جامعه
نازنین خیام- سفر دکتر مسعود پزشکیان به قزاقستان و ترکمنستان نمادی از تداوم راهبرد همسایگی در سیاست خارجی ایران است؛ راهبردی که بر توسعه همکاریهای اقتصادی، تکمیل کریدورهای ترانزیتی، مقابله با مداخلهگریهای فرامنطقهای و شکلدهی به امنیت بومی مشترک در آسیای مرکزی و قفقاز استوار شده است. در حالی که موازنههای ژئوپلیتیکی منطقه آسیای مرکزی با تحولاتی چون تحرکات روز افزون واشنگتن در مناسبات این منطقه و پیوستن کشورهای آسیای مرکزی به برخی معاهدات و پیمانها، تحریمهای روسیه و «بازی بزرگ جدید» در آسیای مرکزی داغ است، سفر مسعود پزشکیان به آستانه به دعوت توکایف و دیدار دوجانبه با او و هیأت اقتصادی و چشم انداز امضای ۲۰ سند، عملگرایی تهران را در تقویت روابط با همسایگان هم مرز زمینی و دریایی خود اثبات میکند. این سفر علاوه بر اهداف تجاری و ترانزیتی که چشمانداز تقویت مناسبات اقتصادی تا ۱ میلیارد دلار را در خود جای داده مفاهمه استراتژیک تهران-آستانه را در برابر حواشی غربی اثبات کرده است. تحرکات دیپلماتیک اخیر ایران در شمال پیرامونی، نشاندهندۀ تداوم سیاست توسعه تعاملی با ۱۵ کشور همسایه و بهرهگیری از ظرفیت منطقهای برای همگرایی اقتصادی و سیاسی است. سفر رئیسجمهور به قزاقستان و ترکمنستان حلقه تازهای از همین راهبرد است و در امتداد رفتوآمدهای پرتعداد مقامات ایرانی به کشورهای همسایه ـ از سفر عراقچی به باکو تا رایزنیهای چندسطحی با روسیه، پاکستان، عمان و ترکیه ـ معنا مییابد. حضور رئیسجمهور در اجلاس صلح و اعتماد ترکمنستان نیز بستری برای ارائه روایت ایران از امنیت بومی و نقشآفرینی فعال تهران در ساخت نظم مبتنی بر همکاری منطقهای است؛ نظمی که از رقابت آسیبزا فاصله گرفته و بر اهرمهای مشترک چون ترانزیت، بازار انرژی و فرصتهای فناورانه تکیه میکند. اقتصاد کانون راهبرد همسایگی ایران است. ۹۲.۸ میلیون دلار توافق تجاری با قزاقستان در آغاز ۲۰۲۵ تنها نمونهای از جهتی است که روابط دو کشور بدان سمت حرکت میکند ـ مسیری متکی بر صادرات خدمات فنی و مهندسی، دانش بومی، پتروشیمی و اتصال به آبهای آزاد. قزاقستان تأمینکنندۀ غلات و مواد معدنی در آسیای مرکزی است و ایران مسیر امن و سریع برای خروج کالا به بازارهای جهانی محسوب میشود. ایجاد سازوکارهای مشترک گمرکی، تسهیل اسناد حملونقل و کاهش زمان ترخیص کالا از محورهای مهم گفتوگو در سفر پیشروست؛ مسائلی که در کنار نقشه راه ریلی و لجستیکی مشترک میتواند زمان رسیدن کالا از آسیای مرکزی به هند و خلیج فارس را بهطور چشمگیری کاهش دهد. در ترکمنستان نیز ظرفیت سه میلیارد دلاری روابط اقتصادی، با تکمیل کریدور قزاقستان–ترکمنستان–ایران و توسعه چابهار قابلیت تحقق کامل دارد و میتواند به سود هر دو طرف عمل کند. آسیای مرکزی و قفقاز همواره آماج رقابت قدرتهای خارجی بوده است. کریدور ترامپ، نفوذ امنیتی-اقتصادی رژیم صهیونیستی، طرح ابراهیم و تلاش ناتو برای حضور نظامی نمونههایی از مداخلاتیاند که با زبان تفرقه، تنشافروزی قومی و فشار امنیتی پیگیری میشوند. استمرار چنین روندی، امنیت منطقه را شکننده و همگرایی را پرهزینه میسازد. ایران با اتکا به ظرفیتهای دفاعی و اصول امنیت بومی، پاسخ خود را در همکاری با همسایگان و حذف واسطههای قدرتهای فرامنطقهای تعریف کرده است. سند راهبرد امنیت ملی آمریکا که نگاه تحقیرآمیز به اروپا را نیز آشکار کرد، یکبار دیگر نشان داد اتکا به واشنگتن قابل اتکاء نیست. از همین رو، گفتوگو و رفع سوءتفاهمات، نه گزینهای انتخابی بلکه ضرورتی فوری برای حفظ ثبات است. اجلاس «صلح و اعتماد» در عشقآباد میتواند نقطه عطفی در تعریف امنیت چندلایه و پایدار در منطقه باشد. تهران با حضور فعال و ارائه طرحهای همکاری حملونقل، انرژی، امنیت مرزی و گفتوگوی اقتصادی، میتواند دستورکار اجلاس را به سمت همبستگی منطقهای در برابر افراطگرایی، تروریسم و تحریمسازی خارجی هدایت کند. سفر پزشکیان استمرار همان دیپلماسی نتیجهمحور است که بُعد اقتصادی را با امنیت گره میزند و ظرفیت ایجاد بخشی از نظم نوین جهانی در برابر یکجانبهگرایی و هژمونیطلبی را فعال میسازد. در واقع این سفر بخشی از مسیر در حال تثبیت سیاست همسایگی ایران است؛ مسیری که اگر با پیوست رسانهای و پیگیری اجرایی همراه شود، میتواند ژئوپلیتیک منطقه را بازتعریف کند.