مذاکرات وین؛ شاید وقتی دیگر!

 فرشید تهرانی - سخنگوی اتحادیه اروپا روز پنجشنبه تایید کرد که ایران تا زمان آغاز به کار دولت ابراهیم رئیسی به مذاکرات وین برای احیای برجام باز نخواهد گشت.
به گفته دستگاه سیاست خارجی اتحادیه اروپا به ریاست ژوزپ بورل، تهران به مقام‌های رسمی اروپا اطلاع داده است که مذاکرات تا اواسط ماه اوت (یک ماه دیگر) از سر گرفته نخواهد شد.
لیز کاستیو نیه تو، یکی از سخنگویان اتحادیه اروپا به خبرنگار یورونیوز در بروکسل گفت: «دیروز، چهارشنبه، مقامات ایرانی به اتحادیه اروپا اطلاع دادند که مایلند دور بعدی گفتگوها درباره برجام را در وین هنگامی که دولت جدید روی کار است، یعنی از ۵ اوت از سر بگیرند. در این میان، پرهیز از هرگونه تشدید و اقداماتی که منجر به تضعیف تلاشهای گسترده دیپلماتیک ما برای اطمینان از اجرای کامل برجام می شود، مهم است. اتحادیه اروپا نیز این مسئله را به وضوح به طرف ایرانی اعلام كرد.»
سه کشور اروپایی طرف برجام و اتحادیه اروپا نقش میانجی را در مذاکرات غیرمستقیم میان ایران و ایالات متحده بازی می‌‌کنند، رسانده است.
ایران، فرانسه، بریتانیا، آلمان، روسیه و چین برای احیای برجام و بازگشت تهران و واشنگتن به تعهدات توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵، تاکنون ۶ دور مذاکره در وین برگزار کرده‌اند. ایالات متحده که در سال ۲۰۱۸ و به‌طور یکجانبه از برجام خارج شد، با میانجیگری اروپا در این گفت‌وگوها حضور دارد.
دولت ایالات متحده آمریکا و جمهوری اسلامی ایران هر دو برای از سرگیری اجرای تعهدات خود وفق برجام اعلام آمادگی کرده‌اند. با این حال و پس از گذشت شش دور مذاکره در وین، هنوز تصمیمی درباره چگونگی بازگشت دو طرف به تعهدات، رفع تحریم‌ها و ضمانت تکرار نشدن دوباره تجربه دولت دونالد ترامپ، گرفته نشده است.
  توقف یک ماهه مذاکرات وین به درخواست ایران
خبرگزاری رویترز به نقل از یک مقام دیپلماتیک آمریکا که نامش گفته نشده، گزارش داده ایران این موضوع را مقام‌های اروپایی اطلاع داده و بر این اساس دور بعدی مذاکرات توافق برجام تا اواسط ماه اوت آغاز نخواهد شد.  نیک شیفرین، خبرنگار دیپلماتیک شبکه پی‌بی‌اس هم به نقل از یک مقام ارشد دولتی این موضوع را گزارش کرده است.
مراسم تحلیف دولت ابراهیم رئیسی قرار است روز ۱۴ مرداد برگزار شود. ابراهیم رئیسی هنوز نام وزیر خارجه منتخب خود را اعلام نکرده است.
دولت آمریکا می‌گوید که آماده است تا بعد از روی کار آمدن دولت جدید به دور هفتم گفتگو‌های غیرمستقیم با ایران بازگردد، اما تاکید کرده این پیشنهاد آمریکا تا ابد ادامه نخواهد داشت.
رویترز به نقل از سخنگوی کاخ سفید گزارش داد: «وقتی ایران بعد از انتقال دولت آماده مذاکره شد ما هم آماده از سرگیری مذاکرات در وین هستیم؛ و علاقه‌مند به گفتگو بر سر نقاط مشترک برای بازگشت به برجام هستیم، اما همانطور که آنتونی بلینکن به طور شفاف گفته، این پیشنهاد برای همیشه روی میز نخواهد ماند. “
  سیاست خارجی در دولت جدید
مذاکرات وین برای احیای برجام از ماه آپریل آغاز شد اما بعد از گذشت ۶ دور مذاکره هنوز توافق حاصل نشده است. هر دو طرف مدعی‌اند که پیشرفت خوبی در مذاکرات حاصل شده اما یکی از موانع مهم بر سر راه، درخواست ایران برای ایجاد یک ضمانتی است که به دولت‌های آتی آمریکا اجازه خروج از توافق داده نشود. یک مانع دیگر هم تلاش آمزیکا و اروپا برای مذاکره درباره برنامه‌های موشکی و منطقه‌ای و حقوق بشری ایران و جا دادن بند‌هایی در همین رابطه در برجام است.
