آغاز عصر خدمات ماهواره‌ای

 رییس پژوهشکده فضایی ایران با تاکید بر اینکه تغییرات در اهداف صنعت فضایی ایران شروع شده که منجر به آغاز عصر خدمات ماهواره ای خواهد شد، گفت: ناهید ۲ با ماهواره بر داخلی تا پایان آذرماه و مجموعه ماهواره های پژوهش تا پایان سال آینده پرتاب خواهند شد.
وحید یزدانیان اظهار داشت: در سال‌های اخیر دستاوردهای متعددی در حوزه فضایی کشور حاصل شده و ایران به‌طور مستمر در حال ارتقای جایگاه خود در عرصه جهانی است. در حوزه تخصصی خودم، می‌خواهم به یک دستاورد مهم فرهنگی اشاره کنم که در چند ماه اخیر و به‌ویژه در یک سال گذشته حاصل شده است؛ نکته‌ای که آقای هاشمی وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات نیز به آن اشاره داشتند، اینکه ما از مفهوم «پرتاب برای پرتاب» در دولت چهاردهم عبور کرده و به سمت مفهوم «پرتاب برای ارائه سرویس و خدمت» حرکت کرده‌ایم.
وی ادامه داد: طراحی‌های ما، ساخت ماهواره‌ها، پرتاب‌ها و تمامی اقدامات در این سرفصل‌ها نهایتاً با هدف بهره‌برداری برای ارائه خدمت به مردم صورت می‌گیرد. جا انداختن این مفهوم از نظر فرهنگی بسیار دشوار بود و نیازمند بازنگری در طراحی‌هایمان بود که زمان زیادی نیز صرف آن شد. این اتفاق افتاده و اکنون تمام فعالیت‌های فضایی کشور به سمت ارائه خدمت و سرویس به مردم جهت‌گیری شده است.
رییس پژوهشگاه فضایی با بیان اینکه این رویکرد، واقعاً یک دستاورد بزرگ فرهنگی برای کشور بوده است، خاطر نشان کرد: رسانه‌های مختلف نیز به‌ویژه در این هفته جهانی فضا، درباره کاربردهای صنعت فضایی در صنایع مختلف، نقش آن در توسعه عمومی کشور، به سازی زیرساخت‌ها و حتی صنایعی که شاید به ذهن انسان نرسد، مانند کشاورزی، منابع آب، اکتشاف معادن و مدیریت بحران صحبت می‌کنند. این توجه، حاصل همان تغییر رویکرد و پارادایم شیفتی است که اتفاق افتاده است.
موفقیت در اولین تماس تلفن ماهواره ای
 و ارسال و دریافت پیام از ماهواره ناهید
وی با بیان اینکه نزدیک‌ترین دستاورد ما به هفته جهانی فضا، موضوع ماهواره‌ی ناهید ۲ بود، اظهار داشت: ناهید ۲ به‌عنوان اولین ماهواره ارتباطی کشور، به‌طور ۱۰۰ درصد در داخل کشور ساخته و پرتاب شده است. این ماهواره ارتباطی، گامی مهم برای رسیدن به مدار ژئو (۳۶۰۰۰ کیلومتر) و تست پلتفرم ما بود.
یزدانیان با اشاره به اینکه پلتفرم ماهواره ناهید ۲ به‌خوبی تست شده و پرتاب آن موفقیت‌آمیز بوده است، افزود: در همان روز اول، پس از پرتاب، با موفقیت در مدار ۵۰۰ کیلومتری قرار گرفت. بلافاصله در گذرهایی که ما رصد می‌کردیم، از جمله گذر ظهر روز پرتاب (حدوداً بیش از دو ماه پیش)، داده‌های تلمتری دریافت شد و ارتباط خوبی با ماهواره برقرار شد. ماهواره موقعیت خود را مرتباً آپدیت می‌کرد و گزارش می‌داد.
