خیانت به علم، امنیت و مردم

 مصطفی قانع- رافائل گروسی دبیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در گفت‌وگویی هشدار داد جهان در وضعیتی قرار گرفته که خطر درگیری هسته‌ای دیگر صرفاً یک هشدار نظری نیست. او گفت بُعد هسته‌ای در روابط بین‌الملل به مرحله‌ای از تنش رسیده که احتمال بروز برخورد اتمی به‌طور واقعی وجود دارد.
گروسی با اشاره به اظهارات اخیر دونالد ترامپ درباره تمایل به ازسرگیری آزمایش‌های هسته‌ای ایالات متحده و اعلام متقابل روسیه مبنی بر آغاز آزمایش‌های مشابه، این تحولات را نشانه‌ای از بازگشت دوران خطرناک رقابت تسلیحاتی دانست. به گفته او، مجموعه این اقدامات چالشی جدی برای امنیت بین‌المللی و معاهده منع گسترش سلاح‌های اتمی مصوب ۱۹۶۸ ایجاد کرده است.
او یادآور شد که در دهه‌های گذشته تعداد کلاهک‌های هسته‌ای در جهان کاهش یافته بود، اما این روند در سال‌های اخیر متوقف و اکنون معکوس شده است. گروسی تأکید کرد فضای کنونی بیشتر به «جنگ بیانی و رقابت سیاسی خطرناک» شباهت دارد، اما تأثیر روانی و نظامی آن بر جنگ جاری روسیه و اوکراین انکارناپذیر است. مدیر آژانس در بخش دیگری از سخنان خود هشدار داد رفتار پنج کشور رسمی دارای سلاح اتمی (ایالات متحده، روسیه، چین، فرانسه و بریتانیا) و همچنین دولت‌های خارج از چارچوب حقوقی بین‌المللی نظیر هند، پاکستان، کره شمالی و اسرائیل، ممکن است سایر کشورها را به بازنگری در سیاست عدم اشاعه ترغیب کند.
گروسی گفت جامعه جهانی هنوز فرصت دارد از مسیرهای دیپلماتیک، ابزارهای نظارتی آژانس و نقش فعال سازمان ملل استفاده کند تا از تحقق بدترین سناریوی قرن یعنی درگیری اتمی جلوگیری شود.
افزایش تنش‌های بین‌المللی
کارشناسان کنترل تسلیحات هشدار می‌دهند که آزمایش هسته‌ای ترامپ نه‌تنها موجب افزایش تنش‌های بین‌المللی خواهد شد، بلکه می‌تواند میراث سه دهه‌ای توقف آزمایش‌های انفجاری را از میان ببرد و با آغاز دوران تازه‌ای از رقابت هسته‌ای، امنیت جهانی را دچار مخاطره کند.
در هفته‌های اخیر، موضوع بازگشت آزمایش‌های هسته‌ای به صدر اخبار جهانی بازگشته است؛ این موضوع پس از اظهارات «دونالد ترامپ» رئیس‌جمهور آمریکا، مبنی بر احتمال ازسرگیری آزمایش‌های انفجاری هسته‌ای، باعث ایجاد نگرانی در سطح بین‌المللی و منطقه ای شده است.
به نوشته تارنمای «هیل»، ترامپ در مصاحبه‌ای با برنامه تلویزیونی «۶۰ دقیقه» شبکه CBS اعلام کرد که آمریکا باید همانند دیگر قدرت‌های هسته‌ای، آزمایش‌های هسته‌ای خود را از سر بگیرد. وی به‌طور مشخص روسیه، چین، کره شمالی و پاکستان را به عنوان کشورهایی نام برد که به طور مخفیانه در حال انجام آزمایش‌های هسته‌ای زیرزمینی هستند و تاکید کرد که ایالات متحده نباید از آنها عقب بماند.
این اظهارات ترامپ با واکنش متناقض دیگر مقامات واشنگتن مواجه شد. «کریس رایت» وزیر انرژی، در گفت‌وگو با شبکه فاکس‌نیوز تأکید کرد که برنامه‌ای برای آزمایش انفجاری هسته‌ای وجود ندارد و آنچه در حال بررسی است، «آزمایش‌های غیربحرانی» (noncritical explosions) است، نه انفجار واقعی هسته‌ای.
