کولبرانی که کرونا جانشان را نمی گیرد

  میترا یثربی - کولبر اصطلاحی است که توسط مردم محلی مناطق کردنشین به افرادی گفته می‌شوند که برای کسب درآمد زندگی خود به حمل اجناسی بین دو طرف خط مرزی مبادرت می‌ورزند. کولبران بیشتر در استان‌های آذربایجان غربی، کردستان، کرمانشاه و سیستان و بلوچستان مشغول به کار هستند. به نوشته ایسنا کولبران به خاطر بیکاری و از روی ناچاری و در قبال دستمزد ناچیز اقدام به عبور غیرقانونی از مرز و حمل و ورود کالای غیرقانونی خارجی می‌کنند. کولبران به خاطر نبود کار مناسب که درآمد آن برابر کولبری باشد به این کار روی آورده‌اند. درآمد هر کولبر ماهیانه به طور متوسطی ۳ میلیون تومان گزارش شده است. درآمد مهندس برق در شروع کار ۱/۲ میلیون تومان است.
کالای مورد نظر که بدون پرداخت عوارض طبق تعریف قانون قاچاق محسوب می‌شود بر روی پشت کولبران یا از طریق حمل با حیوان بارکش از مناطق صعب العبور مرزی به داخل شهرها و روستاهای مرزی انتقال داده می‌شود. بیشتر این اجناس تلویزیون، کولر، بخاری، سیگار، لاستیک خوردرو، پوشاک و منسوجات می‌باشد. کولبری در استان‌های مرزی بیشتر رواج دارد و جزو یکی از خطرناکترین کارها در ایران محسوب می‌شود. کولبران را هم جوانان و هم افراد میانسال تشکیل می‌دهند که فقط برای امرار معاش روزانه خود روی به این شغل خطرناک آورده‌اند. بازه سنی این کارگران مرزی بین ۱۳ الی ۶۰ سال می‌باشد. صدها نفر از کارگران کولبر جان خود را در مرزهای ایران از دست داده‌اند. بیشتر آن‌ها در حین گذر غیرقانونی از مرز بدون اخطار قبلی هدف تیراندازی نیروهای مرزی قرار می‌گیرند. بیشترین آمار کشته‌شدگان کولبر به شهرهای مریوان، سردشت، اشنویه، بانه، نوسود و کرمانشاه تعلق دارد.
* ریشه های کولبری
ریشه و عامل اصلی کولبری به نارسایی های اقتصادی و دشواری های امر اشتغال باز می گردد و به تعبیری می توان گفت هر آنچه توسعه نیافتگی و فقدان امکانات و ضعف های زیرساختی تشدید شود به همان میزان گرایش به مشاغل غیر قانونی و کاذب همچون کولبری افزایش می یابد.
عدم سودآوری مناسب در حوزه فعالیت های کشاورزی و زراعی،خشکسالی و...از دیگر عوامل موثر در شیوع و بروز این فعالیت غیر رسمی و ناخوشایند است.
برخی جامعه شناسان و کارشناسان مسائل اجتماعی،علاوه بر دغدغه ها و احتیاجات اقتصادی،موقعیت جغرافیایی را نیز عاملی موثر در کولبری عنوان می کنند،زیرا بطور طبیعی در مناطق مرزی تقاضا برای چنین فعالیت هایی پر رنگ می شود و قاعدتا افراد فعال دراین بافت جغرافیایی،مستعد قرار گرفتن در معرض چنین مشاغلی خواهند بود.
اکبر رشیدیان،جامعه شناس و آسیب شناس مسائل اجتماعی در گفتگو با خبرنگار گروه اجتماعی باشگاه خبرنگاران جوان،عنوان کرد:اساسا جذابیت و جاذبه چندانی در این نوع خاص از فعالیت وجود ندارد و طبق تحقیقات میدانی که بنده بطور شخصی در برخی مناطق مرزی انجام دادم به روشنی در یافتم که اغلب علاقه و انگیزه ای جز اجبار،ناچاری و استیصال برای کسب درآمد در چنین فعالیتی وجود ندارد.
وی افزود:واقعیت امر این است که سودهای کلان به جیب افراد قاچاقچی  می رود و از آن سو این کولبران هستند که با حداقل سود،به چنین فعالیت هایی مبادرت  می ورزند.