وی با بیان اینکه موضوع بعدی درباره ماهواره ناهید، کاهش سرعت ماهواره بود، اظهار داشت: این موضوع از این جهت اهمیت دارد که تجمیع زیرسیستم‌های ماهواره، هم ساخت و هم حجم آن، توسط خودمان در پژوهشگاه فضایی ایران انجام شده است. بنابراین، وقتی می‌گوییم موقعیت خود را تشخیص می‌داد، یعنی سنسورها و مجموعه سنسورهایی که خودمان ساخته‌ایم، عملکرد صحیحی داشته‌اند.
رییس پژوهشکده فضایی با اشاره به اینکه ماهواره با سرعت بسیار بالایی در حال چرخش بود و نیازمند کاهش سرعت بودیم،که این کار نیز با موفقیت انجام شد، خاطرنشان کرد: موضوع بعدی، فرایند S&F بود؛ (سیو اند فوروارد) ماهواره در اصطلاح تبادل متن را توانستیم با موفقیت انجام دهیم؛ از دو ایستگاه زمینی مختلف، در یک ایستگاه زمینی متنی را به ماهواره ارسال کردیم و در ایستگاه دیگر آن را دریافت کردیم تا بررسی کنیم آیا تبادل داده با موفقیت انجام می‌شود یا خیر.
وی ادامه داد: این تبادل داده با موفقیت انجام شد که خود یک دستاورد بزرگ محسوب می‌شود. به عبارت دیگر، بر بستر ماهواره بومی خودمان، امکان تبادل داده وجود دارد.
یزدانیان با بیان اینکه سپس به سراغ تست باند KU رفتیم، خاطر نشان کرد: اهمیت این باند برای ما در این است که بتوانیم از آن برای رله تلفنی و ارتباطات ماهواره‌ای استفاده کنیم. برای استفاده از باند KU، باید سرعت را کاهش دهیم تا کیفیت ارتباط حفظ شود. این کاهش سرعت نیز با موفقیت انجام شد. پس از آن، رله تلفنی به‌صورت آزمایشی برقرار شد.
وی افزود: البته در مرحله نخست، نویزهایی وجود داشت که طبیعی است، اما همین ارتباط تلفنی نیز، یک خبر داغ و مهم برای ما بود. برای نخستین بار، تماس تلفنی از ایستگاه زمینی با ماهواره‌ی ناهید ۲ برقرار شد و پاسخ آن نیز دریافت شد. این گام مؤثری است و ما به دنبال ارتقای کیفیت این ارتباط هستیم. همچنین، تعداد ارتباطاتی که باید برقرار شود، ۱۶ مورد است که ماهواره قابلیت پشتیبانی از آن را دارد.
تاپایان آذرماه نمونه های دوم ناهید ۲ و پارس ۱ را پرتاب می کنیم
یزدانیان با بیان اینکه ناهید ۲ یک دستاورد مهم برای صنعت فضایی بود، تصریح کرد: امیدواریم نمونه دوم این ماهواره یعنی ناهید ۳ نیز به زودی آماده شود. ما از هر ماهواره معمولاً چند نمونه می‌سازیم که امری طبیعی در صنعت ماهواره‌سازی است. یک نمونه را با سایوز پرتاب کردیم و نمونه‌ی دوم ناهید ۲ که از همان پلتفرم استفاده می‌کند تا پایان آذرماه آماده‌ پرتاب خواهد بود. البته این موضوع به عوامل متعددی مانند شرایط جوی و محیطی بستگی دارد، اما هدف ما این است که تا پایان آذرماه، با ماهواره‌بر بومی، نمونه دوم ناهید ۲ را مجدداً پرتاب کنیم.
وی با اشاره به اینکه اگر بخواهیم منظومه‌ ماهواره‌ای داشته باشیم، باید چندین ماهواره‌ی ناهید ۲ را در اختیار داشته باشیم تا این منظومه شکل گیرد، خاطر نشان کرد: خبر دیگر اینکه سری ماهواره‌های ناهید، ماهواره‌های ارتباطی هستند. ماهواره‌ی پارس نیز، نمونه‌ دوم ماهواره‌ پارس ۱، تجمیع شده و مراحل تأیید را گذرانده است. این ماهواره نیز سنجشی است و پرتاب آن در دستور کار است و امیدواریم تا پایان آذر یا حداکثر در دی‌ماه، پرتاب شود.
