تیم جدید مذاکره ایران چه کسانی هستند؟

  تیمور عبادی - همزمان با دیدارهای متنوع و فشرده امیرعبداللهیان وزیر خارجه کشورمان در نیویورک و در حاشیه مجمع عمومی سازمان ملل متحد، خطیب زاده سخنگوی وزارت خارجه نیز اعلام کرد که مذاکرات وین تا چند هفته دیگر از سرگرفته خواهد شد. وزیر امور خارجه ایران در ادامه دیدارهای حاشیه هفتادوششمین اجلاس مجمع عمومی سازمان ملل متحد در نیویورک با جوزپ بورل، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا دیدار و در خصوص موضوعات مختلف از جمله برجام و تحولات افغانستان گفت‌وگو و تبادل‌نظر کرد.وزیر امور خارجه در این ملاقات با تاکید بر این امر که دولت آقای رئیسی در چارچوب اصول، عملگراست و لذا به‌دنبال نتیجه عملی در مذاکرات است، اظهار داشت: «همانطور که قبلا گفته شده است، ما با جدیت در حال بررسی سوابق مذاکراتی هستیم و دولت جدید مذاکرات را از سر خواهد گرفت. ملاک ما عمل طرف‌های مقابل است و نه اظهارنظر آنها. دولت جدید در حال مرور و مطالعه پرونده مذاکرات انجام شده است. نه اتلاف وقت می‌کند، نه رفتار غیرسازنده آمریکا را می‌پذیرد و نه کشور را معطل وعده‌های توخالی سابقه‌دار خواهد کرد.»امیرعبداللهیان تاکید کرد: «متاسفانه رفتار و سیاست‌های دولت بایدن تاکنون در رابطه با ایران و برجام غیرسازنده بوده است. بایدن با وجود آنکه به صورت زبانی از سیاست‌های ترامپ انتقاد کرده اما در عمل در قبال ایران همان سیاست‌ها را دنبال می‌کند.»
وزیر خارجه در ادامه ضمن تقدیر از تلاش‌های بورل برای پیگیری روند مذاکرات، اظهار داشت: «اگر آمریکایی‌ها فکر می‌کنند با اعمال فشار علیه ایران نتیجه می‌گیرند صددرصد اشتباه می‌کنند. مردم ایران نشان داده‌اند به فشار و تهدید پاسخ سخت می‌دهند. سه کشور اروپایی به‌جای فشار به آمریکای ناقص برجام برای بازگشت به تعهداتش، مدام خواستار تعجیل ایران به انجام مذاکرات هستند. همه طرف‌ها باید بدانند، برجام می‌بایست برای ایران نتایج ملموس داشته باشد و در عمل، برداشتن تحریم‌های غیرقانونی را ببینیم. همه طرف‌ها باید عملا با برداشتن گام‌های محکم پایبندی خودشان را به برجام ثابت کنند. این وضعیت غیرقابل قبول است که آمریکا از یک طرف گاهی حرف‌های مثبت می‌زند و از طرف دیگر تحریم‌های جدید علیه ایران اعمال می‌کند.»
  کاهش شکاف‌ها یا افزایش شکاف‌ها
با وجود چنین فضایی یک مقام آمریکایی به تغییر تیم مذاکره کننده برجامی ایران واکنش نشان داد و گفت: «اگر مذاکره کننده اصلی تغییر یابد و ما همچنان قادر به گفت‌وگوی مستقیم با ایران نباشیم و آن ها با شاخصه های اساسی متفاوتی با آن چیزی که ما مذاکره کردیم، بیایند، با مشکل مواجه خواهیم شد». وی ادامه داد: «ما حتی با مذاکره کنندگانی که با آن ها آشنا بودیم نیز نتوانستیم شکاف‌ها را از بین ببریم. اگر شما آن متغیرها را تغییر دهید به سختی شاهد خواهیم بود که این (کاهش شکاف‌ها) به سرعت اتفاق بیفتد». این مقام ارشد آمریکایی که خواست نامش فاش نشود، درباره جدول زمانی انجام مذاکرات برجام گفت: «ما یک جدول زمانی نداریم. موضع ما این است که   آماده بازگشت به میز مذاکره هستیم. اگر آن ها نخواهند   به زودی به میز مذاکره بازگردند یا   بازگردند و موضع‌گیری‌های ناسازگار با شرایط اتخاذ کنند بنابراین نتیجه‌گیری این خواهد بود که آن ها خواستار ادامه برنامه هسته‌ای خود هستند».