علیرغم مشقت های بسیاری که کولبران با آن مواجه هستند قاعدتا هر آنچه رونق و جابجایی و مراودات اقتصادی و کالاهای وارداتی و صادراتی با افزایش و رونق بیشتری همراه شود به همان میزان کسب درآمد کولبران نیز ارتقا می یابد.
یکی از اقداماتی که در دولت های گذشته در دستور کار قرار گرفت،به تعریف و پیش بینی مناطقی تحت عنوان آزاد برای تسهیل امر مراودات اقتصادی و اشتغالزایی در مناطق محروم مرزی معطوف می شد.
تحولات سالهای اخیر و غلبه پیدا کردن امر واردات بر صادرات به عاملی برای تعطیلی چنین مناطقی شد و به تبع آن کولبران نیز تحت تاثیر چنین وضعیتی با دشواری های بسیاری مواجه شدند.
* فعالیت 11 هزار خانوار در بخش کولبری کردستان
علیرضا آشناگر،معاون سیاسی،امنیتی استانداری کردستان با اشاره به 5 بازارچه موقت مرزی و فعالیت قریب به 60 هزار نفر در این حوزه در قالب کولبری عنوان کرد:در مجموع 11 هزار خانوار دارای دفترچه کولبری هستند که در چارچوب قانون قادر خواهند بود هفته ای دو نوبت وارد مرزها شوند و محصولاتی را به همراه خود وارد مرزهای کشور کنند.
* واکاوی کشته‌شدن 4 جوان در منطقه مرزی
در حالی کشته‌شدن 4 جوان در مرز ایران و عراق را فرمانده هنگ‌مرزی متجاوزان مرزی عنوان می‌کند که نظر نماینده مردم سردشت و پیرانشهر در مجلس و همچنین خانواده قربانیان چیز دیگری است؛ آنها قربانیان را کولبرانی معرفی می‌کنند که برای تهیه یک لقمه نان گام در این مسیر پرخطر گذاشته اند و به اشتباه هدف گلوله ماموران مرزی قرار گرفته اند.
به گزارش‌ ایلنا، صبح روز دوشنبه دهم شهریور ماه امسال 4 جوان در 5 کیلومتری مرز ایران و عراق در نتیجه شلیک نیروهای هنگ مرزی کشته شدند. فرمانده مرزبانی آذربایجان‌غربی درباره مرگ این افراد گفته بود که مرزبانان استان با متجاوزان مرزی در ارتفاعات صعب العبور و منطقه مرزی ممنوعه سردشت درگیر شده و سه تن از متجاوزان را زخمی کرده و پس از انتقال به بیمارستان به رغم تلاش پزشکان فوت کردند.
اما در مقابل نماینده سردشت و پیرانشهر و خانواده افراد کشته شده روایت دیگری دارند و آنها را نه تنها متجاوز مرزی نمی‌دانند بلکه کولبرانی معرفی می‌کنند که برای تامین مخارج زندگی خانواده شان در این مسیر کشته شدند.
* افراد کشته شده متجاوز مرزی نبودند
نماینده مردم سردشت و پیرانشهر در مجلس در این باره در گفت‌و گو با خبرنگار ایلنا، اظهار داشت: افرادی که در منطقه مرزی کشته شدند 4 نفر بودند؛ 3 نفر از سردشت و یک نفر از پیرانشهر. روز دوشنبه گذشته ساعت 6 صبح این افراد توسط نیروهای هنگ مرزی مورد هدف گلوله قرار گرفتند و پس از انتقال به بیمارستان بر اثر شدت جراحات وارده جان باختند و اجسادشان به خانواده های شان تحویل شد.
وی تاکید می‌کند این افراد متجاوز مرزی نبودند چرا که متجاوز مرزی شامل افرادی می شوند که اشرار، ضد انقلاب و یا مسلح باشند که از طریق مرز وارد کشور می شوند.