ماهواره «پارس ۳» و مجموعه ماهواره های «پژوهش»
جدیدترین دستاوردهای فضایی است
رییس پژوهشگاه فضایی در مورد اقدامات درخصوص پروژه های در دست اقدام نیز اظهار داشت: ما با سازمان فضایی ایران توافقات خوبی داشته‌ایم. سازمان فضایی ایران نقش رگولاتور و پدرانه در صنعت فضایی کشور دارد و ما به‌عنوان مجری اصلی این صنعت، دو پیشنهاد به این سازمان ارائه کرده‌ایم که جمع‌بندی آنها تقریباً نهایی شده است.
وی اظهار داشت: ماهواره ناهید ۳ پروژه ای است که در دست انجام است و این ماهواره نسخه ارتقاء یافته ناهید ۲ است و پلتفرم آن به‌گونه‌ای طراحی خواهد شد که بتواند در مدار ژئو قرار گیرد. این یک ماهواره ارتباطی خواهد بود. یزدانیان گفت: ماهواره پارس ۳ نیز از سری ماهواره‌های سنجشی است. با توجه به اینکه ماهواره خیام با قدرت تفکیک یک متر توسط روس‌ها برای ما ساخته و پرتاب شده، اکنون باید خودمان به این دانش دست پیدا کنیم و از ماهواره‌های با قدرت تفکیک ۵، ۱۰ و ۱۵ متر عبور کنیم. فشار اصلی این پروژه بر پژوهشگاه فضایی است تا ماهواره یک‌متری بومی طراحی و ساخته شود. وی با اشاره به اینکه ماهواره پارس ۳ با قدرت تفکیک یک متر قرار است که طراحی شود و کارهای آن در دست اجراست، تصریح کرد: ما همچنین مجموعه‌ای از ماهواره‌های «پژوهش» را تعریف کرده‌ایم که با همکاری دانشگاه‌ها و شرکت‌های دانش‌بنیان در حال اجرا هستند. این ماهواره‌ها با هدف ارتقاء توان داخلی شرکت های دانش بنیان و دانشگاه های ما در توسعه زیرسیستم‌های ماهواره‌ای طراحی شده‌اند. قرار است هرکدام این این سری ماهواره ها وظیفه تست زیرسیستم های ماهواره های دیگر را برعهده داشته باشد. یزدانیان ادامه داد: قراردادهای مربوط به ماهواره‌های پژوهش ۱، ۲ و ۴ منعقد شده‌اند و پژوهش ۳ تجدید مناقصه شده و پژوهش ۵ نیز تعریف شده است. امیدواریم این پنج ماهواره پژوهش را در آینده نزدیک، طی یک سال تا یک سال و نیم، عملیاتی شوند. رییس پژوهشگاه فضایی با اشاره به مجموعه «راد» نیز اظهار داشت: در حوزه سنجشی، علاوه بر تصویربرداری اپتیکی، به تصویربرداری راداری نیز توجه کرده‌ایم که ارزش تصویر راداری در این است که در شرایط جوی نامناسب نیز امکان تصویربرداری فراهم می‌شود. ما توسعه محموله‌های رادار و هم محموله های راداری فضاپایه و هواپایه را در دستور کار قرار داده‌ایم. محموله‌های هواپایه زیر هواپیماهای سبک یا پهپادها نصب می‌شوند و امکان تصویربرداری را فراهم می‌کنند. این محموله‌ها نیز توسعه یافته‌اند و به نتایج خوبی رسیده‌ایم.
