کودک همسری؛ گره کور قانون یا ناتوانی مجری قانون؟

  وحیده چراغی - کودکانی که باید خاطرات خوش دوران طفولیت خود را با همسالان و دوستان سپری کنند ناگهان به مرحله خانه داری و مادر شدن گام می‌گذارند گویا یک شبه رویاهای شیرین آنها برای همیشه به باد می‌رود.امروزه آسیب‌های اجتماعی در ابعاد مختلف زندگی انسان‌ها گسترش یافته و تهدیدات و چالش‌های جدی را پیش روی آنها قرار داده است.
کودک همسری به عنوان یکی از این آسیب‌ها است که به اعتقاد بسیاری از جامعه شناسان به دلیل فقر اقتصادی و فرهنگی، اعتیاد، موضوعات قومی و قبیله ای و مهاجرت شکل می‌گیرد.بسیاری از کارشناسان و روانشناسان معتقدند کودک همسری نوعی کودک آزاری است زیرا عوارضی که به سبب ازدواج زود هنگام و بارداری ناشی از آن بر کودک وارد می‌شود جبران ناپذیر است.
اگرچه در ماده ۴۵ قانون حمایت از خانواده، رعایت مصلحت کودکان در کلیه دادگاه‌ها و مراجع قضایی و کلیه مراکز مرتبط با کودکان تاکید شده و حتی مجازات ۶ ماه تا ۲ سال حبس برای والدینی که کودک زیر ۱۳ سال را به ازدواج درآورند دیده شده اما باز نمونه‌های بسیاری از وقوع کودک همسری در جامعه مشاهده می‌شود.
روز گذشته پس از آنکه دکتر محمداسماعیل اکبری کودک همسری را مزخرف خواند، معصومه ابتکار جواب او را داد. ماجرا را از اول پی می گیریم؛
  باید سعی کنیم زیر ۲۰سالگی خانم ها باردار شوند
دکتر محمداسماعیل اکبری گفت: اینها حرف‌های مفت است، به من که این‌همه مقالات علمی در سطح جهان دارم و در دنیا بیا بروی علمی دارم بگویند کودک‌همسری و از این مزخرفات. یعنی اگر قرار شد من به‌عنوان بیولوژیست توصیه به باروری کنم، باید بگویم زیر ۲۰ سالگی بارور شوید
دکترمحمداسماعیل اکبری مشاور وزیر بهداشت انتقاد از ازدواج کودکان یا کودک همسری را مزخرفات خواند و گفت: به محض اینکه آن نشانه‌ها [در کودک] پیدا شد ایشان شده خانم! اینها همه حرف مفت است؛ به منی که این‌همه بروبیای علمی در دنیا دارم بگویند کودک همسری و این مزخرفات!
مشاور وزیر بهداشت انتقاد از ازدواج کودکان یا کودک همسری را مزخرفات خواند و گفت: سطح جانشینی، ۳ کودک برای هر خانواده است.
محمداسماعیل اکبری مشاور وزیر بهداشت انتقاد از ازدواج کودکان یا کودک همسری را مزخرفات خواند و گفت: به محض اینکه آن نشانه‌ها [در کودک] پیدا شد ایشان شده خانم! اینها همه حرف مفت است؛ به منی که این‌همه بروبیای علمی در دنیا دارم بگویند کودک همسری و این مزخرفات! سطح جانشینی، ۳ کودک برای هر خانواده است.
محمداسماعیل اکبری، مشاور عالی وزیر بهداشت در برنامه تلویزیونی دست‌خط در جواب این سوال که گفته بودید زنان تا 54سالگی می‌توانند باردار شوند، گفت: «من نگفتم، ولی خداوند خلق کرده است؛ این دست من و شما نیست. از زمانی که تخمدان زن فعال می‌شود تا زمانی که تخمدان او فعال نیست، می‌تواند بارور شود.»
