صفحه اول
بهرام رازقی- راه‌گذر بین المللی شمال - جنوب یا کریدور شمال-جنوب از مسیرهای راهبردی در نیم‌کره شرقی جهان است.موقعیت استراتژیک، ژئوپلتیک و ژئواکونومیک ایران مورد توجه کشورهای بزرگ جهان بوده و هست. موقعیت مناسب ریلی و جاده‌ای و دسترسی ایران به سواحل طولانی در خلیج فارس، دریای مکران «عمان» و سواحل دریای «خزر» در سالهای اخیر بسیار مورد توجه تولیدکنندگان بزرگ اقتصادی جهان بوده‌است. ایران باوجود بهره‌مندی از یک موقعیت جغرافیایی مناسب متأسفانه درمجموع منافع اندکی در حوزه ترانزیت به دست آورده است. در این میان یکی از مواردی که در طی دهههای اخیر در عمل نسبت به ظرفیت‌های سازنده آن کم‌توجهی شده کریدور شمال-جنوب می‌باشد. موافقت‌نامه کریدور بین‌المللی شمال-جنوب در سال ۱۳۷۹ در شهر سن‌پترزبورگ روسیه باهدف اتصال اروپای شمالی به جنوب شرقی آسیا به امضای وزیران حمل‌ونقل ۴ کشور ایران، هند، روسیه و عمان رسید. بااین‌وجود از آن برهه تاکنون از ظرفیت‌های مربوط به این کریدور به‌صورت جدی استفاده‌نشده و این در حالی است که طی این مدت کریدورهای رقیب در این مسیر توسعه پیدا کردند. این کریدور ۸هزار و ۵۰۰کیلومتری ترکیبی از حمل‌ونقل دریایی، ریلی و جاده‌ای است و کوتاه‌ترین مسیر بین شمال و جنوب‌آسیا را فراهم می‌کند. مسیر پیشنهادی از هند آغاز شده و از طریق بنادر جنوبی ایران شامل چابهار و بندرعباس به دریای خزر و سپس روسیه و اروپا متصل می‌شود. استفاده از این مسیر می‌تواند زمان حمل‌ونقل کالا را از ۴۵-۴۰ روز از طریق کانال سوئز به حدود ۲۰ روز کاهش داده و هزینه‌ها را تا ۳۰درصد کمتر کند. برآوردها نشان می‌دهد؛ کریدور شمال-جنوب پتانسیل جابه‌جایی سالانه ۳۰ تا ۵۰میلیون‌تن کالا را دارد. با توجه به نرخ‌های ترانزیتی، ایران می‌تواند از این حجم جابه‌جایی سالانه بین ۳۰۰میلیون تا یک‌میلیارد دلار درآمد مستقیم کسب کند. علاوه‌بر این، درآمدهای جانبی از توسعه بنادر، خدمات حمل‌ونقل داخلی و رونق مناطق آزاد می‌تواند به این رقم اضافه شود و تاثیر قابل‌توجهی بر اقتصاد کشور داشته‌باشد. با این‌حال، ایران برای بهره‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌برداری کامل از این فرصت، باید بر چالش‌های متعددی غلبه کند. زیرساخت‌های ناکامل، از جمله خط‌آهن رشت-آستارا که هنوز تکمیل نشده، از مهم‌ترین موانع به‌شمار می‌رود، همچنین توسعه ظرفیت بنادر و شبکه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های ریلی و جاده‌ای، لازمه بهره‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌وری حداکثری از این کریدور است. علاوه‌بر مشکلات زیرساختی، تحریم‌های بین‌المللی نیز مانع مهمی در جذب سرمایه‌گذاری خارجی و مشارکت موثر ایران در این پروژه است. رقابت با مسیرهای جایگزین، مانند کانال سوئز و کریدورهای عبوری از ترکیه و جمهوری‌آذربایجان نیز چالش دیگری است که اهمیت تکمیل و تقویت این مسیر را دوچندان می‌کند. اگر ایران بتواند زیرساخت‌های خود را بهبود بخشد و همکاری‌های بین‌المللی موثری داشته‌باشد، این کریدور نه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌تنها ایران را به یکی از بازیگران اصلی تجارت‌جهانی تبدیل خواهد کرد، بلکه درآمدی چند‌میلیارد دلاری در سال‌به‌همراه خواهدداشت و سهم ایران از تجارت‌جهانی را به شکل قابل‌توجهی افزایش می‌دهد. درک تغییر معادلات منطقه‌ای و جهانی در طی سالیان اخیر از سوی مقامات روسیه و دگرگونی در شرایط و اقتضائات اقتصادی، سیاسی و امنیتی روسیه موجب تغییر نگرش آنان به مسائل پیش روی روسیه شده است. از این رو این عوامل محرکی برای نیل به سمت ایجاد همکاری‌های جدید و پایدار شده و کریدور شمال-جنوب یکی از وجوه این گرایش است. در چنین زمانی فرصت مناسبی برای ایران ایجاد شده تا با لحاظ نمودن منافع اقتصادی، سیاسی و امنیتی خود، سطح جدیدی از همکاری‌ها را با روسیه در قالب کریدور شمال-جنوب آغاز نموده و از منافع حاصل از این همکاری سود لازم را بدست آورد.