مهاجرپذیری بر پایه همزیستی ملاطفت‌آمیز

 مونا ابوالقاسمی - کشور ایران در طول نیم قرن اخیر با تحولات و انتقال درون‌کوچی، مهاجرت یا کوچ به معنای جابه‌جایی مردم از مکانی به مکانی دیگر برای کار یا زندگی است. مردم معمولاً به دلیل دور شدن از شرایط یا عوامل نامساعد دورکننده‌ای مانند فقر، بیماری، مسائل سیاسی، کمبود غذا، بلایای طبیعی، جنگ، بیکاری و کمبود امنیت مهاجرت می‌کنند. دلیل دوم می‌تواند شرایط و عوامل مساعد جذب‌کنندهٔ مقصد مهاجرت مانند امکانات بهداشتی بیشتر، آموزش بهتر، درآمد بیشتر، مسکن بهتر و آزادی‌های سیاسی بهتر باشد.
اگرچه مهاجرت بشر برای مدت صدها هزار سال وجود داشته و دارد. «مهاجرت» در مفهوم مدرن به حرکت و کوچ افراد از یک ملیت- کشور به کشور دیگر، که در آنجا شهروند نیستند، محسوب می‌شود. مهاجرت به‌طور ضمنی به اقامت درازمدت با مهاجرت اطلاق می‌شود توریستها و بازدید کنندگان موقتی و کوتاه مدت به‌عنوان مهاجر شناخته نمی‌شوند؛ اما با وجود این، مهاجرت فصلی کارگران و نیروی کار (به‌طور نمونه برای مدت کمتر از یک سال) اغلب به‌عنوان شکلی از مهاجرت به حساب می‌آیند. میزان جهانی مهاجرت، در شرایط کامل بالا ولی در شرایط مرتبط پایین است. بر طبق آمار تخمینی سازمان ملل متحد در حدود ۱۹۰ میلیون مهاجر بین‌المللی در سال ۲۰۰۵ وجود داشته‌است، که ۳٪ از کل جمعیت دنیا را شامل می‌شود. ۹۷٪ بقیه جمعیت دنیا در کشورها و محل‌هایی زندگی می‌کنند که به دنیا آمده‌اند یا به‌طور خانوادگی زندگی کرده‌اند.
عقاید جدید دربارهٔ مهاجرت به توسعه و پیشرفت مربوط می‌شود، مخصوصاً در قرن نوزدهم میلادی به ملیت‌ها و کشورهایی با معیارهای مشخص شهروندی گذرنامه وکنترل دائم و مستمر مرزها و حدود و قانون ملیت وجود داشته‌است. شهروندی و تابعیت یک کشور- ملیت به یک نفر خارجی و بیگانه حق اقامت در آن کشور و منطقه می‌داد، ولی اقامت بخاطر مهاجرت منوط به شرایط بود که توسط قانون مهاجرت تعیین می‌شود. مهاجرت بدون تأیید رسمی می‌تواند طبق این قوانین یک خلاف تلقی شود و حتی اگر به‌عنوان خلاف تعریف نشود، دولت‌ها معمولاً برای مهاجرت غیرقانونی بازداشت و حبس تعیین می‌کنند. این ملیت ها- کشورها هم‌چنین مهاجرت را یک مورد سیاسی، با تعریف وطن و تابعیت اصلی یک ملت را که به عنوان میراث شراکتی نژادی یا فرهنگی اصلی به‌شمار می‌آید، در بیشتر موارد مهاجرت شرایط نژادی و فرهنگی مختلفی پیدا می‌کند. این مسئله باعث تنش‌های اجتماعی ترس و واهمه از خارجی و برخورد و مقابله با هویت ملی و بومی، در بسیاری از کشورهای توسعه یافته به حساب می‌آید.
کشورهای مهاجرپذیر نیز از نیروی کار مهاجران نفع می‌برند. بسیاری از کشورهای صنعتی برای گردش اقتصاد خود به نیروی کار ارزان مهاجرین نیاز دارند. مهاجران به‌ویژه در بخش‌های کشاورزی، ساختمان، رستوران‌داری و هتل‌داری، مراقبت و پرستاری از سالمندان، نظافت و خدمتکاری منازل مشغول به کار هستند. حتی در درون اتحادیه اروپا نیز انجام کار محدودیت‌های اقامتی برای بعضی از کشورها دارد و این امر رسماً به مهاجرت و کار غیرقانونی دامن می‌زند. در واقع در بحث‌های مربوط به مهاجرت غالباً چنین جلوه داده می‌شود که مهاجرین خود را به زور به جوامع مرفه‌تر تحمیل می‌کنند. در این میان نه تنها به علل مهاجرت، که ریشهٔ بسیاری از آنان، مناسبات اقتصادی جهانی است، اشاره نمی‌شود، بلکه دربارهٔ منافع سرشاری که از راه مهاجرت قانونی و غیرقانونی نصیب سوداگران می‌گردد نیز سکوت می‌شود.
