کدام گردشگری؟

 امیر ولیان- از صنعت گردشگری به‌عنوان بهترین و بهینه‌ترین جایگزین برای نفت در اقتصاد تک‌محصولی ایران سخن به‌میان می‌آید این در حالی است که این صنعت در امر پذیرایی و ارائه خدمات به گردشگران ورودی به کشور با چالش‌هایی اساسی روبه‌رو است.با از راه رسیدن نیمه دوم سال، فهرست‌های تازه‌ای از بهترین مقاصد سفر پیشنهاد می‌شود اما در هیچ از این فهرست‌های بلندبالا که در وب‌سایت‌های نقد و بررسی یا رسانه‌های معتبر بین‌المللی سفر منتشر شده، نامی از ایران مشاهده نمی‌شود. این درحالی است که وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی امیدوار است تعداد گردشگران ورودی به ایران را تا پایان سال به حدود ۱۰ میلیون نفر برساند.
یکی از مهم‌ترین مسائل صنعت گردشگري در سطح ملی از دیدگاه صاحب‌نظران، وابستگی کشور به نفت و رانتی بودن دولت و بی‌توجهی به صنایع دیگر همانند گردشگري است که این امر موجب بی‌توجهی جدي به آن در برنامه‌ریزي‌هاي کلان همانند برنامه‌هاي توسعه شده است. از دیگر‌سو، نبود فرهنگ مورد نیاز صنعت گردشگري در کشور مساله مهم دیگر در این سطح محسوب می‌شود؛ این امر مواردي مانند نگاه سیاسی و امنیتی به گردشگر و برخورد نامناسب سازمان‌هاي انتظامی، پشتیبانی و اداري با گردشگر خارجی در بدو ورود فرد به کشور و پس از آن را شامل می‌شود. محققان در این پژوهش یکی دیگر از مسائل عمده این صنعت را ناهماهنگی سازمان‌های مرتبط گردشگری عنوان کرده‌اند که باوجود تشکیل شوراي‌عالی میراث فرهنگی و گردشگري در سال 1379 برخی مصوبات این شورا هنوز اجرایی نشده است. همچنین، به‌دلیل ناهماهنگی بین این دستگاه‌‌ها، حتی آمار رسمی و دقیقی از میزان گردشگران واردشده به کشور موجود نیست. نبود زیرساخت‌هاي مطلوب و منطبق با استانداردهاي جهانی نیز از مسائل پیش‌روی گردشگری در سطح ملی است؛ کیفیت نامناسب سامانه حمل ونقل هوایی، ریلی و جاده‌اي کشور، ضعف کشور در استفاده از فناوری‌هاي ارتباطی، معماري نامناسب برخی هتل‌ها و مراکز اقامتی، نبود سرویس‌هاي بهداشتی مناسب در بین مسیرها و... از این جمله‌اند.
در پژوهشی که توسط حسن زارعی متین، سیدرضا سیدجوادین، علی رحیم‌پور و مسلم باقري انجام شده، طرح‌ریزي نکردن برنامه راهبردي و جامع براي صنعت، بی‌ثباتی مدیران، سیاسی شدن صنعت گردشگري در کشور، ضعف ساختاري و منابع انسانی سازمان میراث فرهنگی و ناهماهنگی بین بخش خصوصی و دولتی صنعت از جمله مسائل بخش دولتی در صنعت گردشگری است. همچنین عدم توانمندسازي بخش خصوصی در صنعت، نبود نگاه تخصصی در اداره آن، بی‌توجهی به استانداردهاي جهانی صنعت گردشگري، کمبود نیروي انسانی متخصص و نبود نظارت کافی بر بخش خصوصی مسائلی است که در سطح بخش خصوصی برای صنعت گردشگری کشور چالش ایجاد می‌کند. به علاوه طبق این پژوهش، در سطح ملی، جدي نگرفتن صنعت گردشگري در کشور، نبود فرهنگ مورد نیاز در این عرصه، ناهماهنگی میان سازمان‌هاي درگیر در صنعت، فراهم نبودن زیرساخت‌هاي مورد نیاز صنعت، نبود قانون جامع گردشگري، وجود محدودیت‌هاي زیاد براي گردشگران خارجی، ضعف نظام آموزشی و پژوهشی گردشگري، نگاه صرف فرهنگی و نبود نگاه اقتصادي به گردشگري و زیاد بودن هزینه گردشگري در کشور از جمله مسائل عمده محسوب می‌شود. در نهایت چهارمین سطح از مسائلی که این پژوهش آنها را واکاوی کرده است، سطح بین‌المللی عنوان شده که در آن ترسیم تصویر نامناسب از کشور در سطح بین‌المللی، نبود بازاریابی بین‌المللی صنعت گردشگري و ضعف ارتباطات بین‌المللی کشور در این سطح تقسیم‌بندی می‌شوند.
عموم گردشگرانی که از خارج از کشور به ایران سفر می‌کنند اغلب مبادلات مالی و خریدهای خود را در کشور خود یا دیگر کشورهایی که به آن سفر می‌کنند، با کارت‌های اعتباری انجام می‌دهند و حتی‌الامکان از حمل پول نقد اجتناب می‌کنند. این درحالی است که به‌دلیل پاره‌ای مشکلات سیاسی که به‌تبع آن محدودیت‌هایی در زمینه مبادلات مالی در سطح بین‌المللی برای ایران وجود دارد، زیرساخت‌های استفاده از این ابزار در کشور وجود ندارد. یک فعال در منطقه نمونه گردشگری قزوین با اشاره به این محدودیت تصریح کرد: «مهم‌ترین معضل یک گردشگر خارجی در سفر به ایران، مسائل مالی است که باعث شده این افراد نتوانند از کارت‌های اعتباری خود استفاده کنند. تعداد زیادی از این گردشگران بدون اطلاع از این موضوع به کشور سفر می‌کنند که موجب ایجاد مشکلاتی جدی برای آنها می‌شود. از طرف دیگر تقریبا اکثر صرافی‌ها نیز حاضر به همکاری با آنها نمی‌شوند.» ساناز ارغوان خاطرنشان کرد: «در بهترین حالت این گردشگران مجبور هستند دارایی خود را به‌صورت پول نقد با خود حمل کنند که این امر هم موجب زحمت بسیاری می‌شود و هم امنیت سفر آنها را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد.»
همان‌طور که از صحبت کارشناسان و فعالان این حوزه برمی‌آید، صنعت گردشگری ایران با کلاف سردرگمی از مشکلات روبه‌رو است. به این‌ترتیب، درصورت استمرار این معضلات، فرصت استفاده از گردشگران به‌عنوان بهترین مبلغان جذابیت‌های بی‌شمار گردشگری کشور، به تهدیدی برای صنعت کم‌رمق توریسم ایران تبدیل خواهد شد.