با اعلام مواضع جدید از سوی ایران که به گزارش واشنگتن پست از سوی یک شخص سوم به اطلاع آمریکایی‌ها رسیده، معلوم نیست که تاریخ دور بعدی مذاکرات وین قرار است چه زمانی باشد.
ابراهیم رئیسی ۳۱ خردادماه در اولین کنفرانس خبری خود رسما اعلام کرد تیم سیاست خارجی‌اش در وزارت خارجه مستقر شده‌اند و مذاکره کنندگان وین گزارش جلسات مذاکره را در اختیار تیم او قرار می‌دهند.
از همان تاریخ خبر استقرار علی باقری کنی در وزارت خارجه به نمایندگی از دولت آینده ابراهیم رئیسی منتشر شد. در اولین دیدار دیپلماتیک ابراهیم رئیسی با وزیر خارجه هند، باقری کنی در کنار ظریف دیده شد و برای همه محرز شد که او گزینه اصلی وزارت خارجه است و به عنوان سرتیم دولت رئیسی به منظور دریافت گزارش‌ها از نشست وین در وزارت خارجه مستقر شده است.
سرعت مذاکرات وین از زمان انتخاب ابراهیم رئیسی کند شده است. دور پنجم مذاکرات وین، آخرین دور قبل از انتخابات ریاست جمهوری در ایران بود. قبل از این دور یعنی در دور چهارم طرف‌های مذاکره نسبت به احتمال امضای یک توافق اولیه ابراز امیدواری کرده بودند. نماینده روسیه در مذاکرات به حدی به رسیدن به یک توافق امیدوار بود که اظهارنظر او درباره توافق نهایی قیمتی نفت را به طرز چشم گیری کاهش داد. اما در ماهی که به انتخابات ریاست جمهوری ایران ختم می‌شد طرف‌های برجام ترمز مذاکرات را تا نهایی شدن نتیجه رقابت‌ها در ایران کشیدند.
با انتخاب ابراهیم رئیسی سرعت مذاکره از قبل هم کمتر شد. لارا روزن روزنامه‌نگار آمریکایی در یادداشتی که در نشریه دیپلماتیک منتشر شد نوشت قدرت‌های بین‌المللی منتظرند تا ایران در پی انتخابات ریاست جمهوری و پیش از شروع دور جدید مذاکرات احیای برجام در وین، رایزنی‌های داخلی خود را انجام دهد.
دور هفتم مذاکرات وین در چنین شرایطی قرار بود آغاز شود که با نامه ظریف شائبه توقف آن عملا مطرح شد. وزارت خارجه ایران در آخرین گزارشی که روز ۲۱ تیرماه درباره نحوه اجرای برجام به مجلس شورای اسلامی ارائه داد، ابراز امیدواری کرد که مذاکرات مربوط به احیای برجام در ابتدای دولت ابراهیم رئیسی تکمیل شود.
او در یک نامه ضمیمه با عنوان «آخر دعوانا» نوشت: «پس از دو سال مذاکرۀ فشرده و طاقت‌فرسا برای دستیابی به یک توافقِ قابل قبول، نیز ۶ سال کوشش نفس‌گیر برای حراست از حقوق ملّت شریف ایران و جلوگیری از متلاشی شدن توافق همراه با هشت سال ناسزا شنیدن، خون خوردن و دم برنیاوردن بر سر اتهاماتی ناروا، اینک در آستانه واگذاری مسئولیت به برادران و خواهرانی تازه نفس هستم.»
اما به نظر نمی‌رسد توقف مذاکرات و انتقال آن به دولت بعدی با روی گشاده و دل خوش انجام شده باشد. اظهار نظر حسن روحانی در روز ۱۶ تیرماه نیز شائبه توقف مذاکرات وین توسط تیم دولت آتی را تقویت کرد و انتقاد دولتش نسبت به این تصمیم را آشکار ساخت. روحانی در جلسه هیات دولت گفت حل مشکل رفع تحریم‌ها دست خود ایران است و «می‌توانیم همین هفته تصمیم بگیریم که آن را تمام کنیم یا می‌توانیم تصمیم بگیریم که ماه‌ها ادامه پیدا کند.»
این اظهار نظر روحانی و تهدید سخنگوی وزارت خارجه آمریکا به عدم لایتناهی بودن گزینه مذاکره برای احیای برجام، نشان می‌دهد امید‌ها به نتیجه رسیدن مذاکرات توسط تیم ابراهیم رئیسی در داخل و خارج پایین است.