  مهاجرت غیرقانونی افغان‌ها به ایران و پاکستان افزایش یافته است
سازمان ملل متحد می گوید پاکستان و ایران مرزهای خود را به روی افغان ها بسته اند بنابراین مردم در تلاش هستند تا به گونه غیرقانونی از مرز ها بگذرند. به گفته این آژانس با شدت درگیری ها در افغانستان عبور غیرقانونی از مرز ها افزایش یافته است.
خشونت ها و درگیری های اخیر در افغانستان باعث افزایش مهاجرت غیرقانونی افغان ها به پاکستان و ایران شده است. از سوی دیگر پاکستان و ایران مرزهای خود را به سوی مهاجرت افغان ها در این دو کشور بسته اند. پیش از این، شاه محمود قریشی وزیر امور خارجه پاکستان گفته بود که این کشور دیگر نمی تواند سایر مهاجران افغان را بپذیرد. طالبان اخیراً جنگ و درگیری های خود را افزایش داده و تعدادی از مرزها با کشورهای همسایه را تصرف کرده اند. در همین حال تعدادی از افغان در مرزها به کشور های همسایه پناه بردند. مقامات تاجیکستان گزارش داده اند که صدها غیرنظامی افغان به دلیل ترس از طالبان از شمال کشور فرار کرده اند. از سوی دیگر سازمان بین المللی مهاجرت روز پنجشنبه فعالیت های خود را در مرز با ایران به دلیل نا امنی ها به حالت تعلیق درآورد.سازمان ملل متحد نسبت به وضعیت افغانستان، از واقعات ناهنجار در مرزهای افغانستان هشدار داده است. رامز الاکبروف هماهنگ كننده امور بشردوستانه سازمان ملل در افغانستان به روز پنجشنبه گفت: «ما شاهد تحولات اساسی به سمت مرز پاکستان و ایران هستیم. پاکستان و ایران مرزهای خود را بسته اند. مردم در تلاشند تا از طریق مرزهای غیرقانونی وارد این کشورها شوند.» سازمان ملل متحد می گوید ۱۸ میلیون افغان که در اثر خشونت، جنگ، خشکسالی و آواره گی بی جا شده اند، به کمک نیاز دارند. این آژانس افزود که در حدود۱۰ میلیون افغان با گرسنگی روبرو هستند.
  درگیری در سپینبولدک مرز میان افغانستان و پاکستان
سازمان ملل همچنان از خشونت ها در مرز پاکستان و افغانستان ابراز نگرانی کرده است. بر اساس گزارش ها پلیس مرزی پاکستان روز پنجشنبه از گاز اشک آور برای اخراج صدها افغان که قصد عبور از سپین بولدک را داشتند، استفاده کرده است. یک روز قبل از این، طالبان کنترل مرز سپین بولدک را به دست گرفته بودند.سازمان ملل متحد می گوید که جنگ و ناامنی در سال جاری ۲۷۰ هزار افغان را مجبور به ترک خانه های خود کرده است. براساس گزارش این آژانس، تعداد آواره گان داخلی به ۳،۵ میلیون تن رسیده است.
  موج جدید مهاجرت افغان‌ها با تشدید جنگ و ناامنی
همچنینبه گزارش رادیو فرانسه، همزمان با افزایش ناامنی‌ها در افغانستان و افتادن مناطق بیشتری به دست طالبان، موج جدیدی از مهاجرت افغان ها آغاز شده است. پاکستان، ایران و ترکیه مقصد اصلی مهاجرتی شهروندانی است که دیگر، زندگی در افغانستان را ناممکن می‌بینند.به گزارش رادیو فرانسه، این روزها، صف متقاضیان پاسپورت در کابل بسیار طولانی است و خیلی‌ از متقاضیان پاسپورت، صبح زود در نوبت می‌ایستند. در هفته‌های اخیر، ناامنی‌ها در سراسر افغانستان افزایش یافته و طالبان به طور روزافزون اداره مناطق بیشتری را به دست می‌گیرند.