* بیکار شدن 7 هزار کولبر در سردشت و پیرانشهر
کمال حسین پور ادامه داد: این افراد از روی فقر و نداری و برای یک لقمه نان حلال می‌خواستند با کولبری به آن سوی مرز بروند چرا که در شهرستان سردشت متاسفانه شغلی برای جوانان منطقه وجود ندارد. در این شهرستان 3 بازارچه مرزی وجود داشت که یکی از آنها نیمه فعال و دو بازارچه نیز به طور کامل تعطیل شدند که بیش از 3 هزار کولبر در سردشت و 4 هزار کولبر در پیرانشهر که سال‌های سال در این مسیر کولبری می‌کردند، بیکار شدند و متاسفانه شغل جایگزینی هم برای شان در نظر گرفته نشده است در حالی که این مردم تنها راه امرار و معاش شان از همین کولبری تامین می شد.
وی گفت: این مردم بیکارند و نان شب ندارند. این 4 جوانی که کشته شدند برای تامین مایحتاج زندگی و هزینه تحصیل کودکان شان مجبور بودند کولبری کنند و حتی می‌دانستند که ممکن است مورد هدف گلوله قرار گیرند ولی از روی ناچاری و برای تامین مخارج خانواده شان تن به این مسیر پر خطر سپردند.
حسین پور ادامه داد: در 2 ماه گذشته در پیرانشهر و سردشت نزدیک به 15 کولبر کشته شدند. آن هم در معابر مرزی که قبلا تردد در آنها مجاز بود و شغل کولبری همیشه در این مناطق بوده و در مرز رفت و آمد می‌کردند ولی متاسفانه به تازگی بدون هیچ بهانه ای این مرزها را بسته اند.
مهاجرت بیش از 700 جوان سردشتی
نماینده مردم پیرانشهر و سردشت در مجلس افزود: امسال بر اساس آماری که اعلام شده بیش از 700 نفر از جوانان این 2 شهرستان به اروپا مهاجرت کرده اند چرا که هیچ شغلی برایشان وجود ندارد. متاسفانه 3 نفرشان در ترکیه فوت کردند. که یکی از آنها در آب غرق شد که سن هر سه نفرشان کمتر از 30 سال بود. مابقی هم یا در ترکیه ماندند و یا به اروپا مهاجرت کردند. روند مهاجرت جوانان نخبه به اروپا به حدی بالا رفته که ما هر روز شاهد افزایش این آمار هستیم.
حسین‌پور عنوان کرد: دولت قول داده بود که به وضعیت کولبران رسیدگی کند؛ آنها را بیمه کند و شرکت تعاونی برای‌شان ایجاد کند و اجازه وارد کردن 25 قلم کالا را به آنها بدهد اما متاسفانه هیچکدام از این قول ها عملی نشد.
* برای رئیس جمهور تذکر کتبی نوشتیم
وی گفت: دوشنبه هفته گذشته که خبر کشته شدن این جوانان را شنیدیم با نماینده مهاباد یک تذکر کتبی به رئیس‌جمهور نوشتیم و با وزیر کشور نیز در این باره مکاتبه کردیم و در مجلس نیز این موضوع را مورد بررسی قرار خواهیم داد. سال گذشته نیز طرحی در مجلس دهم ارائه شده بود برای ساماندهی معابر و کولبران که در مرکز پژوهش ها تایید شد که به نتیجه ای نرسید. این مورد را نیز پیگیری خواهیم کرد. حسین پور عنوان کرد: در کمیسیون امنیت ملی سعی خواهیم کرد فرمانده هنگ مرزی و شورای تامین را دعوت کنیم و بیشتر زوایای این حادثه بررسی شود تا دیگر اینگونه اتفاقات در مرز رخ ندهد و هر روز شاهد کشته‌شدن جوانان مان در مناطق مرزی نباشیم.
* از کولبری تا پیله‌وری، تجارت مرزی در ایران
زمانی که برای اولین بار در ایران قوانین مربوط به صادرات و واردات تصویب شد، با توجه به نیاز به تامین کالاهای مورد نیاز  و همچنین وجود هنجاری به نام خرید هدیه و سوغاتی از سوی مسافران، مرزنشینان کشور برای ورود مقدار محدود و معینی از کالا، از معافیت‌های گمرکی برخوردار شدند. دلیل این بود که آنها به خاطر برخی پیوندهای خانوادگی و قومی با ساکنان مرزنشین کشورهای همسایه، بیش از سایر شهروندان از مرز تردد و برای تامین برخی از نیازهای خود، کالاهایی را در دو سوی مرز جابجا می‌کردند.