سعید خطیب زاده،‌ سخنگوی وزارت امور خارجه ایران نیز به تازگی در کنفرانس خبری خود درباره ترکیب تیم مذاکره کننده ایران برای مذاکرات برجام گفته بود: «ترکیب تیم مذاکره کننده در حال بررسی است و طبیعتا تغییراتی صورت خواهد گرفت و شکل و شمایل این تغییرات هنوز نهایی نشده و به محض نهایی شدن به اطلاع همه خواهد رسید». اما تیم مذاکره کننده جدید ایران چه کسانی هستند؟
  ترکیب تیم مذاکره کننده در دبیرخانه شورای عالی امنیت ملی مشخص می‌شود
در عین حال فداحسین مالکی عضو کمیسیون امنیت ملی می گوید مدیریت تیم مذاکرات وین احتمالا برعهده دبیرخانه شورای عالی امنیت ملی خواهد بود، اما یکی از معاونان امیرعبداللهیان در راس هیات مذاکره کننده خواهد بود.
مالکی در پاسخ به این سوال که نظر شما درباره اظهارات اولیانوف، نماینده روسیه در وین، مبنی بر این که مذاکرات باید از همان نقطه قبل یعنی جایی که به گفته ی او ۹۰ درصد اختلافات حل شده، آغاز شود، چیست؟ گفت: ابتدا باید گفت جمهوری اسلامی ایران با استراتژی جدیدی که دولت سیزدهم در پیش گرفته، عمل می کند.
او افزود: اینکه دوستان روس چنین اظهارنظری کردند نظر خودشان است اما نظر جمهوری اسلامی ایران، از آنجایی که توافق شده اگر بخواهد آغاز شود، یقینا آن مذاکراتِ فرسایشی نیست یعنی ما مذاکره را برای مذاکره، به مصلحت نمی دانیم بلکه مذاکره را برای نتیجه، به مصلحت می دانیم که خروجی داشته باشد. خروجی آن هم با توجه به سیاست ایران مشخص است.
مالکی خاطرنشان کرد: بحث ما لغو همه تحریم ها است البته این موضوع را در دولت گذشته بیان می کردیم اما دوستانمان در تیم مذاکره کننده، کش و قوس های سیاسی می دادند اما دوستان فعلی دولت به این قائل نیستند یعنی قائل به این موضوع هستند که اگر قرار است مذاکره آغاز شود، هدف، مشخص است. اگر آمریکایی ها، لغو همه تحریم ها را پذیرفتند، ایران هم این کار را می پذیرد و ادامه می دهد اما اگر قرار باشد ماجرای همان آش و همان کاسه برقرار باشد دشوار است.
این عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس عنوان کرد: تفاوتی که در این دولت و دولت قبل در ارتباط با پرونده برجام وجود دارد این است که در دولت سیزدهم؛ برجام از اولویت اول نظام خارج شده است یعنی به عنوان یک پروژه مهم مطرح می شود و گروهی برای پیگیری این پرونده مشخص خواهند شد و کار را ادامه می دهند تا چندان فرسایشی نباشد. پس از آن، وقت و اولویت نظام روی ظرفیت ها داخلی برای رفع مشکلات مردم که عمدتا اقتصادی است، متمرکز خواهد شد.
مالکی در پاسخ به این سوال که پرونده برجام به وزارت خارجه سپرده می شود یا شورای عالی امنیت ملی؟ اشاره کرد: صرفا ماموریت وزارت خارجه، برجام نیست بلکه ماموریت های بسیار مهمتر از برجام دارد. مهمترین ماموریت آن هم توجه به دیپلماسی کشورهای همسایه و منطقه و کشورهای آسیایی است. ما در این ارتباط ضعف داریم و باید حوزه ها را ترمیم کنیم و حضور پررنگ جمهوری اسلامی از منظر سیاسی، اقتصادی و ... را شاهد باشیم بنابراین باید از این ظرفیت ها استفاده کرد.
او ادامه داد: این گونه هم نیست که اگر پرونده، به دبیرخانه شورای عالی امنیت ملی برود وزارت خارجه در حاشیه قرار بگیرد؛ یقینا وزارت خارجه حضور خواهد داشت و احتمال اینکه یکی از معاونین وزارت خارجه در رأس این پرونده قرار بگیرد وجود دارد اما ممکن است مدیریتش در دبیرخانه شورای عالی امنیت ملی قرار بگیرد.
این عضو کمیسیون امنیت ملی اشاره کرد: وزیر خارجه یقینا با توجه به مسوولیت هایی که دارد می تواند ورود پیدا کند. چون شورای عالی امنیت ملی با توجه به وظایف کلان نظام که برعهده دارد ممکن است پرونده را در آن قالب مورد ارزیابی قرار دهد بنابراین فرقی نمی کند در رأس این پرونده، یکی از مدیران ارشد وزارت خارجه قرار بگیرد یا یکی از مدیران ارشد دبیرخانه. در واقع مهم این است که این پرونده با آن استراتژی که اشاره شد در جای خاصی مورد ارزیابی قرار گیرد.