  نشانی وجود ندارد که دور هفتم مذاکرات به توافق نهایی منجر شود
نادر انتصار استاد دانشگاه آلابامای جنوبی در پاسخ به این سؤال که «دور ششم مذاکرات وین برای احیای برجام به پایان رسیده و زمانی برای دور هفتم در نظر گرفته نشده و واشنگتن هم می‌گوید تصمیم سخت باید در تهران گرفته شود. ارزیابی شما از این تصمیمات سخت و افق پیش‌روی برجام چیست؟» گفت: همانگونه که ایران قبل از شروع این دوره از مذاکرات در وین گفته بود، آمریکا اگر مایل است که برجام را دوباره زنده کند باید تعهدات خود را که در سال ۲۰۱۵ امضاء کرده بود، اجرا کند ولی آمریکا چه در حرف و چه در عمل نشان داده که تعهدات برجامی خود را بطور کامل انجام نخواهد داد و فقط مایل به تعلیق برخی از تحریم‌های برجامی است.
وی افزود: این به آن معنا است که آنچه دولت بایدن به آن «تصمیم سخت» می‌گوید، این است که ایران قبول کند برجام جدیدی امضاء کند که شامل محدودیت‌های عمده‌ای در قدرت دفاعی و بازدارندگی و همچنین تغییرات در سیاست‌های منطقه‌ای ایران خواهد بود.
انتصار درخصوص اینکه آیا دور هفتم می‌تواند دور پایانی باشد و به توافق نزدیک هستیم، گفت: در زمان شش دوره مذاکرات اخیر اخبار ضد و نقیضی در مورد اینکه طرفین به توافقات مهمی نزدیک شده‌اند در رسانه‌ها منتشر شده بودند ولی اینگونه اخبار بسیار خوشبینانه بوده و نشان‌دهنده شکاف بین موضع ایران و طرفین غربی برجام نبودند. بنابراین نشانی وجود ندارد که دور هفتم مذاکرات به توافق نهایی منجر شود.
انتصار همچنین در پاسخ به این سؤال که سران چین، فرانسه و آلمان اخیرا در نشستی مشترک خواهان تسریع در روند مذاکرات شده‌اند؛ این تعلل و کندی مذاکرات، ناشی از چیست، گفت: یکی از دلایل مهم تعلل و کندی مذاکرات ناشی از این است که ایران می‌خواهد که آمریکا تعهد بدهد که دوباره زیر اجرای مفاد قرارداد نزند و با روی کار آمدن رئیس‌جمهور جدیدی در آمریکا همان کاری را نکند که ترامپ با برجام کرده و آن را پاره کرد. این یک خواسته کاملا منطقی و قانونی است، ولی با توجه به ساخت پیچیده توازن قدرت در آمریکا، نه بایدن و نه هیچ رئیس‌جمهوری آینده نمی‌تواند چنین تضمینی را بدهد.
وی تصریح کرد: ساختار پیچیده قدرت در آمریکا مانع تعهد به توافق در دوره تمام رؤسای جمهور آمریکا می‌شود.
  دلیل تاخیر در آغاز دور هفتم مذاکرات وین چیست؟
یک کارشناس مسائل بین الملل، می‌گوید: وضعیت انتقال قدرت در ایران و نیز نگرانی کشورهای غربی درباره پایبند بودن دولت سیزدهم به تعهدات برجامی، دو دلیل اصلی تاخیر در مذاکرات وین است.
رضا ذبیحی، در گفت و گویی درباره دلایل و پیامدهای تاخیر در مذاکرات وین گفت: در حال حاضر شاهد یک فترت میان دور ششم مذاکرات و آغاز دور هفتم مذاکرات هستیم که البته این موضوع حداقل در شرایط فعلی نگران کننده نیست.
وی افزود: به نظر می رسد علی رغم فاصله ایجاد شده در برگزاری مذاکرات، طرفین با یکدیگر در ارتباط کامل هستند و در حال فراهم کردن شرایط برای دور بعدی مذاکرات می باشند.
این استاد دانشگاه ادامه داد: با وجود اینکه تاریخ جدیدی برای تمدید توافق میان ایران و آژانس اعلام نگردید، طرفین در وضعیت فعلی ترجیح داده‌اند در یک فضای سکوت و آرام، شرایط جدید به وجود آمده را مدیریت نمایند.