تلاش برای تجاری سازی سرریزهای دانشی
وی با تاکید بر اینکه صنعت فضایی دارای سرریزهای دانشی است که ما به‌دنبال تجاری‌سازی آن‌ها هستیم، افزود: برای مثال، زیرسیستم‌های ذخیره سازی انرژی در ماهواره‌ها بسیار مهم هستند. ماهواره پس از پرتاب، امکان شارژ مجدد ندارد، بنابراین باید سیستم‌های دریافت انرژی مانند پنل‌های خورشیدی با عملکرد بالا و ذخیره‌سازهای انرژی بسیار دقیق داشته باشد. ما در این زمینه اقدامات مؤثری انجام داده‌ایم که از آن جمله تولید پنل‌های خورشیدی داخلی با توجه به بحران انرژی، توسعه و تجاری‌سازی باتری‌های لیتیوم-یون و باتری های جریان‌ وانالیوم و استفاده از ظرفیت بخش خصوصی برای تولید انبوه این باتری‌ها است.
یزدانیان با بیان اینکه ماهواره‌ها در مدار تحت تابش‌های کیهانی و مغناطیسی قرار دارند، بنابراین سرفصل دانشی دوزیمتری را در پژوهشگاه فعال کرده‌ایم، خاطرنشان کرد: این دانش منجر به ساخت دستگاه‌های شناسایی مواد ممنوعه شده که در مبادی ورودی کشور مانند فرودگاه‌ها و گمرک‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرند. همچنین در سیستم‌های مکانیکی ماهواره نیز به دانش طراحی و ساخت موتورهای براشلس (بدون جاروبک) دست یافته‌ایم. این موتورها در لوازم خانگی مانند جاروبرقی های بدون صدا نیز کاربرد دارند و تجاری‌سازی آن‌ها در حال انجام است. وی با اشاره به اینکه همچنین پوشش‌های پلیمری خاص، کامپوزیت‌های بدنه ماهواره و سایر محصولات جانبی نیز توسعه یافته‌اند که در برخی سازه ها مانند سازه‌های قطار قابل استفاده هستند، تصریح کرد: ما به دنبال تجاری‌سازی این سری از ماهواره‌ها نیز هستیم.
تحریم ها آسیب زا هستند
وی با بیان اینکه البته تحریم‌ها آسیب‌زا هستند و مشکلات زیادی ایجاد می‌کنند، تصریح کرد: تحریم ها قیمت تمام‌شده را بالا می‌برند، تهیه تجهیزات را دشوار می‌کنند و فرآیندها را پیچیده‌تر می‌سازند. اما با وجود این محدودیت‌ها، ما توانسته‌ایم مسیر توسعه فضایی کشور را ادامه دهیم. برای محققان داخلی، امکان ساخت و تولید ماهواره فراهم شده است.
رییس پژوهشکده فضایی افزود: تأکید من بر «زیرسیستم‌ها» به این دلیل است که ماهواره‌ها دهها زیرسیستم دارند. این زیرسیستم‌ها مطالعه، مستندسازی، آزمایش، ساخت، تست، اصلاح و بهینه‌سازی شده‌اند. اما اکنون توانایی ساخت ۱۰۰ درصد ماهواره در داخل کشور را می توانیم بسازیم. از نظر دانش فنی، کاملاً خودکفا شده‌ایم. اما از نظر تأمین قطعات اولیه، تجهیزات و محصولات، همچنان با دشواری‌هایی مواجه هستیم که هزینه‌ها را بالا می‌برد.
وی همچنین با اشاره به موضوع زیست‌بوم اقتصادی فضایی اظهار داشت: در سراسر دنیا، مدل تجاری حوزه فضایی مبتنی بر سرمایه‌گذاری و بهره‌برداری مشترک است. به همین دلیل است که کشورهای اروپایی در کنار یکدیگر فعالیت‌های فضایی انجام می‌دهند. یا به خاطر بازر است که مثلاً ایلان ماسک شبکه‌ای از ماهواره‌ها را دور تا دور کره زمین ایجاد کرده تا همه کشورها بتوانند از آن استفاده کنند. این مدل تجاری صحیحی است که بازار جهانی را هدف قرار داده است. یزدانیان خاطرنشان کرد: بنابراین، اگر بخواهیم زیست‌بوم فضایی ایران پویا و بالنده باشد، باید چندین کشور در آن سرمایه‌گذاری کنند و چندین کشور نیز به‌ صورت منطقه‌ای از آن بهره‌برداری کنند. اما تحریم‌ها واقعاً کار را سخت کرده‌اند.