معافیت‌های مصوب برای این گروه، به ویژه برای حمایت از طبقات محروم مرزنشین به تصویب رسید تا مرزنشینان بتوانند بدون پرداخت عوارض گمرکی، کالاها را با بهای نازل‌تری، جهت تامین معاش خود خریداری کنند. قوانین مربوط به این معافیت‌ها نیز به صورت مداوم و توسط دولت‌های مختلف، مورد تایید قرار گرفته، هرچند نوع کالای وارداتی مجاز توسط مرزنشینان و میزان آن، براساس سیاست‌های دولت‌ها، کتغیر است. داشته است.
مرزنشینان، در طی دهه‌های گذشته، همواره از معافیت‌هایی برای ورود برخی کالاها برخوردار بوده‌اند، اما میزان و نوع معافیت‌ها، براساس سیاست دولت‌ها، متغییر بوده است.
طبق قوانین کشور و در دوره‌های مختلف، مرزنشینان می‌توانستند کالاهای مورد نیاز خود و خانواده خود را که ورود آن به کشور آزاد بود را با رعایت قوانین و مقررات مشخص و تا سقف معین، بدون پرداخت گمرکات و برخی تشریفات آن، همچون ثبت سفارش به کشور وارد کنند. سقف و میزان واردات کالا توسط مرزنشینان، براساس «قانون مقررات صادرات و واردات» که هر از چندگاه یکبار اصلاح می‌گردد، تعیین می‌شود.
نکته قابل توجه آن است که  در طول زمان، بسیاری از مرزنشینان به این نتیجه رسیده‌اند که از نظر مالی، به سود آنان است کالاهایی را که براساس معافیت‌های گمرکی ویژه خود، وارد کشور می‌کنند را در بازار آزاد به فروش برسانند، زیرا که این کار برای آنان سود بیشتری به همراه خواهد داشت. از سوی دیگر نیز دولت‌ها  این نکته را دریافته‌اند  که وجود این معافیت‌های گمرکی و فروش کالای وارد شده توسط مرزنشینان، می‌تواند به افزایش درآمد آنان بیانجامد و باعث بهبود سطح زندگی این گروه از شهروندان شود. در نتیجه، در طی دهه‌های گذشته، ورود کالا توسط مرزنشینان و فروش آن‌ها در بازارهای اغلب محلی، رونق یافته‌اند و دولت‌ها نیز تلاش کرده‌اند تا با تداوم این معافیت‌ها به رونق بازار در مناطق مرزی کمک نمایند.  
در نتیجه معافیت‌های قانونی که ذکر آن به میان آمد، مرزنشینان، شرایط متفاوتی برای واردات کالا به کشور، نسبت به سایر شهروندان داشته‌اند. از همین رو در عرف عامیانه، اصطلاحاتی برای مرزنشینانی و کالایی که به کشور وارد می‌کنند، باب شده است. اگر کالایی توسط ملوانان مرزنشینو از طریق دریا به کشور وارد شود، به آن کالا، «ته لنجی» می‌گویند. در واقع ته لنجی، به کالایی گفته می‌شود که براساس سهمیه اختصاصی ملوانان ایرانی مجوز ورود به کشور پیدا می‌کند. همچنین قانون‌گذاران برای مرزنشینانی که به صورت قانونی و براساس معافیت‌های ویژه، کالایی را وارد کشور می‌کنند، عنوان «پیله‌ور» را برگزیده‌اند و برای ورود کالا توسط آنان، «پیله‌وری» گفته می‌شود. از آن رو که برخی از شهروندان مناطق مرزی نیز به صورت قانونی یا غیرقانونی، اقدام به انتقال سوخت تولید داخل، به خارج از کشور کرده و آن را به فروش می‌رسانند، کارشناسان، از واژه «سوخت‌بری» نیز به برای تعریف خروج نوع خاصی از کالا یعنی سوخت، به خارج از مرزهای کشور،به صورت قانونی یا غیرقانونی توسط مرزنشینان، یاد می‌کنند. همانطور که از این تعریف پیدا است، سوخت‌بری، شکلی از صادرات کالا است، در حالی که کولبری و پیله‌وری، بر نوعی از واردات کالا اطلاق می‌شود.