این‌طور نیست که در همه زنان از 10سالگی تا 54سالگی تخمدان‌های فعال دارند. یکی 12سالگی و دیگری 13سالگی می‌شود، به‌طوری که ایران قانون وضع کرد که 13سالگی مبنا باشد ولی روزه‌داری را 9سالگی تمام یعنی 10سالگی داریم و آن دختر را مکلف شرعی می‌دانیم، چون طبق عرف فیزیولوژی انسان آن‌طور است.
او افزود: «حالا کسی از مرجع خود مجوز می‌گیرد که این بچه کوچک است و 9سالگی توان ندارد. خدا او را این‌طور خلق کرده است. به محض اینکه این نشانه‌ها پیدا شد، این دخترخانم شده است.»
مشاور وزیر بهداشت ادامه داد: «اینها حرف‌های مفت است، به من که این‌همه مقالات علمی در سطح جهان دارم و در دنیا بیا بروی علمی دارم بگویند کودک‌همسری و از این مزخرفات. یک نکته‌ای را که پشتوانه علمی دارد، بیان می کنم. سطح استروژن که معنی زنیت و مسأله باروری است و ضمنا سطح استروژن هرچه بالاتر باشد، خطرآفرینی‌اش در سن زیر 30سالگی 30درصد بیشتر از سن زیر 20سالگی است. یعنی اگر قرار شد من به‌عنوان بیولوژیست توصیه به باروری کنم، باید بگویم زیر 20سالگی بارور شوید.»
  سوال ابتکار از موافقان کودک همسری
دیروزمعاون رئیس جمهوری در امور زنان و خانواده با تاکید بر اینکه به هیچ عنوان به دنبال تعیین سن ازدواج یا افزایش سن ازدواج به بالای ۱۸ سال نیستیم، در عین حال از موافقان کودک همسری پرسید آیا حاضرند دخترکان خود را به عقد و ازدواج مردان سن بالا درآورند؟
معصومه ابتکار ، با تاکید بر اینکه در فرهنگ ایرانی اسلامی موضوع ازدواج سالم یکی از مسایل مهم است که پیمایش های صورت گرفته از میزان تمایل خانواده های ایرانی به امر ازدواج، تایید کننده این موضوع است، افزود: چنانچه شاهدیم که شرایط کرونا و وضعیت کنونی هم مانع امر ازدواج نشده است.
وی ادامه داد: ازدواج در فرهنگ دینی هم بسیار مورد توجه قرار گرفته و آیات قرآن کریم تاکید بر این دارند که ازدواج در سن و شرایط مناسب باید صورت گیرد. ضمن اینکه در احادیث هم تاکید شده که دوره کودکی را از کودکان دریغ نکنید که یکی از روش های دریغ کردن دوره کودکی این است که آنها را زیر سن قانونی و کودکی وادار به ازدواج کنیم.
معاون رئیس جمهوری در امور زنان و خانواده درباره پیامدهای کودک همسری خاطرنشان کرد: از جمله پیامدهای  ازدواج در دوره ای که کودک به سن رشدی که قرآن کریم بر آن تاکید دارد نرسیده این است که هیچگونه اشراف و تشخیص نسبت به ازدواج ندارد، افزون بر اینکه از حقوق مدنی کافی همچون باز کردن حساب بانکی یا در راهروهای دادگاه به دنبال حق و حقوق خود رفتن برخوردار نیست. وی یادآور شد: وقتی رشد فیزیولوژی و جسمی دختر اتفاق نیافتاده باشد، آسیب های بسیار زیادی از لحاظ بهداشتی خواهد دید که مخاطر آمیز است.
ابتکار با بیان اینکه خوشبختانه در حال حاضر قانون حمایت از اطفال و نوجوانان در موضوع حقوق کودک راهگشا و کمک کننده است، تصریح کرد: مباحثی هم روی موضوع سن ازدواج مطرح شده و موضع گیری و نگاه و فتاوی بزرگان و مراجع عالیقدر بر آن بسیار قابل توجه است. از جمله آیت الله مکارم شیرازی به صراحت عقد کودک زیر ۱۳ سال را باطل اعلام کردند. همچنین رهبر معظم انقلاب به صراحت به موضوع کودک همسری واکنش نشان داده و فرموده اند که واداشتن دختران کم سن و سال به ازدواج، حرکتی در جهت تضعیف زن و نادیده گرفتن حقوق اوست و قانون باید با آن مقابله کند و زنان نیز با آگاهی، هوشیاری و رشد و معرفت خود در مقابل این گونه تعدیات بایستند.
