک و نیم میلیارد دلار را زنده کرد اما هنوز هم خبری از بازگشت این پول‌ها نیست.
انگلستان از جمله یکی از این کشورها است و بابت یک قرارداد خرید تسلیحات که مربوط به پیش ازانقلاب می‌شود، دهه‌ها است که میان دو کشور نزاع حقوقی در جریان است. در طول حدود ۴۸ سالی که از این قرارداد تسلیحاتی گذشته نه تنها محموله تسلیحاتی مورد نظر که ایران پول آن را تمام و کمال پرداخت کرده، تحویل نشده بلکه در طول این مدت نه اصل پول بازگشته و نه سود هنگفتی که داشته است. در این زمینه ایران به دادگاه‌های بین المللی شکایت برده و درنهایت با رأی دادگاه، انگلیس پذیرفت که این بدهی را پرداخت کند. رقم بدهی انگلیس به ایران حدود۴۰۰ میلیون پوند برآورد شده است. با این همه اما هنوز خبری از این پول‌ها نیست.
امارات دیگر کشوری است که ایران در آنجا پول‌های و امول بلوکه شده‌ای دارد. دولت این کشور در تیرماه ۹۷ دارایی ۹۹ فرد و نهاد ایرانی را مسدود کرد و همچنین در خرداد سال گذشته بانک مرکزی امارات اعلام کرد به منظور رعایت قوانین مبارزه با پولشویی، فعالیت هفت صرافی را که عمده فعالیت آنها مرتبط با ایران بود، محدود می‌کند. با این وصف طی ماه‌های گذشته خبر آزادی ۷۰۰میلیون دلار از پول‌های بلوکه شده ایران از سوی امارات اعلام شد. راوی این خبر، اکبر ترکی نماینده مجلس ایران بود و ادامه داد که دفاتر مبادلات ارزی ایران پس از مدت طولانی تعطیلی در دبی بازگشایی شدند.