نخستین دکتر دانشگاه دیده در یزد

 دکتر «محمّدحسن مرشد» را نخستین دکتر دانشگاه دیده در یزد می‌‎دانند، شخصیتی که نه تنها در بهبود بهداشت یزد بلکه در مبارزه با بیماری‌های واگیر و ارتقای سلامت کشور، نقش سودمند و پررنگی داشت و حتی آن هنگام که به مجلس سنا راه یافت، اقدامات قابل تاملی مانند لغو آیین نامه سقط جنین را در کارنامه خود ثبت کرد.
«حسین مسرت» پژوهشگر و نویسنده نامی استان یزد در گفت‌وگو با ایسنا، «محمّدحسن مرشد» را فرزند محمّدحسین خواند و با بیان این که نیای وی هفت نسل پیش به مهرشاه زرتشتی می‌رسد، اظهار کرد: محمّدحسن در نهم اردیبهشت ۱۲۸۲ در شهر یزد به دنیا آمد و پس از گذراندن تحصیلات مقدماتی و متوسطه در یزد، راهی تهران شد و در سال ۱۳۱۸ موفق به دریافت دکترای عمومی طب از دانشکده پزشکی تهران با رتبه اول شد.
وی به نقل قول از «حسین بشارت»، آن را نخستین دکتر دانشگاه دیده در یزد خواند و افزود: وی آنگاه با سمت رئیس بهداری یزد به زادگاه خود برگشت و به بنیان بهداری یزد همت گماشت. وی نخستین پزشک تحصیل کرده در دانشکده پزشکی بود که وارد یزد می‌شد و پس از او چندین پزشک دیگر برای همکاری با او وارد یزد شدند.
به گفته مسرت، دکتر مرشد در ابتدای ورود به یزد موفق به مهار اپیدمی تب راجعه شد و در بهبود بهداشت یزد و دهات اطراف یزد، نقش سودمند و پررنگی داشت.
وی با بیان این که مرشد در سال ۱۳۲۸ آموزش‌های سازمان بهداشت جهانی را گذراند و پس از ۱۲ سال خدمت در یزد برای گذراندن دوره تخصّصی بیماری‌های عفونی و کبدی به آمریکا رفت، خاطرنشان کرد: او در سال ۱۳۲۹ با بورس اداره همکاری‌های بین المللی آمریکا در رشته بهداشت عمومی در دانشگاه کلمبیا فوق لیسانس گرفت و پس از گذراندن دوره با موفقیت، در بازگشت به ایران در وزارت بهداری در مسئولیت‌های مدیر کل بخش بهداشت، رئیس کلینیک بیماری‌های مقاربتی در بیمارستان نجات تهران، معاون رئیس و سپس رئیس بخش پیشگیری پزشکی در اداره بهداری تهران در سال ۱۳۳۹، معاون مدیر کل و سپس مدیر کل بهداری در وزارت بهداری، معاون فنی وزیر در سال ۱۳۴۲ و معاونت پارلمانی وزیر از سال ۱۳۴۳ تا ۱۳۵۴ مشغول به کار شد.
این پژوهشگر یزدی بیان کرد: از خدمات به یادماندنی دکتر مرشد، همکاری با پزشکان ایرانی در جهت مبارزه با بیماری‌های واگیر، مالاریا، فلج اطفال، دیفتری و عفونت‌های دیگر در کشور بود.
مسرت با بیان این که در سال ۱۳۳۹، وبای کلاسیک در کشورهای همسایه شرقی به گونه‌ای شایع شد که تلفات سنگینی در بر داشت، گفت: اما با اقدامات دکتر مرشد و همکاری پزشکان و متخصصان ایرانی بهداشت، مرزهای شرقی به طوری کنترل شد که حتی یک مورد از این وبا در ایران دیده نشد.
وی افزود: دکتر مرشد با انستیتو پاستور ایران برای تهیه واکسن سرخک که تا آن موقع سالانه ۵۰ نفر تلفات در یزد داشت، همکاری کرد و با همکاری دیگر پزشکان، شیوع بیماری انگل‌های روده‌ای در ایران به ویژه در مازندران را از حدود ۸۰ تا ۹۰ درصد به سه درصد کاهش داد. مسرت گفت که جهانفر در این باره می‌نویسد: «دکتر مرشد به ریاست یک سازمان نوپایی منصوب شده بودند با نبوغ ذاتی خود، همه خصلت‌های یزدی را به کار بست و در براندازی اغلب بیماری‌هایی که در ایران بومی شده بود و بیداد می‌کردند مثل مالاریا و براندازی ریشه‌های حشرات موذی با سمپاشی و اقدامات دیگر در مرکز درخشید».