این پیش‌روی نظامی طالبان و نیز افزایش خشونت‌ها سبب شده تا شمار متقاضیان پاسپورت در کابل، به‌گونه بی‌پیشینه‌ای افزایش یابد.به گفته وزارت کشور افغانستان، اخیرا شمار درخواست‌کنندگان پاسپورت افزایش یافته و روزانه حدود ۶ هزار جلد پاسپورت در سراسر افغانستان توزیع می‌شود.هرچند آمار دقیقی در مورد تعداد شهروندانی که در ماه‌های اخیر افغانستان را ترک کرده‌اند در دست نیست، اما آمارهای وزارت مهاجرین افغانستان نشان می‌دهد که از شروع سال ۱۴۰۰ شمسی تاکنون،‌ ۳۵ هزار خانواده به دلایل گوناگون به ویژه به دلیل افزایش جنگ و خشونت، در داخل افغانستان آوراه شده‌اند و اگر به زعم کارشناسان، وضعیت امنیتی به همین‌گونه ادامه یابد، ممکن شمارشان به چند برابر افزایش یابد.
بیشتر کسانی که این‌روزها در صف پاسپورت می‌ایستند، هدف ترک وطن، از هر راه ممکن را در سر دارند. هرچند افرادی که توان اقتصادی ندارند به دنبال آینده‌ای دور از جنگ، به جای گرفتن پاسپورت، خود و آینده خود را به دست قاچاقبران نامهربان انسان می‌سپارند. سفر دشواری که فقط تعداد انگشت‌شماری ممکن به امنیت و آرامش برسند.
در هفته‌های اخیر، جنگ داخلی در افغانستان با تشدید حملات گروه «طالبان» به مناطق تحت کنترل حکومت این کشور تشدید شده و اوضاع افغانستان را ناامن‌تر کرده است. تصمیم شتابزده «جو بایدن» برای خارج کردن نیروهای آمریکایی از افغانستان، انتقادهای بسیاری را برانگیخته است. «جرج بوش» رئیس جمهوری پیشین آمریکا به تازگی در مصاحبه با  تارنمای آلمانی «دویچه وله» گفت: خروج نیروهای نظامی آمریکا از افغانستان اشتباه است، زیرا بسیاری از مردم از جمله زنان و دختران از دست طالبان در رنج خواهند بود. بوش در سال ۲۰۰۱ به بهانه مبارزه با تروریسم و دستگیری «اسامه بن لادن» رهبر شبکه تروریستی «القاعده» به افغانستان حمله کرد. برخی از کشورها بویژه انگلیس متحد اصلی ایالات متحده در این حمله و اشغال بود و از آغاز آماده‌سازی برای حمله، از اقدامات آمریکا پشتیبانی کرد.
  ایران پنجمین کشور مهاجرپذیر دنیا
طبق آمار سازمان کمیساریای عالی پناهندگان (UNHCR) ایران با حدود یک‌میلیون پناهنده پنجمین کشور پذیرای بیشترین پناهنده در جهان محسوب می‌شود.این در حالی است که در سال ۹۶ بیش از یک‌میلیون و ۶۰۰‌هزار اتباع خارجی در ایران زندگی می‌کردند که کشور ما در رده چهارم جهان قرار داشت. کارشناسان بر این باورند کاهش ساخت و سازها، کاهش ارزش پول نسبت به دلار و... از دلایل میل پناهندگان برای اقامت در ایران است. بیشترین اتباع خارجی در ایران متعلق به کشور افغانستان با بیش از ۸۰۰‌هزار نفر است و عراقی‌ها و پاکستانی‌ها در رده‌های بعدی قرار دارند، در حالی که طبق آمار غیررسمی بیش از دو‌میلیون اتباع افغان به‌صورت غیرقانونی در کشور ما زندگی می‌کنند. به عبارت دیگر می‌توان عنوان کرد صد‌ها پناهنده در ایران مجوز اقامت ندارند، اما از آنجا که در حاشیه شهر‌ها و به دور از رصد آماری زندگی می‌کنند شناسایی، ساماندهی و بازگرداندن آنها مشکل است. ایران در سال‌های اخیر فارغ از اینکه یک پناهنده قانونی است یا به‌صورت غیرمجاز در ایران اقامت دارد به او خدمات مختلف به‌ویژه خدمات آموزشی و بهداشتی ارائه کرده است. این اقدامات باعث تقدیر سازمان‌های جهانی از ایران شده است.
