شهرهای ناآباد

 پرهام مسعودی - توسعه چشمگیر شهرنشینی همراه با توسعه شهرها از نظر جمعیت و مساحت و به وجود آمدن كلان شهرها و مادرشهرها كه خود به صورت شهركشور جلب توجه می كنند باعث ایجاد بافت ها و تركیب های مختلف شهری و عوامل ارتباطی و اقتصادی پیچیده ای شده اند. هر چند كه در شهر نشینی واجد بسیاری از مزایای و عوام رفاهی گردیده‌اند اما خود مشكلات و معضلاتی را برای ساكنان شهرها دامن زده اند كه می شود آنها را به عنوان مشكلات شهرنشینی در عصر حاضر و ناشی از توسعه و رواج شهرنشینی مورد توجه قرار داد. یافتن شغل و رفاه از جمله مهم‌ترین عواملی است که جمعیت زیادی از مردم را به سمت زندگی شهری سوق می‌دهد. بیش از نیمی از جمعیت جهان در شهرها زندگی می‌کنند که چنین پیش‌بینی شده است که تا سال ۲۰۵۰ دو سوم مردم جهان در مناطق شهری سکونت پیدا کنند. باوجود این‌که ساکنان شهری از امکانات رفاهی و مزایای بسیاری، نسبت به روستانشینان، برخوردار هستند اما مشکلات زیادی نیز آن‌ها را تهدید می‌کند که از مهم‌ترین این مشکلات می‌توان به فقر و تخریب زیست‌محیطی اشاره کرد.
توسعه شهرنشینی و بزرگ شدن شهرها علاوه بر اینكه درجهت امنیت و رفاه شهروندان نقش داشته نارسایی های در زندگی شهروندان به خصوص از نظر اقتصادی و اجتماعی به وجود آورده اند كه در بسیاری از موارد این نارسایی ها به صورت مسئله حاد جلوه گر شده اند و همچنین باعث به خطر افتادن محیط زیست انسانی نیز شده اند.
شهرها با مشکلات متعددی از جمله مشکلات زیست‌محیطی مانند آلودگی محیط زیست؛ زیرساخت‌های فرسوده و مشکلات اجتماعی (فقر، جنایت و خشونت) روبرو هستند که نتیجه تراکم و ازدیاد جمعیت شهری است. از این رو چالش اصلی مدیران شهری این است که شهرها را برای شهروندان قابل زندگی و برای سرمایه‌گذاران از لحاظ اقتصادی جذاب کنند. از این رو ایجاد تعادل بین توسعه اجتماعی و اقتصادی به‌منظور جذب سرمایه‌گذاران، ایجاد نیروی کار مناسب و شغل و ارتقا کیفیت زندگی (زیرساخت‌ها، مسکن، خدمات و غیره) در رأس امور قرار می‌گیرد. از طرف دیگر در ارتباط با ابعاد معنوی و اخلاقی در شهر، نظریه اخلاق جهانی مطرح شده است. هرچند مفهوم اخلاق جهانی به‌طور عام مطرح است اما در پژوهش‌های شهری بیشتر به نقش معنویت و اخلاق در معماری، طراحی شهری و محیط‌های ساخته شده، پرداخته شده است و نقش این مفهوم در مدیریت شهری مغفول مانده است. هدف این پژوهش یافتن چالش‌های مدیریت شهری در جهان است.
در ایران تحول شهرنشینی بسیار شتابان و سریع بوده است. بر اساس آمارها، اکنون نزدیک به ۷۴ درصد از جمعیت کشور در مناطق شهری و تنها ۲۶ درصد در مناطق روستایی کشور زندگی میکنند. رشد فزاینده شهر نشینی بسیاری از مدیران و برنامه ریزان را بر آن داشته که بدون نفی این پدیده برای مدیریت آن اقدام کنند چرا که این مساله بر مشکلات شهرها دامن زده است، بسیاری از مدیران شهری در ایران و همه دنیا با مشکلات مشترکی از جمله افزایش ترافیک، تخریب محیط زیست، انواع آسیب های اجتماعی، بهره برداری بیش از حد از زیرساختهای شهری و چالش در ارائه خدمات شهری از جمله تأمین برق، آب، امکانات بهداشتی و مدیریت پسماند روبرو هستند. به گفته تحلیلگران، این رشد روز افزون شهرنشینی اگرچه در یک دوره ای مفید بود و باعث ورود نیروی کار به شهرها و توسعه آنجا شد اما به مرور زمان این مهاجرتها به صورت افسارگسیخته افزایش پیدا کردند و آسیب هایی در مبدا و مقصد به بار آورند که از مهمترین و چشمگیرترین آنها باید به حاشیه نشینی و معضل های همراه با آن مانند اعتیاد، بزهکاری در مقصد و سالخوردگی و زنانه شدن نیروی کار کشاورزی و تخلیه روستاها در مبدا اشاره کرد.
شهر به‌عنوان یک پدیده بسیار پیچیده، در عین حال زنده و پویا است. ابعاد توسعه شهری با حوزه­‌های مختلف دانش بشری در تعامل دوسویه قرار دارد. در کشور ما، اما هنوز این مهم به درستی درک نشده و این امر مشکلات زیادی را در نظام شهر و شهرنشینی کشور به وجود آورده است.مقوله توسعه شهری در ایران به دلایل مختلفی قابل تحلیل و بررسی است، در این راستا تحقیق و بررسی چالش‌های توسعه شهری می­‌تواند به صورت یک کلیت منسجم موضوع بسیار جالبی برای تشریح باشد. آنچه تاکنون در توسعه شهری ایران اهمیت بالایی داشته است، جنبه‌های سودآوری رشد شهری بوده که تنها سبب رشد کمی شهرها شده و جنبه‌های کیفی (ابعاد اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و حقوقی) آن به فراموشی سپرده شده است.