وی در ادامه یادآور شد: دکتر مرشد سال‌ها به نمایندگی از ایران در کنفرانس های بهداشت جهانی شرکت کرد که در بیشتر آنها مسئولیّت اداره کنفرانس با او بود. او به خوبی با زبان انگلیسی صحبت می‌کرد و همچنین صاحب رسالات و مقالات متعددی در زمینه بهداشت عمومی بوده است.
به گفته نویسنده کتاب «یزد، یادگار تاریخ»، دکتر مرشد در سال های پایانی خدمت خود، به عنوان سناتور وارد مجلس سنا شد؛ مرشد بر این باور بود که چون سال‌های پایانی خدمت در وزارت بهداری به دلایلی نمی‌توانست آن گونه که آرزو دارد در راه پیشبرد بهداشت کشور خدمت کند و برای شهرها و روستاهای ایران، آب سالم و بهداشتی تهیّه کند، لذا سعی کرد از طریق دیگری خدمت کند و از این رو وارد مجلس سنا شد و در این مدّت توانست اقدامات سودمندی در جهت مبارزه با بیماری‌های مشترک انسان و دام بردارد و همین طور در جهت عدم فراگیری تب مالت و پیشگیری و درمان آن قدم‌های خوبی برداشت.
مسرت آخرین کار دکتر مرشد را تصویب لغو آیین نامه سقط جنین با پیگیری‌های او در مجلس ذکر کرد و افزود: البته دکتر مرشد قبلاً در سال ۱۳۳۰ از حوزه انتخابیه یزد کاندیدای هفدهمین دوره انتخابات مجلس شورای ملّی شده و مورد حمایت جبهۀ ملّی به رهبری دکتر محمد مصدق و آیت الله کاشانی بود. او قرار بود در روز چهارم بهمن در مسجد مصلّی  برای هواداران مصدق و کاشانی سخنرانی کند ولی بنا به دلایلی نتوانست به یزد بیایید و در همان روز «عبّاس استادان» عضو حزب توده یزد برای حاضران سخنرانی کرد که منجر به درگیری و کشته شدن چند نفر از اهالی یزد توسّط نیروهای گارد شهربانی و بهانه‌ای برای تعلیق این انتخابات شد تا در نتیجه دکتر مرشد انتخاب نشود.
وی ادامه داد: در نهایت دکتر مرشد در سال ۱۳۳۹ به نمایندگی مجلس شورای ملّی انتخاب شد ولی کمی پس از آن به دلیل نامعلومی استعفا داد تا این که همانطور که گفته شد در سال‌های پایانی خدمت خود و در سال ۱۳۵۴ از سوی دربار و شاه به عنوان سناتور برگزیده و وارد مجلس سنا شد.
این محقق یزدی اظهار کرد: در زمان اوج گیری تظاهرات مردم ایران علیه رژیم پهلوی و به هنگام  آمدن کابینه‌های اضطراری، دکتر محمّدحسن مرشد در تاریخ ۱۵ آبان ۱۳۵۷ در دولت نظامی «غلامرضا ازهاری» به عنوان وزیر بهداری و بهزیستی به جای «نصرالله مژدهی» انتخاب شد و تنها دو ماهی بر این کار بود و در ۱۶ دی ۱۳۵۷ جای خود را به دکتر «منوچهر رزم آرا» داد.
وی بنا به مطالب روزنامه اطلاعات، عنوان کرد: پس از پیروزی انقلاب اسلامی و در تاریخ ۲۷ خرداد ۱۳۵۸ اموال دکتر مرشد نیز همانند ۳۳۴ نفر از کارگزاران رژیم محمدرضا پهلوی مصادره شد.
مسرت در پایان یادآور شد: دکتر مرشد در جوانی با همسرش که از دکترهای زنان و مامایی بود ازدواج کرد. از آنها سه فرزند به جا مانده که «فریده مرشد» نقّاش نامی فرزند اوست. مرشد در نهایت در ۱۱ شهریور ۱۳۷۹ درگذشت.