این نماینده مجلس در پاسخ به این سوال که از نگاه شما صلاح است کدام نهاد، مسوول پرونده هسته ای باشد؟ بیان کرد: از نظر من وقت وزارت خارجه بسیار مهمتر از این مسائل است از این رو باید تمرکزش را روی موضوعات دیگر اختصاص دهد و قطعا اگر در دبیرخانه قرار بگیرد و حضور پررنگ وزارت خارجه هم در این مسئله وجود داشته باشد بیشتر مورد توجه قرار بگیرد و وزارت خارجه بیشتر به سمت ماموریت های کلانی که برعهده دارد، برود. البته این به معنای آن نیست که ما وزارت خارجه را در برجام در حاشیه قرار بدهیم. یقینا وزارت خارجه نباید در حاشیه قرار بگیرد.
نماینده مردم زاهدان در پاسخ به این سوال که ترکیب تیم مذاکره کننده چه کسانی است و آیا آقای باقری کنی در رأس تیم مذاکره کننده است یا خیر؟ ابراز کرد: ترکیب تیم مذاکره کننده، به طور قطعی هنوز مشخص نشده است و در دبیرخانه مشخص می شود. این احتمال وجود دارد که آقای باقری کنی در رأس تیم مذاکره کننده باشد.
این نماینده مجلس در پاسخ به این سوال که آیا تیم مذاکره کننده دولت جدید، چارچوب های گفتگوهای وین را خواهند پذیرفت؟ تصریح کرد: چارچوب هایی که منطبق با لغو همه تحریم ها باشد می پذیریم.
  احتمال اوج گیری تنش‌ میان ایران و آمریکا
روز گذشته پایگاه خبری-تحلیلی «نشنال اینترست» در گزارشی، به محرک‌ها و عواملی که در ماه‌های آتی می‌توانند بر شدت و سطح تنش‌ها میان تهران و واشنگتن بیفزایند اشاره کرده و به طور خاص به این مساله اشاره کرده که تنش‌های جاری با تهران قابل پیشگیری بود اگر دولت ترامپ به صورت یکجانبه از توافق برجام خارج نمی‌شد و ایران را تحریک به تحقق پیشرفت‌های قابل توجهِ هسته‌ای نمی‌کرد.
نشنال اینترست در این رابطه می‌نویسد: «مهمترین و برجسته‌ترین مشکل سیاست خارجی آمریکا که احتمالا در هفته‌های آتی می‌تواند به تیتر یکِ رسانه‌های جهان تبدیل شود، موضوعِ تشدید تنش‌های واشنگتن با ایران است. تنش‌هایی که از این قابلیت برخوردارند تا به برخورد‌های نظامی نیز ختم شوند. البته که هنوز در این رابطه قطعیتی وجود ندارد و می‌توان از این وضعیت دوری کرد. در این رابطه، برخی شرایط و محرک‌ها وجود دارند که بواسطه ترکیب شدن با یکدیگر، می‌توانند احتمال اوج گیری قابل توجه تنش‌ها میان تهران و واشنگتن را تقویت کنند.
اول از همه باید به ناکامی احتمالی دولت بایدن در بازگشت به توافق برجام اشاره کرد (توافق چند جانبه‌ای که به نحو قبال توجهی برنامه اتمی ایران را محدود می‌کرد و در عین حال مزایای اقتصادی را نیز به تهران اختصاص می‌داد). نباید فراموش کرد که این دولتِ آمریکا به ریاست جمهوری «دونالد ترامپ» بود که به توافق برجام خیانت کرد و به صورت یکجانبه از آن خارج شد (در سال ۲۰۱۸). اکنون ایالات متحده آمریکا در دوره بایدن است که باید از آنچه ترامپ در قبال برجام انجام داد، خیلی زود فاصله بگیرد.
باید پذیرفت که ایران در پاسخ به رویه‌های آمریکا در مورد برجام، در عینِ خویشتنداری، پله پله به آن پاسخ داد. ایران یک سال پس از خروج ترامپ از برجام، همچنان در چهارچوب تعهدات خود در قالب این توافق باقی ماند. پس از آن بود که ایران با تشدید جنگ اقتصادی دولتِ ترامپ علیه خود، رو به اقدامات متقابل و پیشروی‌های هسته‌ای آورد. دولت ایران این نکته را برای آمریکا روشن ساخته که اگرچه پاسخ فشار‌های آمریکا را با فشار‌های متقابل خواهد داد، با این حال، از بازگشت کامل به توافق برجام (نسخه اولیه این توافق که در سال ۲۰۱۵ میلادی امضا شد) استقبال می‌کند (بازگشتی که بار دیگر حامل امتیازات برجامی برای ایران باشد).