به گفته وی، آنچه معاونت هم بر آن تاکید دارد ازدواج در سن قانونی ۱۳ سال به بالا و پیشگیری از ۳۰ هزار ازدواج زیر سن قانونی و کودک همسری در سال است؛ شاید عنوان شود رقم آنچنانی نیست اما معتقدیم یک مورد کودک همسری هم زیان بار و اشتباه است.   
  کودک همسری بازیچه سیاسی شده است
ابتکار با بیان اینکه سیاست ما، تشویق جوانان به امر ازدواج در سن مناسب است، اظهار داشت: پیشنهاد و تاکید ما ممنوع شدن ازدواج زیر ۱۳ سال است؛ به این معنا که تبصره و هر راه یا مسیری که مجوز ازدواج زیر ۱۳ سال را می دهد حذف شود.
معاون رئیس جمهوری با تاکید بر اینکه به هیچ عنوان به دنبال تعیین سن ازدواج یا افزایش سن ازدواج به بالای ۱۸ سال نیستیم، تصریح کرد: معتقدیم دختر اگر شرایط لازم برای ازدواج را داراست، این امر می تواند در سن بالای ۱۳ سال اتفاق بیافتد.
وی، از موضع گیری مخالفان که اقدامات پیشگیری از کودک همسری را امنیتی و سیاسی می کنند، گلایه کرد و توضیح داد: فقط باید به نگاه مخالفان خندید و تاسف خورد که یک معضل واقعی جامعه که باید مسئولانه در قبال آن موضع گیری شود به بازیچه سیاسی در دست یک عده ای برای کوبیدن عده ای دیگر تبدیل شده است.
معاون رییس جمهوری در امور زنان و خانواده رییس جمهوری تصریح کرد: باید از مخالفان این موضوع پرسید که آیا حاضر هستید دخترکان خود را به عقد و ازدواج مردان سن بالا درآورید؟ باید از این افراد پرسید چطور یک کودک زیر سن قانونی نمی تواند حساب بانکی، حق رای و گواهینامه داشته باشد اما برای امر مهم ازدواج توانایی دارد؟  
ابتکار با تاکید بر اینکه کودک همسری دغدغه علما و مراجع و بسیاری از صاحبنظران فرهنگی و اجتماعی است که باید همه برای پیشگیری از آن تلاش کنیم، افزود: وجدان عمومی جامعه هم اجازه به همچنین مطلبی نمی دهد. توجه و تاکید دولت هم این است که ازدواج بین ۱۳ تا ۱۵ زیر نظر خانواده و قاضی امکانپذیر باشد و ۱۳ به پایین به طور کلی متوقف شود.
  دولت حامی ازدواج خوب است
وی در پاسخ به اینکه افزایش وام ازدواج باعث افزایش معضل کودک همسری می شود یا نه توضیح داد: متاسفانه گاهی اوقات از وام ازدواج برای کودک همسری سوءاستفاده می کنند زیرا عموما در این خانواده ها بحث مالی مطرح است و ازدواج کودکان به خرید و فروش منتهی می شود.
معاون رئیس جمهوری با تاکید بر اینکه همواره تلاش می کنیم دختر بازمانده از تحصیل نداشته باشیم و دختران بتوانند از سن مدرسه دسترسی به مدرسه داشته باشند و ترک تحصیل اتفاق نیافتد، گفت: در کنار این امر، می کوشیم آگاهی لازم بین خانواده ها مبنی بر اینکه ازدواج در سن قانونی و سن درست خود خیلی امر مطلوب و پسندیده ای است را افزایش دهیم.
وی افزود: دولت حامی ازدواج است و برای ازدواج خوب دوره های آموزشی و مهارتی پیش بینی کرده است. برای تحکیم خانواده و تقویت آن هم سه سال است که دوره های تقویت مهارت های زندگی و ارتباطی در حال اجرا است چرا که معتقدیم یک رکن مهم جامعه ازدواج و خانواده سالم است.