چندی پیش یک پژوهشگر حقوق پناهندگان دانشگاه یورک تورنتو در این باره گفته بود: در حالی که کشورهای ثروتمند اروپایی و آمریکایی معمولا تلاش می کنند تا به هر طریق ممکن از پذیرش پناهنده جدید در کشور خود خودداری کنند، ایران جزو پنج کشوری است که بیشترین تعداد پناهنده را دارند. آذر معصومی افزود: جامعه بین‌الملل خصوصا کشورهای ثروتمند، باید بسیار بیشتر از چیزی که امروز انجام می‌شود در خصوص مسأله پناهندگان مسئولیت بپذیرند. منتها باید بدانیم که از لحاظ حقوقی، هیچ ‌قانون، توافقنامه و اساسنامه بین‌المللی وجود ندارد که این کشورها را ملزم به پشتیبانی مالی، تجهیزاتی و نیروی انسانی به کشور پناهنده‌پذیر کند. وی با تاکید بر این مسأله که ایران در همه این سال‌ها به کنوانسیون 1951 وفادار بوده است، افزود: در حالی که کشورهای ثروتمند اروپایی و آمریکایی از جمله کانادا معمولا با روش‌های مختلف تلاش می‌کنند تا به هر طریق ممکن از پذیرش پناهنده جدید در کشور خود خودداری کنند، امروز ایران جزو پنج کشوری در دنیا است که بیشترین تعداد پناهنده را دارند که البته یکی از علل آن موقعیت جغرافیایی ویژه ایران است. وضعیت پناهندگان در کشورهای توسعه یافته و کشورهای در حال توسعه متفاوت است. پناهندگان در کشورهایی مثل کانادا و سوئد از تمام حقوق قانونی و اجتماعی متصور برخوردار هستند. اما در کشوری مثل ایران این حقوق از سطح پایین‌تری برخوردار است، سطحی که البته از نگاه متخصصین مقبول است چون برای پناهنده شرایطی را فراهم ساخته تا وی در امنیت کامل زندگی کند. معصومی افزود: طبق آمار اعلام شده از سوی کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل متحد (UNHCR) بیش از 25‌میلیون پناهنده در سطح جهان وجود دارد که 85‌درصد از این تعداد در کشورهای در حال توسعه زندگی می‌کنند. بنابراین فشار اصلی پناهندگان به کشورهایی می‌آید که چندان ثروتمند نیستند و به اصطلاح در حال توسعه هستند. طبق این آمار ترکیه با 3.5‌میلیون پناهنده رتبه نخست را دارا هست. اوگاندا و پاکستان با 1.4‌میلیون نفر، لبنان به‌عنوان کشور کوچکی که در مجموع فقط 6‌میلیون جمعیت دارد، با یک‌میلیون پناهنده و ایران نیز با حدود یک‌میلیون پناهنده، در رتبه‌های بعد این لیست قرار دارند.
  الگوی جدید مهاجرپذیری ایران بر پایه همزیستی ملاطفت آمیز
آذرماه سال گذشت بود که دبیر ستاد حقوق بشر در دیدار مهاجران افغانستانی در خانه کابل گفت: همزیستی ملاطفت آمیز افغانستانی‌ها با ایرانی‌ها، الگوی جدیدی را در مهاجرت ارائه کرده است‌. علی باقری‌کنی دبیر ستاد حقوق بشر جمهوری اسلامی ایران، در دیدار با مهاجران افغانستانی در خانه کابل با بیان اینکه همزیستی ملاطفت آمیز افغانستانی‌ها با ایرانی‌ها، الگوی جدیدی در مهاجرت را ارائه کرده است، اظهار داشت: اشتراکات دینی، فرهنگی و تمدنی دو ملت ایران و افغانستان به حدی است که برای یافتن تفاوت‌ها باید از ذره‌بین استفاده کرد. وی افزود: غربی‌ها از همه ظرفیت‌ها استفاده می‌کنند تا تفاوت‌ها دو ملت ایران افغانستان را به اختلاف و سپس نزاع تبدیل کنند تا در سایه این اختلاف و نزاع، منافع نامشروع خود را تأمین نمایند. دبیر ستاد حقوق بشر خاطرنشان کرد: تلاش ستاد حقوق بشر آن است که کوچک‌ترین حقی از مهاجران مقیم ایران ضایع نشود. در این چارچوب آماده دریافت دیدگاه‌های مهاجران هستیم.
وی در ادامه تصریح کرد: دشمنان ملت‌های منطقه با وجود اختلاف‌های ریشه‌ای و متعدد، هنگامی که موضوع منافع نامشروعشان در منطقه مطرح شود، ائتلاف تشکیل می‌دهند و در قالب یک مجموعه مشترک برای غارت منافع اقتصادی کشورهای منطقه و به گروگان گرفتن منافع سیاسی این ملت‌ها همسو و هماهنگ به اشغالگری و تجاوزگری پرداخته و حتی از قتل و کشتار دسته‌جمعی مردم نیز ابا ندارند.
معاون بین‌الملل رئیس قوه قضائیه ادامه داد: ملت‌های منطقه با تأکید بر اشتراکات عمیق و گسترده دینی، فرهنگی و تمدنی و به‌منظور صیانت از منافع مشترک سیاسی باید با ائتلاف سازی در مقابل تجاوز غربی‌ها به مرزهای حقوقی، سیاسی و فرهنگی خود بایستند و اجازه ندهند تا دشمنان با تمرکز بر روی باطل، حق ملت‌های منطقه را پایمال کنند.