از طرفی نباید مولفه اسرائیل را نیز در معادله هسته‌ای ایران و به طور کلی موضوعات مرتبط با تهران دور از نظر داشت. اساسا تل آویو به هرگونه تعامل و دیپلماسی با تهران حساس است. در این رابطه اخیرا شاهد بودیم که «بنی گانتس» وزیر دفاع اسرائیل اعلام کرد که تل آویو آماده است تا با توافق اتمی ایران کنار بیاید. اندک زمانی بعد سخنگوی وی تصحیح کرد که گانتس با هرگونه بازگشت به توافق برجام مخالف است اگرچه که امکان دارد با یک توافقِ طولانی تر، قوی‌تر و گسترده‌تر موافقت کند. دولت کنونی اسرائیل در مقایسه با دولت نتانیاهو که ۱۲ سال در قدرت بود، هیچ تفاوتی در نوعِ رویکردهایش در قبال ایران ندارد و همچنان به رویه‌های مخرب در این رابطه به جایِ استفاده از دیپلماسی، اعتقاد راسخ دارد.
انجامِ ترور و اقدامات خرابکارانه علیه تاسیسات اتمی ایران از سوی اسرائیل، از مدت‌ها قبل فضای مذاکرات اتمی با تهران را با چالش رو به رو کرده است. این مساله در نوع خود موجب شده تا مخالفان و منتقدان توافق برجام در ایران نیز دست بالا را پیدا کنند و این طیف به آن گروه از سیاستمداران ایرانی که به تعامل با آمریکا و حل دیپلماتیک مساله برجام اعتقاد دارند، حملات گسترده‌ای را انجام می‌دهند.
اقدام دولت سابق آمریکا در خروج یکجانبه از برجام و تداوم یافتن روند تحریم‌ها علیه تهران در دولت بایدن، همه و همه موجب شده اند تا دولت جدید ایران به ریاست جمهوری «ابراهیم رئیسی»، نسبت به آمریکا بی اعتماد باشد و از آن درخواستِ ارائه تضمین‌هایی مبنی بر عدم تکرار مجدد مسائلی از این نوع را داشته باشد. درخواستی که مخصوصا با توجه به سابقه آمریکا و نوع رفتارهایش در قبال ایران، چندان شگفت انگیز نیست.
یکی دیگر از مولفه‌های اساسی که می‌تواند در ماه‌های آتی به درگیری و تنش میان تهران و واشنگتن ختم شود، کناره گیری دولت ترامپ از برجام و به طور خاص به راه انداختن جنگ اقتصادی نامحدود علیه تهران است. اگر دولت ترامپ چنین نکرده بود، ایران همچنان در قید تعهدات برجامی خود بود و سطح تنش‌ها میان دو طرف نیز پایین‌تر از شرایط فعلی بود. در شرایط کنونی، آمریکا به هیچ عنوان نمی‌تواند انتظار داشته باشد وقتی که به تعهدات ابتدایی خود در قبال ایران عمل نکرده (در قالب برجام)، ایران بابِ گفتگو‌های جدید را با آن باز کند.
نباید فراموش کرد که اگر گفتگو‌های آتی برجام با ایران شکست بخورند، تهران به تصمیم‌های راهبردی دیگری روی خواهد آورد. تصمیماتی که در نوع خود می‌توانند احتمال اوج گیری تنش‌ها با تهران را افزایش دهند. در این رابطه به طور خاص رهبران اسرائیل مدام از تهیه طرح‌هایی جهت حمله به ایران خبر می‌دهند. در این زمینه آمریکا کمترین اعتراضی به موضع گیری‌های رهبران اسرائیل علیه ایران نمی‌کند. امری که عملا با ژست‌های دولت بایدن مبنی بر ضرورت اتخاذ دیپلماسی با تهران در تضاد است. در پاسخ به موضع گیری‌های اسرائیلی‌ها نیز مسوولان ارشد نظامی ایران، متقابلا از تهیه طرح‌هایی جهت هدف قرار دادن اسرائیل خبر می‌دهند.
نباید فراموش کرد که اگر اسرائیل بخواهد علیه تاسیسات اتمی ایران دست به اقدام نظامی بزند، ایران نیز به خوبی می‌داند که چگونه تاسیسات اتمی خود را با سرعت بیشتری توسعه داده و ارتقا بخشد. اقدام نظامی اسرائیل همچنین به ایران این انگیزه را می‌دهد تا با سرعت بیشتری پیشرفت‌های هسته‌ای خود را محقق کند. امری که کاملا به ضرر منافع تل آویو و واشنگتن است.»