این اختلاف در مواضع دو مقام ارشد دولت، پرسش‌هایی را درباره جهت‌گیری واقعی سیاست هسته‌ای آمریکا ایجاد کرده و افکار عمومی و تحلیلگران امنیتی را به بررسی پیامدهای احتمالی کشانده است.
واکنش‌ها در داخل ایالات متحده نیز متفاوت بود. «رابرت اوبراین» مشاور امنیت ملی ترامپ در دوره اول ریاست‌جمهوری، از ایده بازگشت به آزمایش‌ها حمایت کرد و نوشت که آمریکا برای حفظ برتری فنی و عددی خود باید آزمایش‌های واقعی سلاح‌های هسته‌ای را انجام دهد. به گفته وی، مدل‌سازی رایانه‌ای هرگز جایگزین آزمایش‌های واقعی نمی‌شود و واشنگتن برای اطمینان از قابلیت زرادخانه هسته‌ای خود، باید آزمایش‌های عملی انجام دهد.
در مقابل، کارشناسان کنترل تسلیحات و برخی مقام‌های نظامی هشدار داده‌اند که بازگشت به آزمایش‌های انفجاری می‌تواند زنجیره‌ای از آزمایش‌های هسته‌ای را در میان سایر قدرت‌های هسته‌ای آغاز کند و ثبات جهانی را به خطر اندازد. «داریل کیمبال» مدیر اجرایی انجمن کنترل تسلیحات، اظهار داشت: کشورهایی که تجربه کمتری در طراحی و آزمایش سلاح‌های هسته‌ای دارند، از این روند سود بیشتری خواهند برد تا ایالات متحده.
وی همچنین تأکید کرد که زرادخانه هسته‌ای آمریکا با فناوری‌های مدرن و برنامه‌های نگهداری دقیق، بدون نیاز به آزمایش‌های انفجاری قابل اعتماد باقی مانده است.
اظهارات ترامپ بلافاصله واکنش روسیه و چین را به دنبال داشت. «ولادیمیر پوتین»، رئیس‌جمهور روسیه، اعلام کرد که مسکو تنها در صورتی آزمایش‌های هسته‌ای خود را از سر خواهد گرفت که آمریکا چنین کند و از مقامات کشورش خواست، نیت واشنگتن را بررسی و سناریوهای احتمالی را آماده کنند.
چین نیز اظهارات ترامپ را رد کرد و از آمریکا خواست تا به جای تحریک رقابت تسلیحاتی، از تعهدات بین‌المللی خود در زمینه خلع سلاح و عدم اشاعه هسته‌ای حمایت کند. پاکستان نیز تأکید کرد که نخستین کشوری نخواهد بود که آزمایش‌های هسته‌ای خود را از سر می‌گیرد.
در نوادا چه خبر است؟
در داخل آمریکا، دموکرات‌های ایالت نوادا که محل اصلی آزمایش‌های هسته‌ای دوران جنگ سرد است، با ارسال نامه‌ای به دولت، نگرانی خود را از بازگشت آزمایش‌های هسته‌ای اعلام کردند و نوشتند «حتی تصور انفجار سلاح هسته‌ای در خاک آمریکا خیانت به علم، امنیت و مردم این کشور است.» کارشناسان پیش‌بینی می‌کنند که حتی اگر ترامپ بخواهد آزمایش‌ها را از سر بگیرد، فرآیند آماده‌سازی و اجرای آن به چند سال زمان نیاز خواهد داشت و شامل هزینه‌های فراوان، تجهیزات پیشرفته و مهندسان متخصص خواهد بود. همچنین کنگره و دولت ایالتی نوادا می‌توانند با اقدامات قانونی، مانع اجرای این برنامه شوند.
این اظهارات نشان می‌دهد که رقابت هسته‌ای جدیدی میان آمریکا و روسیه، و در سطح گسترده‌تر با چین و سایر قدرت‌های هسته‌ای، در حال شکل‌گیری است. کارشناسان هشدار می‌دهند که ازسرگیری آزمایش‌های هسته‌ای نه تنها می‌تواند تنش‌های جهانی را افزایش دهد، بلکه میراث بیش از سه دهه توقف آزمایش‌های انفجاری آمریکا را نیز تحت تأثیر قرار دهد.