این کارشناس مسائل بین الملل خاطر نشان کرد: رصد وضعیت فعلی مذاکرات نشان می دهد که امکان حصول توافق در مذاکرات وین تا پیش از 12 مرداد کاهش یافته است، اگر چه این موضوع بدان معنا نیست که احتمال دست یافتن به توافق بطور کلی از میان رفته باشد. بلکه همچنان امید زیادی در خصوص حصول توافق میان طرف ها وجود دارد. ضمن اینکه اگر توافقی هم تا قبل از انتقال دولت بوجود نیاید، امکان برگزاری دور جدیدی از مذاکرات وجود دارد.
ذبیحی با بیان اینکه موضوع انتقال قدرت و گفتگوهای داخلی یکی از دلایل تاخیر در مذاکرات است، گفت: همزمان با موضوع انتقال قدرت که بطور کلی از دولت دوازدهم به دولت سیزدهم در حال انجام است، هم اکنون کادر جدید وزارت خارجه نیز به نمایندگی از رئیس جمهور منتخب در حال بررسی و تبادل اطلاعات با کادر فعلی برای تحویل گرفتن ماحصل اقدامات انجام شده است و همین موضوع امری زمان بر محسوب می شود.
وی افزود: البته موضوع انتقال قدرت در همه ی نظام های سیاسی امری حساس و زمان بر است و به نظر می رسد طرف دیگر مذاکرات نیز اهمیت این موضوع را درک کرده است.
این استاد دانشگاه تصریح کرد: یکی دیگر از دلایل تاخیر در آغاز دور جدید مذاکرات، ذهنیت سایر طرف ها و به ویژه طرف های غربی از موضوع انتقال قدرت در ایران و پیامدهای آن است.
این کارشناس مسائل بین الملل افزود: چون این کشورها این ذهنیت را دارند که ممکن است اراده و روش دولت سیزدهم برای انجام و اجرای توافق با اراده و روش دولت فعلی متفاوت باشد و از این رو تمایل دارند که توافق نهایی را با دولت جدید به سرانجام برسانند.
ذبیحی ادامه داد: در واقع آنها این نگرانی را دارند که ممکن است دولت سیزدهم برخی از تعهدات و یا توافقات حاصل شده را نپذیرد و از این رو ترجیح می دهند که احیای برجام در نهایت در دولت جدید مورد توافق قرار گیرد.
وی افزود: اگر چه این نگرانی قابل درک است، چون به هر حال انتقال در نظام های سیاسی، بدون شک تغییراتی را سبب می شود، ولی روشن است که دولت جمهوری اسلامی ایران علی رغم تغییر دولت ها به تعهدات بین المللی خود پایبند خواهد بود. برخلاف آنچه در خصوص آمریکا شاهد بودیم و با خروج ترامپ از برجام به وقوع پیوست.
این استاد دانشگاه افزود: با توجه به مواضعی که تاکنون رئیس جمهور منتخب داشته است، ایشان نیز بر ضرورت حتمی برداشته شدن تحریم ها، احیای برجام و انجام تعهدات ایران در صورت پایبندی طرف مقابل به تعهدات خود تاکید کرده اند و لذا از نظر این کلیات، تفاوت اساسی میان دیدگاه های دو دولت وجود ندارد. اگر چه ممکن است در روش ها و برخی جزئیات تفاوت هایی وجود داشته باشد.
این کارشناس مسائل بین الملل ادامه داد: ضمن اینکه انجام شش دوره مذاکره که تا پیش از این صورت گرفته است، باعث شده دیدگاه‌های طرفین تا حد بسیار زیادی به یکدیگر نزدیک شود و با توجه به وزن بالای تفاهمات ایجاد شده، مسیر پیش رو از دشواری کمتری برخوردار است.
وی افزود: البته در خصوص تحریم های با برچسب غیرهسته ای که در دوره ترامپ اعمال گردید، تاکنون آمریکا انعطاف زیادی از خود نشان نداده است که این امر ناشی از فشارهای داخلی در خود آمریکا نیز هست. چون جمهوری خواهانی نظیر ترامپ، حتی تا این مقدار که مذاکرات پیش رفته نیز دولت بایدن را متهم می کنند که در مقابل ایران بطور کامل تسلیم شده است.
ذبیحی در پایان خاطر نشان کرد: علی رغم تمامی این فراز و نشیب ها، انتظار برای حصول توافق، یک انتظار معقول است، چون این امر هم به نفع ایران و هم به نفع کل جامعه بین المللی است. با این وجود طرفین باید اهمیت فاکتور زمانی را نیز در نظر بگیرند، چون در نهایت گذشت زمان نیز به نفع هیچ یک از طرف ها نمی باشد.