ابتکار خاطرنشان کرد: تلاش شده همه شرایط برای ازدواج خوب مهیا شود از جمله وام ازدواج و مسکن برای خانه اولی ها که در بودجه ۱۴۰۰ هم توجه خوبی به آن شده است. ضمن اینکه فرافکنی ها و مباحث بی اساس نمی تواند وقت ما را برای پاسخگویی بگیرد و همواره به دنبال رسیدگی به امور جوانان مبتنی بر شئونات شرعی و دینی و با توجه به اقتضائات جامعه امروز هستیم.
  کودک بیوگی، مهم‌ترین معظل کودک همسری
باید بپذیریم فقر اقتصادی در وقوع کودک همسری تاثیر بسیار زیادی دارد. ازدواج کودکان در سنین پایین حتی اگر به طلاق هم منجر نشود، پدیده کودک بیوگی را در پی دارد که آسیب‌های آن دامنگیر جامعه می‌شود.کودکان بیوه شده که اغلب بدون هیچ سواد و مهارتی هستند در تامین معاش خود و فرزندان تن به هر کاری خواهند داد که به نوعی آسیب اجتماعی محسوب می‌شود.ین نوع افراد ناقل انواع بیماری‌ها جنسی و جسمی بوده و جامعه را در ۱۰ سال آینده دچار بحران شدیدی خواهند کرد.  باید شرایط زندگی را تسهیل کرد تا زوج‌ها به یک فرزند اکتفا نکنند چون در بسیاری از موارد مردان متاهل به سراغ زنان بسیار جوان برای ازدواج مجدد می‌روند.
پایین بودن سن ازدواج گاهی منجر به طلاق‌های عاطفی و روانی خواهد شد درحالیکه ازدواج‌های در سنین بالاتر پایدارتری بیشتری دارند.
  آثار حقوقی مترتب بر ازدواج کودکان زیر ۱۳ سال
مرضیه محبی فعال حقوق زنان ، با بیان اینکه مطابق با ماده ۱۰۴۱ قانون مدنی عقد نکاح دختر قبل از رسیدن به ۱۳ سال تمام شمسی و پسر قبل از رسیدن به ۱۵ سال شمسی، منوط است به اذن ولی به شرط رعایت مصلحت و بنابر تشخیص دادگاه صالح، اظهار کرد: بر اساس این ماده ولی قهری کودک تا قبل از سن ۱۳ سالگی می‌تواند با مراجعه به دادگاه، کسب اجازه از دادگاه و به شرط رعایت مصلحت کودک، او را عقد پسری در بیاورد هرچند این کودک کمتر از ۱۳ سال داشته باشد.
به گفته‌ این فعال حقوق زنان، با توجه به اینکه تمامی قوانین کشور متکی بر شرع است و در شرع امکان ازدواج کودک ۹ سال و حتی زیر ۹ سال وجود دارد، آثار حقوقی بر این ازدواج مترتب می‌شود و قانون نمی‌تواند ازدواج کودک زیر ۹ سال را نپذیرد.
وی گفت: بسیاری از خانواده‌های فرودست جامعه با اتکا بر این مسئله دختران خود را به عقد مردانی در می‌آورند و گاها دیده شده دختران خود را مورد معامله قرار می‌دهند.
  قانون حمایت از خانواده در این باره عملا رعایت نمی‌شود
محبی اظهار کرد: در قانون حمایت از خانواده آورده شده است که اگر فردی مقررات ماده ۱۰۴۱ قانون مدنی را رعایت نکند و دختر زیر ۱۳ سال را به عقد کسی دربیاورد قابل مجازات است اما مشکل اینجاست که شخصی برای شکایت کردن وجود ندارد، زیرا یک طرف این نکاح خانواده دختر هستند و دختری که از خود اراده و اهلیت و صلاحیت طرح دعوا را ندارد بنابراین عملا این قانون رعایت نمی‌شود.