نمادهای اجتماعی کرامت انسانی

 محمد فرهادی- کرامتِ انسان در اصطلاح دینی فضیلت و شرافتی است که او را از دیگر آفریده‌ها متمایز می‌کند. از واژه‌های مرتبط با کرامت، عزت، شرافت و تفضیل است. عزت به معنای قوت و غلبه  و عزیز به معنای غالب و قدرتمندی است که در فعل او ضعف و مانعی از انجام وجود ندارد.
اصل کرامت انسانی، بنیادی ترین اصل حقوق بشر و برگرفته از آموزه های وحیانی قرآن کریم می باشد؛ کرامت و بزرگ منشی از صفاتی است که خداوند متعال بدان متصف بود و از میان موجودات عالم، آن را، تنها به انسان موهبت کرده است و وی را از میان موجودات عالم مکرم گردانیده است: وَلَقَدْ کَرَّمْنَا بَنِی آدَمَ وَحَمَلْنَاهُمْ فِی الْبَرِّ وَالْبَحْرِ.و این کرامت اعطایی به همة بشر اختصاص دارد و مختص یک گروه و یا خاص وارستگان نیست.
خداوند، انسان را در آیات مختلف این گونه معرفی می کند: از روحم در او دمیدم؛ او را در زمین جانشین خود قرار دادم؛[او را در بهترین صورت آفریدم؛ و او را آفریدم و بیان و حکمت به او آموختم.
خداوند تبارک و تعالی، آدم و فرزندان او را کریم دانست و به آنان کرامت بخشید و به مقام برتر در برابر دیگر موجودات زمینی رسانید تا انسان جایگاه ارزنده خود را بهتر شناسد و کرامت خود را با هر ناپاکی نیالاید، مطیع زراندوزان یا زورمداران نگردد و کرامتی را که خداوند به او داده پایمال خواسته های حقیر و زودگذر نکند و قربانی تملق و تعلق ننماید.
کرامت انسانی در دو بعد فردی و اجتماعی تبلور می یابد؛ بُعد فردی بیشتر به امور اخلاقی و شخصیتی انسان مرتبط می شود که عوامل اجتماعی در ظهور یا سقوط آن نقش اساسی دارد و کرامت او تا حدی با وضعیت نظام سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی جامعه گره خورده است، ولی ارتباط معنوی او با خالق یگانه و متصف بودنش به صفات الهی، می تواند بنیان کرامت او را پی ریزی نماید.
1. برقراری عدل و عدالت اجتماعی
عدالت، زیربنای کرامت انسانی است و زندگی بر اساس تبعیض و تقسیم ناعادلانه ثروت و توزیع ظالمانه امکانات بزرگ ترین زمینۀ نفی حقوق و کرامت انسان هاست. چون با عدالت می توان از آزادی حقیقی که از ارکان کرامت انسانی است بهره برد. با عدالت می توان نیازهای اقتصادی را از راه های منطقی و قانونی تأمین کرد و به شکوفایی اقتصادی رسید.
2. رفاه اقتصادی
بین کرامت انسانی و رفاه اقتصادی، پیوندی گسست ناپذیر وجود دارد؛ انسان گرسنه و فقیر و زبون نمی تواند کرامت داشته باشد؛ چون نیازهای مادی، آدمی  را به خود فراموشی و از خود بیگانگی می کشد. از این روست که اولین برنامۀ حضرت علی(ع) پس از رسیدن به خلافت، برقراری عدالت و رفاه اقتصادی برای همۀ گروه ها و طبقات بود و برای نیل به این مقصود جنگ های خونین را نیز تحمل کرد ولی از اصول و مبانی خود کوتاه نیامد. حضرت علی(ع) دربارۀ آثار شوم فقر سخنان ارزشمندی در خطبه های 21، 23، 82، 107، 129، 142، 224، 249، 234، 170، 175 و حکمت های 3، 53، 154، 311، 361 و...  دارد.
3. برقراری امنیت
رفاه اقتصادی و عدالت، جز با برقراری امنیت ممکن نمی باشد. در سایه امنیت، افراد جامعه می توانند آزادی و استقلال خود را حفظ کنند و اندیشه های خود را در زمینه های مختلف عینیت بخشند. اگر جامعه ای امنیت سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فردی نداشته باشد. کرامت او نیز خدشه دار خواهد شد.
4. عملکرد حاکمیت سیاسی در رعایت کرامت انسان ها
در اسلام رعایت کرامت انسان ها بر همگان لازم، فرض شده است؛ ولی حاکمیت سیاسی یکی از وظایف خود (کرامت زیردستان) را باید حفظ کند و تا سرحد امکان، امکان تحقق کرامت انسانی را بنماید و با مردم با خوشرویی و مهربانانه برخورد نماید. نمونۀ بارز آن، دستورات حضرت علی(ع) به کارگزاران خراج خود و مالک اشتر در نامه 51 و 53 نهج البلاغه می باشد.
5. احیای ارزش های الهی
ارزش های الهی تبلور عینی کرامت بشری است؛ اگر در جامعه، این ارزش ها احیا گردد یقیناً کرامت انسان احیا خواهد شد و انسان، جایگاه اصلی خود را حفظ خواهد کرد.
6. توسعه علوم و تکامل عقول
برافتادن خرافات، تعصبات، تحجر و جموداندیشی و حاکمیت قانون، از دیگر نماد اجتماعی کرامت انسانی است.